Moduł 6.pdf

Zagadnienia gojenia i odrostu. Morfologiczne wykładniki oddziaływania czynników fizycznych na organizm człowieka

Zagadnienia gojenia i odrostu. Morfologiczne wykładniki

oddziaływania czynników fizycznych na organizm człowieka

Wstęp

1. Gojenie, czyli naprawa. Oddziaływanie promieniowania

2. Oddziaływanie podwyższonego ciśnienia (baropatologia)

3. Działanie obniżonego ciśnienia atmosferycznego. Działanie powietrznej fali uderzeniowej

4. Utonięcie

5. Skutki działania obniżonej i podwyższonej temperatury

6. Postrzał z broni palnej

Literatura podstawowa

Literatura dodatkowa

Wstęp

O gojeniu ran i ich chirurgicznym opracowaniu, przynajmniej w zakresie wiedzy praktycznej,

personel średni wie na ogół znacznie więcej, niż lekarze. Dlatego w tym module

zasygnalizuję jedynie kwestie gojenia, czyli odrostu i naprawy, a także czynników mających

na nie wpływ. Natomiast większość miejsca poświęcona będzie zagadnieniom

morfologicznych wykładników szkodliwego działania różnych czynników fizycznych,

a szczególnie tych, z którymi obecnie medycyna styka się coraz częściej: ranami

postrzałowymi, działaniem powietrznej fali uderzeniowej, oddziaływaniem niskiej i wysokiej

temperatury, oddziaływaniem niskiego i wysokiego ciśnienia, wpływem promieniowania

jonizującego itd.

Zagadnienia gojenia i odrostu. Morfologiczne wykładniki oddziaływania czynników fizycznych na organizm człowieka

1. Gojenie, czyli naprawa. Oddziaływanie promieniowania

Naprawa to uzupełnienie brakującej tkanki przez tkankę łączną lub odtworzenie tkanki

brakującej (odrost).

Od ro st e m nazywamy proces, w którym dochodzi do odtworzenia stanu anatomicznego

sprzed urazu. Taki rodzaj gojenia jest oczywiście najkorzystniejszy. Niestety, możliwości

odrostu całych narządów czy np. kończyn są „zarezerwowane” dla organizmów stojących

znacznie niżej niż człowiek na ewolucyjnej drabinie. Znamy doskonale przykłady

odrastających ogonów lub kończyn u salamander czy jaszczurek. Im niżej na drabinie

ewolucyjnej stoi dany organizm, tym większe posiada zdolności regeneracyjne. Człowiekowi

niestety kończyny odrastać nie mogą; możliwości odrostu kończą się na tkankach łącznych,

naskórku czy błonach śluzowych. Największe możliwości regeneracyjne wykazuje szpik

kostny jak również wątroba, choć tylko w skali grupy hepatocytów, a nie całego narządu, jak

opisano to w greckim micie o Prometeuszu. Oczywiście regenerują także tkanki, których

zadaniem jest naprawa, tj. naczynia krwionośne i tkanki łączne. Dlatego powrót do stanu

pierwotnego jest w przypadku procesów gojenia dużą rzadkością. W większości przypadków

mamy do czynienia z naprawą.

Gojenie przez rychłoz ros t nie jest tożsame z odrostem, ale daje najkorzystniejszy efekt

biologiczny, jak i kosmetyczny. Konieczne jest tutaj przyleganie brzegów rany i brak

czynników utrudniających proces gojenia, takich jak ciała obce, duże wylewy krwi czy

miejscowe zakażenia. Sklejone przez włóknik brzegi rany spajają się wytwarzanymi przez

fibroblasty włóknami łącznotkankowymi, a pozostałości martwych tkanek równocześnie są

usuwane przez makrofagi. Dlatego celem chirurgicznego opracowania i zabezpieczenia rany

— czy to urazowej, czy chirurgicznej — jest doprowadzenie do jej zagojenia przez

rychłozrost.

Jeżeli mamy do czynienia z dużym ubytkiem tkanek bądź też doszło do powikłań

(np. zakażenie bakteryjne, uszkodzenia chemiczne), dochodzi do gojenia przez

ziarninowanie, czyli wypełnienie ubytku tkankowego przez tkankę ziarninową. Przebieg

tego procesu jest w przybliżeniu następujący:

Zagadnienia gojenia i odrostu. Morfologiczne wykładniki oddziaływania czynników fizycznych na organizm człowieka

1. Okres wstępnej naprawy — uprzątanie (granulocyty i makrofagi), rozplem fibroblastów

i proliferacja naczyń włosowatych. Powierzchnia rany skórno-mięśniowej jest w tym

czasie pokryta strupem.

2. Okres pełnej naprawy — tworzenie włókien kolagenu i retikulinowych, częściowa

regeneracja mięśni, epidermizacja powierzchni (o ile mamy do czynienia z raną skórno-

mięśniową).

3. Okres dojrzewania blizny — spadek liczby naczyń i komórek tkanki łącznej, wzrost liczby

i retrakcja włókien łącznotkankowych.

Zdarzają się sytuacje, w których dochodzi do nadmiernego bujania ziarniny; twór taki

nazywany jest „dzikim mięsem”.

Na przebieg naprawy, jej przyspieszenie bądź zwolnienie wpływ ma wiele czynników,

z których najważniejsze to:

— właściwa podaż białek, a co za tym idzie, prawidłowy ich poziom w osoczu;

— opracowanie chirurgiczne rany;

— ciała obce w ranie;

— właściwy poziom witaminy C (patrz szkorbut, moduł IV);

— właściwy poziom hormonów (szczególnie kory nadnerczy);

— temperatura otoczenia;

— zakażenia bakteryjne miejscowe i uogólnione;

— napromienienie;

— stosowane leczenie (antymitotyki);

— choroby współistniejące, ogólny stan organizmu i wiek pacjenta.

Nieco inny przebieg ma gojenie złamania kostnego — dochodzi do „powtórzenia” wszystkich

stadiów rozwoju kości: od organizacji krwiaka w miejscu złamania, przez niezróżnicowaną

tkankę łączną, kostninę kostnawą, kość gąbczastą, aż do odtworzenia pełnej struktury kości.

Również w swoisty sposób przebiega regeneracja uszkodzonego włókna nerwowego. O ile

komórki nerwowe nie mają możliwości podziału i, co za tym idzie, odtworzenia zniszczonych

fragmentów układu nerwowego, to same włókna nerwowe, o ile zachowane są ich osłonki

(z komórek Schwanna) mogą regenerować.

Wpływ promieniowania na tkanki i ustrój człowieka jako całość

Za promieniowanie, w pojęciu fizyki jądrowej, uznajemy dwa sposoby rozprzestrzeniania się

energii: promieniowanie elektromagnetyczne — polegające na ruchu fali

Zagadnienia gojenia i odrostu. Morfologiczne wykładniki oddziaływania czynników fizycznych na organizm człowieka

elektromagnetycznej i promieniowanie korpuskularne (cząstkowe), polegające na poruszaniu

się cząstek takich, jak neutrony, elektrony, fotony itd.

Pierwsza z tych grup zawiera różnej długości fale elektromagnetyczne, od fal radiowych aż

do promieniowania gamma. Energia przenoszona przez fale zależy od ich długości — im

krótsza fala, tym większa niesiona energia. Tylko najkrótsze fale posiadają energię na tyle

dużą, że mogą w różny sposób oddziaływać na organizm człowieka. Zaliczamy do nich (od

najdłuższych): mikrofale radiowe, promienie podczerwone, światło widzialne, promieniowanie

ultrafioletowe, promienie rtg i promienie gamma.

Grupa druga to promieniowanie kosmiczne, promieniowanie izotopów, efekt działania

reaktorów jądrowych, itd. (O działaniu promieni podczerwonych nieco więcej w rozdziale

o oparzeniach.)

Mikrofale (radiowe) wykorzystywane są w fizykoterapii w diatermii krótkofalowej do

wywołania ogrzania głęboko położonych tkanek. Promienie ultrafioletowe odpowiedzialne są

za oparzenia skóry przy nadmiernym nasłonecznieniu i za przyspieszone starzenie tkanki

łącznej podskórnej (patrz moduł III). Reakcją obronną organizmu jest pociemnienie skóry,

czyli opalenizna.

Poza leczeniem energią promienistą, we współczesnym świecie istnieje wiele zastosowań

izotopów promieniotwórczych, więc szansa na spotkanie się z przypadkiem napromienienia

jest bardzo duża. Narażenie na napromieniowanie rośnie niewspółmiernie w krajach wysoko

rozwiniętych w związku z zagrożeniem atakami terrorystycznymi. Źródłem promieniowania

może być wybuch ładunku jądrowego, ale też po prostu rozsypanie czy rozpylenie substancji

promieniotwórczej. Większość ze źródeł promieniowania wytwarza trzy jego podstawowe

typy:

— alfa — jądra helu;

— beta — elektrony;

— gamma — najkrótsze z fal elektromagnetycznych.

Ze względu na bardzo małą przenikliwość, promieniowanie alfa nie ma większego znaczenia

biologicznego. Promienie beta mogą penetrować w głąb tkanek na kilka, kilkanaście

milimetrów, z tego też powodu ich szkodliwe działanie ogranicza się do powierzchni skóry

lub błon śluzowych (w przypadku dostania się ich do organizmu droga oddechową bądź

pokarmową, co zdarza się właśnie w przypadku rozpylania czy rozsypywania substancji

radioaktywnych, czyli tzw. opadu promieniotwórczego).

Zagadnienia gojenia i odrostu. Morfologiczne wykładniki oddziaływania czynników fizycznych na organizm człowieka

Opisano wiele teorii dotyczących oddziaływania promieniowania na żywe organizmy.

Mechanizmy te są na tyle złożone, że wspomniane zostaną tylko pobieżnie, w trakcie

omawiania efektów napromienienia. Oddziaływanie promieniowania na organizm człowieka

możemy podzielić na:

— efekt miejscowy — oparzenie popromienne;

— efekt ogólnoustrojowy — choroba popromienna.

Wspólną cechą obu efektów jest fakt, że objawy nigdy nie występują bezpośrednio po

napromienieniu. Zawsze występuje o k re s utaje n ia , którego długość zależy od wielkości

pochłoniętej dawki promieniowania i wielkości napromienionej powierzchni. Okres ten waha

się od kilku godzin nawet do kilku dni.

Wrażliwość ludzkich tkanek na promieniowanie jest bardzo zróżnicowana: od bardzo

wrażliwych (komórki rozrodcze gonad, limfocyty, szpik, nabłonek jelitowy), przez

średniowrażliwe (nabłonek i przydatki skóry, gruczoły ślinowe, spojówka i rogówka), aż do

promienioopornych (kość i chrząstka, wątroba, nerka, mięśnie, tkanka nerwowa).

Zmiany miejscowe z oczywistych powodów najczęściej dotyczą skóry. Pierwszą reakcją na

napromienienie jest zanik gruczołów łojowych i utrata owłosienia napromienionej okolicy,

występująca po kilku, kilkunastu dniach od ekspozycji. Zaburzenie to jest odwracalne lub

trwałe, w zależności od wielkości dawki. Jeśli dawka była większa, pojawia się rumień, do

którego dołącza obrzęk. Zmiany te mogą trwać na skórze nawet przez okres kilku miesięcy.

Towarzyszy im skąpy naciek zapalny i zwyrodnienie ścian naczyń krwionośnych w skórze

właściwej. Przy jeszcze większych dawkach może dochodzić do powstawania pęcherzy

i złuszczania naskórka. Obrzęk ulega utrwaleniu na skutek odkładania się i szkliwienia

grubych włókien kolagenowych, co razem daje obraz pogrubiałej, nieelastycznej,

zbliznowaciałej skóry. Przy bardzo dużych dawkach, po upływie okresu utajenia, dochodzi do

martwicy i popromiennego owrzodzenia skóry, które goi się przez wiele miesięcy,

wytwarzając twardą bliznę. W miejscach po wygojonych oparzeniach popromiennych skóry

w ciągu kilku, kilkudziesięciu lat często rozwija się rak.

Chorobę popromienną wywołuje napromienienie znacznej powierzchni ciała

promieniowaniem przenikliwym (gamma), oddziaływującym na narządy wewnętrzne.

Zależnie od dominujących objawów, wyróżnia się kilka postaci choroby popromiennej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: