(1)    Rola Ja w funkcjonowaniu człowieka.

Każdy z nas ma rozbudowana wiedzę na temat własnej osoby, czyli rozbudowana strukturę Ja

„JA” w funkcjonowaniu człowieka odgrywa bardzo istotną rolę, to właśnie od niego zależy czy jesteśmy z siebie zadowoleni czy też, nie.

To właśnie do „JA”  odwołują się pojęcia samokontroli, poczucia własnej wartości, samolubności, czy miłości własnej.

„JA” wpływa również na sposób spostrzegania świata, pojawia się w okresie niemowlęcym, i określa w jaki sposób dziecko będzie oceniać rzeczywistość. Dzięki temu, że potrafimy odróżnić innych od siebie i możemy zastanowić się nad sobą, posługujemy się naszym obrazem w celu określania i interpretowania napływających do nas informacji.

„JA” pomaga nam również w zrozumieniu nie spójnego na pierwszy rzut oka zachowania danej osoby. Bowiem każdy z nas inaczej zachowuje się w pracy, podczas rozmowy z szefem a inaczej w domu rozmawiając z przyjaciółmi. Pojęcie „JA” pozwala nam zrozumieć tą różnicę, można by powiedzieć że nadaje ono spójności przejawom ludzkiego funkcjonowania w różnych okolicznościach.

Co zawiera Ja?

Ja jest bardzo złożoną i bogatą struktura wiedzy.  Świadczy  o tym różnorodność ja fenomenologicznych, a więc uświadomionych w danej chwili fragmentów, czyli wersji ja. Świadczą o tym także bardziej obiektywne zjawiska, jak efekt odniesienia do ja, polegający na lepszym zapamiętywaniu informacji odnoszących się do własnej osoby. Niektórzy psychologowie przyjmują, że człowiek ma wiele różnych ja ( lekarz, matka, córka, żona, itp.), a jednocześnie towarzyszy temu przekonanie, że za tymi licznymi prezentowanymi publicznie wizerunkami, ukrywa się jakieś ja „wewnętrzne”.  Rozsądniej jest przyjąć, że ja jest luźną struktura różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne. 

„JA” z perspektywy rozwojowej

Psychologowie rozwojowi, rozróżniają  między spostrzeganiem siebie, kiedy to dziecko dostrzega, że istnieje oddzielnie od innych ludzi i obiektów, a samoświadomością, czyli rozdzielnością do zastanawiania się nad sobą. Rozwój spostrzegania siebie opiera się w znacznej części na świadomości różnic zmysłowych związanych z ciałem, oraz na zauważeniu bezpośredniego związku miedzy działaniem a jego skutkiem. Pierwsze przejawy samoświadomości psychologowie dostrzegają koło piętnastego miesiąca życia dziecka.

„JA” z perspektywy fenomenologicznej

Przykładem koncepcji fenomenologicznej  jest koncepcja Carla Rogersa. Interesował się on  organizacją „JA”, jego spójnością oraz dążeniem człowieka do uniknięcia rozbieżności pomiędzy pojęciem „JA” a doświadczeniem.

Rogers uważał, że każdy człowiek widzi świat inaczej. Spostrzeżenia te składają się na indywidualne pole fenomenologiczne, obejmujące zarówno dane świadome, jak i nieświadome. Zachowania ludzi zdrowych kształtują się jednak przede wszystkim pod wpływem spostrzeżeń świadomych. Choć  pole fenomenologiczne jest prywatną własnością jednostki, to możemy dociekać w jaki sposób inni ludzie spostrzegają świat. Najważniejsza część pola fenomenologicznego dotyczy „JA” danego człowieka i składa się z tych spostrzeżeń i znaczeń, które da się przedstawić w kategoriach „JA”, „MNIE”, „SIEBIE”.

„JA” z perspektywy poznawczej

Poznawcza teoria ja skupia się regulacyjnych funkcjach ja . Przedstawicielem tego nurtu był  Williams James. Rozróżnił on Ja poznające =podmiotowe. (I as knower) i Ja empiryczne=przedmiotowe (Me), stanowiące przedmiot poznania (w języku polskim: „mnie”, „moje”, „siebie”,  np. „Nie mogę siebie poznać”). O istnieniu ja podmiotowego wiemy dzięki samoświadomości, dzięki poczuciu ciągłości, (pomimo zmian czujemy się sobą). Ja przedmiotowe obejmuje koncepcje siebie, w tym jej poznawczy element – samowiedzę. (Na Ja empiryczne składa się wszytko, co osoba może nazwać swoim, nie tylko swoje ciało, psychikę, ale także swoje ubrania, dom, rodzinę, itp.)

poznawcza teoria ja  System Ja – R. Markus („koncepcja ja możliwych”)

ja możliwe – wyobrażona koncepcja siebie odniesiona do sytuacji lub roli, które ma nadejść lub okoliczności, które mogą się spełnić. Ja możliwe mają co najmniej 4 właściwości:

q     wyobrażone

q     rzutowane w przyszłość

q     giętkie

q     pożądane/niepożądane

4 funkcje ja możliwego:

(1)    poznawcza

(2)    motywacyjna

(3)    modelująca

(4)     modyfikująca samoocenę.

Teoria ukierunkowań JA Higginsa

Tory Higgins opracował teorię ukierunkowań JA, która łączy koncepcje JA społeczno- poznawcze z teorią relacji z obiektem. Ukierunkowanie JA to standardy którym jednostka ma sprostać.  Tak jak inne schematy JA, są one strukturami poznawczymi wpływającymi na sposób przetwarzania informacji. JA jest wynikiem wczesnych doświadczeń społecznych oraz emocjonalnych konsekwencji sprostania lub nie sprostania pewnym wymogom. Szczególne znaczenie mają dwa rodzaje ukierunkowań JA: ja idealne i ja powinnościowe.

ja idealne - właściwości które chcielibyśmy mieć, opinie ważnych dla nas ludzi oraz nas samych na nasz temat.

ja powinnościowe - właściwości którymi wydaje nam się, że powinniśmy się charakteryzować. Należą do nich obowiązki oraz zobowiązania nakładane na nas przez innych oraz przez siebie samych.

Zgodnie z teorią rozbieżności JA dążymy do zmniejszenia różnicy między tym, jak siebie spostrzegamy, a tym jakimi chcielibyśmy być, a również tym jakimi siebie spostrzegamy a jakimi powinniśmy być (Ja realne a Ja powinnościowe).

Psychoanalityczna koncepcja „JA”

Zdaniem Sulivana „JA” kształtują uczucia doznawane podczas kontaktu z innymi oraz odzwierciedlone oceny, czyli to jak dziecko dostrzega, że inni je widzą i oceniają. Ważnym składnikiem „JA” zwłaszcza w zakresie poczucia lęku lub bezpieczeństwa, są konstrukty  DOBRE JA, kojarzone z przyjemnymi doznaniami, ZŁE JA, związane z bólem i zagrożeniem, oraz NIE- JA reprezentujące aspekty JA odrzucone  z powodu niesionego przez nie lęku, przekraczającego wytrzymałość jednostki.

Teoria relacji z obiektem -  W ramach tych teorii bada się, w jaki sposób relacje z ważnymi ludźmi w przyszłości stają się reprezentacjami siebie i innych oraz wzorami relacji siebie i innych oraz wzorami relacji na linii  JA - Inni,  a następnie, jak wpływają  na relacje  w wieku dojrzałym

Funkcje Ja:

Ja spełnia dwie ważne funkcje dotyczące kontaktów z innymi (funkcje intrepresonalne):  negocjowanie tożsamości oraz symulowanie psychiki

+dwie ważne funkcje związane z tym, co się dzieje na zewnątrz jednostki (funkcje itrapersonalne): samoregulacja i negocjowanie tożsamości

Pojęcie ja okazuje się szczególnie przydatne, gdy mówimy o tym, jak osoba konstruuje swój świat, tzn, jak spostrzega rzeczywistość, w jakie schematy poznawcze ujmuje zdarzenia, swoje właściwości i aspekty relacji między sobą a światem. Koncepcji siebie używamy do oceniania i porządkowania informacji  o sobie i relacjach z ludźmi. Stąd też system Ja posiada znaczące implikacje dla funkcjonowania poznawczego i motywacji.

Odwołanie do doświadczenia osobistego ujawnia, że ludzie traktują własne przeżycia, wydarzenia życiowe i wywodzone z nich przekonania na swój temat jako coś osobiście ważnego, związanego z poczuciem tożsamości

Odwołanie do Ja pozwala opisać i zrozumieć zachowanie umotywowane i nieumotywowane, a więc takie działania, w które człowiek jest zaangażowany („całym sobą”) oraz które wykonuje na zasadzie pewnego przymusu, niechętnie, po najmniejszej linii oporu, z dystansem lub lekceważeniem. Osobiste odniesienie do wykonywanych czynności wskazuje na jedną z ważnych funkcji sytemu Ja.

Odniesienie do Ja pozwala analizować spójność zachowań, myśli i uczuć, będąca definicyjną właściwością osobowości.

Reasumując Ja odgrywa znaczącą rolę w naszym doświadczeniu, konstruowaniu świata, zachowaniu, w tym nadawaniu spójności naszemu funkcjonowaniu tak w konkretnych okolicznościach, jak i na przestrzeni czasu.

(2)    Omów dwie wybrane teorie zmian postaw

postawy – to gotowe i trwałe ustosunkowanie do konkretnych osób i obiektów (np. pozytywny stosunek do prezydenta, lubienie pepsi), albo ich rodzajów (jak negatywny stosunek do polityków).

postawa człowieka wobec jakiegoś obiektu (osoby, przedmiotu, zdarzenia, idei) to względnie trwała tendencja do pozytywnego lub negatywnego wartościowania tego obiektu przez tego człowieka.

Własnościami postawy są

q     Znak (pozytywny lub negatywny)

q     natężenie (większe lub mniejsze).

Trójskładnikowa definicja postawy

(1)    stosunek emocjonalny (uczuciowo-oceniający składnik postawy)

(2)    przekonania człowieka na temat danego obiektu (poznawczy składnik postawny)

(3)    tendencja do pozytywnych lub negatywnych zachowań w stosunku do obiektu (behawioralny składnik postawy).

Wyznaczniki:    konsekwencje

Emocje               reakcja emocjonalna

Przekonania                 sąd, oceny, decyzje

Zachowania                działania

Funkcje postaw

q     orientacyjne – określony stosunek do jakiegoś obieku pozwala zorientować się jaki on jest, a także jakie są inne, powiązane z nim obiekty (ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła katolickiego, pozwala mu to zorientować się co jest dobre, a co złe, co Kościół potępia).

q     instrumentalna – obiekt jest dla nas pozytywny lub negatywny dzięki temu, że pomaga lub przeszkadza w realizacji ważnych dążęń (ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła, ponieważ uważa, że zapewnia mu to zbawienie wieczne,nadaje sens jego życiu, a noszenie chorągwi podczas procesji zaspokaja jego potrzebę znaczenia itp.)

q     ekspresja wartości – utrzymywanie i ujawnianie pewnych postaw sprawia nam satysfakcję, poieważ w ten sposób możemy wyrażać wiarę w cenione przez nas wartości (ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła,ponieważ dzięki temu daje wyraz umiłowaniu wartości duchowych)

q     społeczno-adaptacyjną – żywimy określoną postawę wobec jakiegoś obiektu, ponieważ pomaga to zaprezentować się innym ludziom w pozytywnym świetle
i podtrzymać pożądane przez nas więzi społeczne.

q     obrony EGO – a więc pomagać jej wyznawcy w utrzymaniu dobrego mniemania o sobie lub rozwiązaniu wewnętrznych konfliktów.

geneza postawy

postawa może się wywodzić z emocji przeżywanych w przeszłości w stosunku do jej obiektu, z przekonań człowieka o jego własnościach oraz z własnych zachowań w stosunku do tego obiektu.

Postawa jako rezultat przekonań

Traktowanie postawy jako rezultatu przekonań wiąże się z założeniem o jej postpoznawczości. Czyli nasz stosunek emocjonalny do obiektu wynika ze świadomych przekonań o jego zaletach i wadach. – przekonanie oznacza przypisanie obiektowi postawy dowolnej własności (np. ukończenie studiów podwyższa prestiż społeczny) w wyniku obserwacji, wnioskowania bądź otrzymania stosownej informacji od jakiegoś nadawcy.).

postawa jako rezultat emocji

Podstawowym mechanizmem wykształcenia skojarzeń jest warunkowanie klasyczne:

Pojawienie się obiektu przed lub w towarzystwie dowolnej nagrody prowadzi do pozytywnej postawy wobec tego obiektu, podczas gdy pojawienie się tego samego obiektu przed lub w towarzystwie jakiegoś zdarzenia karzącego prowadzi do wykształenia się postawy negatywnej. Mechanizm tworzenia skojarzeń to warunkowanie sprawcze polega na uczeniu się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że po niej i zwykle z jej powodu pojawiają się pozytywne lub negatywne dla jednostki zdarzenia.

...