J. Culler: Co to jest literatura i czy pytanie to ma jakiekolwiek znaczenie
- nie ma sensu pytać, co to jest literatura, bo 1) teoria przejmuje pojęcia z różnych dziedzin „nieliterackich”, 2) istnieje literackość zjawisk nieliterackich;
- przed rokiem 1800 – literatura to „piśmiennictwo”, „wiedza książkowa”;
- od 1800 (pani de Staël O literaturze) – literatura jako fikcja pisarska;
- literatura – to, co dane społeczeństwo uważa za literaturę – zbiór tekstów, zaliczanych w poczet dzieł literackich;
- literaturę cechuje brak znaczenia praktycznego, ma skupiać uwagę i skłaniać do refleksji;
- wypowiedź wyrwana z kontekstu, pozbawiona swojej pierwotnej funkcji, może być interpretowana jako literatura;
- literatura – akt mowy, / zdarzenie tekstualne budzące uwagę szczególnego rodzaju; różni się od innych aktów mowy – udzielania informacji, zadawania pytań, składania obietnic.
Literatura jako wysuwanie na I plan języka:
- na ogół czytelnik zauważa szczególne uporządkowanie języka wtedy, gdy tekst się uzna za literacki, nie odwrotnie.
Literatura jako integracja języka:
- tekst, w którym język jest najważniejszy, niekoniecznie musi być dziełem literackim.
Literatura jako fikcja:
- fikcyjność – to nie tylko postacie i wydarzenia,
- kontekst fikcji literackiej zostawia otwarte pole dla rozważań, czego ta fikcja dotyczy.
Literatura jako przedmiot estetyczny:
- Kant: „celowość bez celu”,
- pomost między światem materialnym i duchowym.
Literatura jako twór intertekstualny i autoteliczny:
- dzieła tworzone są z innych dzieł - intertekstualność,
- dzieło istnieje poród innych tekstów dzięki relacjom, w jakich do nich pozostaje,
- autoteliczność – dzieło o innych dziełach, o próbach naśladowania ich formy itp.
Te właściwości dzieła literackiego są też konsekwencją ujmowania czegoś jako literackiego.
- literackość literatury może polegać na napięciu, interakcji między materiałem językowym a konwencjonalnym wyobrażeniem czytelnika na temat tego, co to jest literatura;
- żadna z właściwości nie jest ostatecznie definiująca;
- uniwersalizm literatury i rola w kształtowaniu świadomości narodowej;
- literatura miała być szczególnym rodzajem piśmiennictwa, którego zadanie to cywilizowanie różnych warstw społecznych;
- literatura ma wzywać do bezinteresowności, uczyć wrażliwości i sztuki wnikliwej obserwacji;
- może być narzędziem ideologicznym, może ideologię demaskować;
- ułatwia nawiązanie kontaktu ze światem, ale i wywołuje pragnienie czegoś nowego;
- instytucja umożliwiająca powiedzenie wszystkiego, co można sobie wyobrazić, potrafi dowieść bezsensu tego, co uważano za sensowne, może zakwestionować zasadniczość dowolnego pojęcia;
- domena działalności elity kulturalnej, „kulturalny kapitał”;
- krytykuje i demaskuje nakładane przez siebie ograniczenia.
J. Culler: Co to jest teoria?
Teoria:
- czasem to nie opis czegoś, a pewna działalność, którą można uprawiać;
- jako spekulacja, ale nie jako domysł;
- by uchodzić za teorię, wyjaśnienie musi nie być oczywiste, ma być złożone; teoria to więcej niż hipoteza;
- teoria obejmuje złożone systemowe relacje między wieloma czynnikami.
Teoria w literaturoznawstwie:
- to nie próby wytłumaczenia istoty literatury ani metod jej badania;
- rozległy obszar myśli i piśmiennictwa o trudnych do określenia granicach;
- s. 11 prace dokonujące reorientacji myślenia w dziedzinach innych niż te, do których na pozór należą;
- wielki zbiór piśmiennictwa o wszystkim;
- coś, co zmienia poglądy ludzi;
- podaje w wątpliwość zdroworozsądkowe poglądy na pisarstwo, literaturę, doświadczenie, kwestionuje to, że znaczenie tekstu = to, co autor miał na myśli; kwestionuje też to, że pisarstwo to ekspresja, której prawda tkwi poza nim, kwestionuje opinię, że rzeczywistość = to, co jest obecne w danej chwili;
- krytyka pojęć zdroworozsądkowych;
- myśl, która staje się potem teorią – podsuwa frapujące posunięcia, rozwiązania, korzyści;
- teoria wymaga działań spekulatywnych – ujęcia pojęć tak, by zakwestionować ogólnie przyjęte idee.
Teoria (s. 23-24):
- interdyscyplinarna – jest dyskursem wykraczającym poza ramy swej pierwotnej dyscypliny;
- ma charakter analityczny i spekulatywny – próbuje dojść, co wiąże się z różnymi pojęciami;
- jest krytyką zdrowego rozsądku, kwestionuje pojęcia uznawane za naturalne;
- jest myśleniem o myśleniu, rozważaniem kategorii, którymi posługujemy się by nadać czemuś sens;
- jest bezkresna, nie sposób jej opanować (stąd wrogość wobec teorii);
- wywołuje pragnienie mistrzostwa, ale wyklucza mistrzostwo;
- jej istotą jest zbijanie przesłanek i twierdzeń.
Kalietis