historia starożytna - Grecja.docx

Grecja starożytna

Prehistoria

Z ok. 18 000 p.n.e. pochodzą najstarsze, znalezione ślady obecności człowieka na terenie dzisiejszej Grecji – w jaskini Franchthi na Peloponezie.

Ok. VIII/VII tysiąclecia p.n.e. docierały na tereny Grecji owoce rewolucji neolitycznej przebiegającej na Bliskim Wschodzie – rolnictwo, hodowla zwierząt, a później ceramika. Droga ekspansji nowych odkryć i będących ich nosicielami migrujących grup ludności biegła z Azji Mniejszej przez będący wtedy lądowym pomostem Bosfor.

W Grecji, na terenach Tesalii i Macedonii odkryto ślady pierwszej kultury neolitycznej w Europie – Sesklo. Na wyspach ludy posługujące się neolitycznymi technologiami pojawiły się w V tysiącleciu p.n.e., przybywając zapewne z Azji Mniejszej, choć w IV tysiącleciu p.n.e. oprócz migracji z Anatolii pojawili się także przybysze z Attyki i Eubei. Na przełomie neolitu i epoki brązu nastąpił wyraźny wzrost zaludnienia.

figurka fajansowa "Wężowej Bogini" lub kapłanki odprawiającej obrządek, Knossos

Epoka brązu: kultura egejska, którą współtworzyły 3 obszary kulturowe: Kreta (kultura minojska), Cyklady (kultura cykladzka), oraz Grecja właściwa (kultura helladzka i mykeńska).

ok. 2600 p.n.e. – okres wczesnominojski na Krecie,

ok. 2100 p.n.e. – okres średniominojski (pierwsze pałace w Knossos, Fajstos, Malii i Kato Zakro),

ok. 2000 p.n.e. – przybycie pierwszych Greków na Bałkany,

ok. 1800 p.n.e. – zburzenie pierwszych pałaców na Krecie (silne trzęsienia ziemi albo konflikty między pałacami),

ok. 1700 p.n.e. – okres późnominojski (nowe pałace w Knossos, Fajstos i Malii),

ok. 1628 p.n.e. – wybuch wulkanu na Therze,

ok. 1580 p.n.e. – okres mykeński (późnohelladzki) w Grecji kontynentalnej,

ok. 1550 p.n.e. – zburzenie drugich pałaców (najazd Greków na Kretę?),

1184 p.n.e. – tradycyjna data zburzenia Troi.

Cywilizacja minojska (ok. 2000-1450 pne)

Kultura cykladzka (ok. 2900–1100 pne)

Kultura helladzka (ok. 3100 - 1100 pne)

·         Zaczęła kształtować się około 3000 r.pne na wyspie

Krecie, szczyt rozwoju osiągnęła w tzw. okresie młodszych pałaców (ok. 1675-1450 pne)

·         Minojczycy prowadzili handel z wyspami Morza

Egejskiego, Grecją kontynentalną oraz z lepiej rozwiniętymi cywilizacjami Bliskiego Wschodu, które stały się także źródłem technologii, inspiracji w sztuce i rzemiośle.

·         Minojskie miasta skupione były wokół wielkich pałaców

(największe: w Knossos, Fajstos, Mallii), które były siedzibą władcy, centrum wytwórczym, magazynem, ośrodkiem kultu. Kreteńczycy posługiwali się kilkoma rodzajami pisma m.in. pismem linearnym.

·         Kryzys cywilizacji minojskiej zapoczątkowały katastrofy

naturalne XVI w.pne - trzęsienie ziemi i wybuch wulkanu na wyspie Thira (koniec XVI w.p.n.e. lub ok. 1645/1628 pne)

·         Osłabiona wyspa padła ofiarą najazdu Mykeńczyków ok.

1450 r.pne, którzy zniszczyli większość pałaców.

·         na wyspach archipelagu Cyklady

·         głównymi ośrodkami były: Syros (obecnie Siros), Naksos i Milos

·         Z wczesnym rozwojem sztuki tej kultury, do ok. 1900 pne, związane są znaleziska małych (przeciętnie ok. 0,2-0,5 m wysokości) figurek wykonanych najczęściej z marmuru, zwanych obecnie idolami cykladzkimi

Grupa potrójna (Badisches Landesmuseum, Karlsruhe)

Głowa marmurowej figurki z ok. 3000 pne z wyspy Amorgos (Luwr, Paryż)

Idol cykladzki z Amorgos, wysokość 1,5 m ( Ateny)

Kultura mykeńska (1600-1100 pne lub 1400-1200 pne)

W XIV w. pne zbudowano pierwsze pałace obronne (Ateny, Tiryns). W XIIIw. pałace wzniesiono w Mykenach, Pylos, Gla i Tebach. Pałace były siedzibami władców noszącymi tytuł "wanaks", ośrodkami władzy, kultury, rzemiosła i handlu. Rzemieślnicy wytwarzali dobra luksusowe i broń na potrzeby władców. Przedmiotami luksusowymi handlowano. Handel zew. organizowany był wyłącznie przez władców. Eksportowano ceramikę, naczynia z brązu, oliwę i tkaniny. Domostwa rzemieślników budowano wokół pałacu, jedynego odbiorcy dóbr. Importowano miedź, cynę, złoto, srebro, kość słoniową i bursztyn. Wsie okresu mykeńskiego tworzyły społeczności zamknięte, samowystarczalne. Narzędzia pracy, tkaniny i ubrania, rolnicy wytwarzali sami. Ponieważ właścicielem ziemi był wanaks, użytkujący ją rolnicy uiszczali władcy daninę. Mykeny przez wiele wieków były najważniejszym ośrodkiem władzy, wywierającym wpływ na Beocję, Attykę i Tesalię. Dzięki dostępowi do morza utrzymywały szerokie kontakty handlowe.

- ruiny pałacu w Knossos

- dysk z Fajstos z pismem linearnym

- Jeden z fresków z Akrotiri, XVII wiek p.n.e.

- Gliniana "patelnia" z Chalandrini na wyspie Syros (Ateny)

Do upadku cywilizacji mykeńskiej doprowadziła inwazja tzw. ludów morza (ok. 1200 r.pne), a następnie najazdy plemienia Dorów (ok. 1100 r.pne).

Wieki ciemne (ok. 1100-800 p.n.e.)

Okres archaiczny (ok. 800-500/479 pne)

·         nowy alfabet

·         egalitarne społeczności zorganizowane w niewielkie,

polis – miasta-państwa

·         walczyli w szyku falangi w uzbrojeniu ciężkiego piechura

– hoplity

·         oddawali cześć herosom, zarówno lokalnym, jak i

znanym w całej Grecji

·         korzystali z wyroczni (zwłaszcza w Dodonie, Delfach,

Olimpii)

·         czcili bóstwa takie jak Zeus, Apollo

·         znali dzieła Homera – Iliadę i Odyseję

·         wszyscy obywatele polis (tzw. demos), czyli dorośli

mężczyźni, miejscowego pochodzenia, dysponujący majątkiem pozwalającym na zakup uzbrojenia hoplity mieli wpływ na decyzje dotyczące całej społeczności, brali udział w zgromadzeniach, gdzie dyskutowano ważne sprawy czy obierano przywódców. W społeczności istniała wprawdzie elita, mająca większy wpływ na podejmowanie decyzji, ale dostęp do niej nie był zamknięty – przynależność do arystokracji uzależniona była praktycznie od posiadanego majątku i przedsiębiorczy, szeregowi obywatele mogli do niej awansować (podobnie jak zubożali arystokraci mogli stracić swój status). Najniżej na drabinie społecznej, poza grupą obywateli, znajdowali się wolni ludzie nie posiadający ziemi oraz niewolnicy lub niewolni chłopi

Uboga w urodzajną ziemię i bogactwa naturalne Grecja nie była w stanie wyżywić stale zwiększającej się liczby mieszkańców. Zmuszało to Greków do opuszczania swej ojczyzny i szukania nowych terenów poza jej granicami. Najwcześniej osiedlili się oni na wyspach Morza Egejskiego i zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej.

W VIII wieku p.n.e. rozpoczęła się tzw. wielka kolonizacja, która trwała aż do VI wieku p.n.e. W jej wyniku Grecy opanowali wybrzeża Morza Czarnego, południową Italię i Sycylię, wybrzeże dzisiejszej Francji oraz północno-wschodnie wybrzeża Afryki. Kolonie w południowej Italii i na Sycylii nazywano Wielką Grecją. Powstało tam wiele bogatych miast, m.in. Tarent, Syrakuzy i Neapol.

Kolonia - obszar zamorski zamieszkany przez Greków. Kolonia rządziła się samodzielnie i utrzymywała stosunki handlowe i kulturalne z miastem, które ją założyło.

Miasto-państwo (polis)

Grecy nie osiągnęli jedności politycznej. Starożytna Grecja była rozbita na wiele państewek, które nigdy się ze sobą nie zjednoczyły. Przyczyny rozbicia:

- ukształtowanie terenu uniemożliwiające wytworzenie jednolitego organizmu państwowego,

- brak zagrożenia zewnętrznego,

- nie stworzono rozbudowanego systemu irygacyjnego, takiego jak w Egipcie, zbędna więc była silna władza centralna.

W związku z tym powstał i upowszechnił się w Grecji specyficzny, bardzo oryginalny typ organizacji państwowej - polis (niewielkie państewko złożone z miasta i jego okolic). Posiadały one odrębną władzę, prawa, armie i niektóre wierzenia.

Władza w polis była równocześnie sprawowana przez:

1. Zgromadzenie - tworzyli je wszyscy obywatele (mający prawa polityczne), podejmowali decyzje dotyczące wojen, pokoju, uchwalania praw, budowy świątyń.

2. Radę - jej członkowie byli wybierani przez Zgromadzenie bądź włączeni w jej skład jako byli urzędnicy. Byli to ludzie najbogatsi bądź mający w polis wysoką pozycję społeczną. Nazywali siebie aristoi (gr. najlepsi), mieli największy wpływ na władzę.

Typ ustroju zależał od tego, czy przewagę w rządach miała Rada, czy Zgromadzenie. Dlatego wyróżniamy ustrój: oligarchiczny (gr. „rządy nielicznych”) - przewaga rady nad zgromadzeniem, demokratyczny (gr. „rządy ludu”) - przewaga zgromadzenia nad radą.

Specyficzną formą rządów była tyrania - tyran to ktoś, kto objął władzę, nie mając do tego żadnego prawa (często rządy tyrana były okresem rozwoju i pomyślności polis).

Greckie miasta nie żyły w całkowitej izolacji. W obliczu zewnętrznego niebezpieczeństwa zawierały z sobą przymierze. Często między sobą walczyły. Mimo politycznego rozbicia i licznych wojen Grecy mieli świadomość wspólnoty - łączył ich język, kultura i wierzenia religijne. Kraj nazywali Helladą, a siebie Hellenami.

Prometeusz, dobroczyńca ludzkości, został skazany przez bogów na wieczne męczarnie – Rubens (1611-1612)

Nadludzkie czyny Heraklesa były popularnym motywem w sztuce starożytnej Grecji

Kult Dionizosa przywędrował do Grecji prawdopodobnie z Tracji – terakotowa maska Dionizosa, I – II w. p.n.e.

Gustave Doré: Tytani i giganci uwięzieni w piekle,

rycina do Boskiej Komedii.

Olimp

Léon Baksta Elyzjum z 1906

Główne zasady religii greckiej

Wierzenia religijne Greków wywodziły się z ...