WYKŁAD 1.

KRAJOBRAZ jest to ogół komponentów naturalnych powstałych bez udziału człowieka oraz tych przekształconych przez niego w celu zaspokojenia potrzeb kulturalnych i psychologicznych (dobra kultury wytworzone przez człowieka to krajobraz kulturowy).

ŚRODOWISKO KULTUROWE nie jest podstawowym czynnikiem egzystencji człowieka, ale degradacja tego środowiska odbija się ujemnie na psychice ludzkiej. Od jakości otoczenia zależy jakość życia. Środowisko kulturowe składa się z przekształconego otoczenia, z dzieł rąk ludzkich i myśli, czyli kultury duchowej.

Człowiek czerpie z krajobrazu. Przedmiotem ochrony środowiska kulturowego jest czystość przyrody ożywionej i nieożywionej. Na przekształcanie środowiska wpływa najbardziej budowa nowych tras komunikacyjnych, linii wysokiego napięcia, budowa zbiorników wodnych, urbanizacja terenu.

Krajobraz z punktu widzenia nauk przyrodniczych jest analizą korelacji abiotycznych i biotycznych. Ten sposób patrzenia na krajobraz pomija walory estetyczne, nie zwraca uwagi na piękno. Uwzględnienie walorów estetycznych jest charakterystyczne dla spojrzenia architektoniczno-urbanizacyjnego i plastycznego.

Na ogół wyraźniejszy im wyraźniejszy jest krajobraz tym łatwiej wyznaczyć jego granicę. W lesie taką granicę określić jest trudniej niż w dolinie. Dla architekta krajobrazem jest to, co on w danej chwili widzi dla przyrodnika to ekosystem, który nie zawsze pokrywa się z polem widzenia. Geografowie używają pojęcia geokompleksu.

Krajobraz w Polsce podzielono na klasy:

-          Wyżyny

-          Niziny

-          Krajobraz górski

Następnie na typy, które dzielimy na rodzaje, gatunki jednostki.

KRAJOBRAZ JAKO POJECIE ARCHITEKTONICZNE. Początkowo rozgraniczano pojecie architektury i krajobrazu. Związek miedzy zabudowa i otoczeniem zaczęto dostrzegać niedawno. Wyróżniamy następujące typy krajobrazu:

-          Pierwotny, nie występują w nim ślady ingerencji człowieka

-          Naturalny, wykorzystany przez człowieka, lecz nie przekształcony

-          Kulturowy, wynik daleko idących przekształceń dokonanych przez człowieka i wyróżniamy tu krajobraz harmonijny i dysharmonijny. Do krajobrazu harmonijnego zaliczamy krajobraz rolniczy, leśny itp. Dysharmonie w krajobrazie wprowadzają wielkie obiekty tj. kopalnie, czy fabryki, otoczenie zakładów przemysłowych.

W architekturze krajobraz często wraca się do tego podziału. Jeśli chcemy zaprojektować jakiś obiekt, to musimy znaleźć cechy charakterystyczne otoczenia, bo odtworzyć dany obiekt w odpowiedni sposób.

ZALEŻNOŚCI ZACHODZĄCE W KRAJOBRAZIE

-          Zależności przyrodnicze krajobrazu możemy rozpatrywać jako zbiór urządzeń lub jako zbiór ekosystemów. Skoro występują tak różne dwa elementy, musi zachodzić pomiędzy nimi jakiś związek. Jeżeli chcemy prowadzić działalność przemysłową musimy wziaźć pod uwagę ekosystemy. Krajobraz jest elementem wyższego rzędu i zaburzenia w nim odbijają się na elementach składowych. Przemiany zachodzące w ekosystemach są zmienne i w przestrzeni i w czasie. Łatwiej jest określić przestrzeń zmian niż ich czas. W czasie możemy zaobserwować procesy erozyjne, zmiany por roku (rozwój zwierząt i roślinności). Przemiany długotrwałe trudniej zauważyć, gdyż początek ich jest często niedostrzegalny i dopiero później zwraca się uwagę na skutki. Szybkość zmian w krajobrazie zależy od ingerencji człowieka ( nie dotyczy to kataklizmów). Zmiany zachodzące w krajobrazie maja charakter destrukcyjny i nieodwracalny. Łatwiej jest cos zmienić niż przywrócić stan pierwotny. Działanie rekonstrukcyjne są bardziej kosztowne i jest to problem, o którym coraz więcej się mówi. Przemiany krajobrazu następują szybciej, gdy człowiek wprowadza urządzenia przemysłowe, które wchodzą w reakcje z naturą. Człowiek pierwotny w mniejszym stopniu zaznaczał swoja obecność, gdyż nie posługiwał się technika. Na ogół inwestorzy zdają sobie sprawę ze szkód, jakie wyrządzają. Nawet najczystsze technologie niosą ze sobą skutki negatywne.

TYPY, RODZAJE I FORMY STYLOWE KRAJOBRAZU. Rozpatrując krajobraz najpierw trzeba uwzględnić czas powstania krajobrazu (współczesny czy historyczny). Ponieważ krajobraz stanowi otoczenie człowieka, więc nie mógł pozostać on poza strefą działa człowieka. Ponieważ długi czas te działania nie miały znaczenia i były ograniczone (najczęściej był to wynik rozwoju technologicznego). Każdemu krajobrazowi można przyporządkować określone cechy, także stylowe. Jesteśmy w stanie określić cechy form krajobrazu związane z określonymi czasami. Dawne formy krajobrazu zachowały się w formie cząstkowej, ponieważ krajobraz cechuje ciągła zmienność w czasie. Następują dalekie zmiany w krajobrazie. Istnieją jednak elementy krajobrazu, które mają większą szanse na przetrwanie (wokół terenów zabytkowych, terenów słabiej rozwiniętych itp., formy żywe służące do dzisiaj). Elementy krajobrazu zmieniają się w zależności od epok i potrzeb ludzi. Im bliżej naszych czasów tym szybkość i wielkość przemian rośnie. Im bardziej cofamy się w przeszłość tym mniejsze są zmiany. Ślady człowieka ograniczały się do jego siedlisk. Reszta krajobrazu pozostawała krajobrazem pierwotnym. Dopiero potem w ramach rozwoju technologii zakres działalności człowieka wzrósł.

Przekształcenia krajobrazu zachodzą najczęściej w taki sposób:

ŻYWIOŁOWE-àFUNKCJONALNEàESTETYCZNE

Człowiek pierwotny nie zastanawiał się nad skutkiem, zasięgiem swych działań. Z czasem zaczęły przeważać względy estetyczne. Ostatnia faza przekształceń jest charakterystyczna dla epok w czasie trwania, których krajobraz stał się sceną teatralną, podporządkowaną warunkom życia. Następnie nastąpił powrót do natury i powstały wielkie kompleksy parkowe. Z czasem zaczęto urządzać coraz większe obszary po to, by uzyskać lepszy efekt estetyczny. Najczęściej parki i ogrody były ogrodzone, co kłóciło się z kanonami estetycznymi. Ogrodzenia często zast6ępowano fosami, co pozwalało na zintegrowanie widoków zewnętrznych z dziełem człowieka. Z czasem świadoma ingerencja wzrosła. ADAPTACJA. Społeczeństwo przyporządkowuje się prawom przyrody, czerpie z jej zasobów, ale nie niszczy krajobrazu.

Eksploatacja charakteryzuje społeczeństwo rozwijające się i rzeczywiste. W wyniku wzrostu rozwoju zwiększa się konsumpcja, a w związku z tym następują po sobie:

-          Eksploatacja przy nadmiarze zasobów

-          Eksploatacja przy równowadze zasobów

-          Eksploatacja przy niedoborze zasobów

Problem zaczyna się w momencie, gdy zaczynamy odczuwać niedobór zasobów. Można założyć, że większość rozwiniętych społeczeństw jest na tym etapie eksploatacji.

OCHRONA. Rewaloryzacjaàrekultywacjaàrewitalizacja.

Coraz częściej zaczyna się dostrzegać potrzeby ochrony środowiska. Rozwój ruchów proekologicznych, które dążą do likwidacji skutków, jednocześnie starając się chronić przed działaniem nowych niekorzystnych czynników.

PODSTAWY DZIAŁACZY I ORGANIZACJI.

1.      Utylitarna- stosowanie nakazów, zakazów, ustaw, przepisów,

2.      Przyrodniczo- ochronna- ogranicza się do działań mających na celu ochronę zagrożonych i jednocześnie najlepiej zachowanych obszarów.

3.      Architektoniczno- krajobrazowa- tworzenie krajobrazu jutra, pewnego rodzaju krajobrazu parkowego. Zakłada się, iż krajobraz zurbanizowanego będzie 15-20%, rolniczego 50-55%, leśnego 30%. Założenia te odpowiadają obszarowi Polski.

Wykład 3

Podstawy kompozycji

Całość składa się z części. Wszystko, co ma kształt jest formą ( formy spoiste to wszystko, co nas otacza, formy swobodne w przyrodzie). Formy mają inklinacje do linii, brył, figur najczęściej regularnych. Dążą do symetrii, przyporządkowania sobie pewnych określonych układów. Dlatego ingerencja człowieka w przyrodę jest bardzo widoczna. MODULIONY, czyli podziały. Należy tak dzielić części całości, żeby zachować odpowiedni stosunek. W otoczeniu będziemy dążyć do układu, podobnie jak chęć poprawy wiszącego krzywo na ścianie obrazka. Każda symetria układu wiąże się z pewnymi doznaniami, które różnią się w zależności od układu. Szpaler drzew i kępa drzew, jeśli ze szpaleru ubędzie jedno drzewo to zburzony zostanie układ, jednak, gdy z kępy ubędzie jedno drzewo, to różnicy nawet nie zauważymy.

Nasze życie określone jest kierunkami. Piony i poziomy określają stabilność. Skos odbieramy krytycznie. Podobnie rzecz ma się z kątami prostymi, ostrymi, rozwartymi. Kąt rozwarty jest lepszy, bo bardziej podobny do kąta prostego. Bardziej odbieramy odstępstwa w pionie, niż w poziomie. Określenie na pierwszy rzut oka ilości punktów zależy od ich ilości. Więcej niż 5,6 punktów nie uda nam się policzyć, wtedy komponujemy je w linie. Dzięki uporządkowaniu łatwiej jest nam policzyć ilość punktów, czy elementów. Istnieje coś takiego jak tendencja do formy silnej. Forma silna to element łatwo dostrzegalny, wybijający się z otoczenia, dominujący i przygniatający inne. Forma silna może występować we wnętrzu lub na zewnątrz, np. ekran w kinie. Jest to coś, co skupia uwagę, co jest charakterystyczne, np. fontanna na końcu alei. Siła formy zależy od:

1. Odrębności (odrębność fakturalna, np. budynek wśród zieleni a budynek wśród budynków)
2. Przewagi w masie (w średniowiecznych miastach największy był kościół)
3. Spoistości uformowania (proste rzeczy bardziej się wybijają na zasadzie kontrastu)

W procesie wytwórczym zostały opracowane formy charakterystyczne dla danego materiału. Czasem nadajemy jakiejś rzeczy formę do niej nie pasującą. Jeśli uwzględniamy odpowiednią formę do materiału, to wszystko, co nas otacza powinno mieć naszą skalę, np. drzwi w Urzędzie Województwa we Wrocławiu. Kościoły romańskie spełniały funkcje obronne, miały maleńkie okienka i drzwi, ale wokół nich były fortale udające wielkość.

Forma zależy od wytrzymałości materiału. Im bardziej spoista jest forma i im bardziej bogata w części, tym jej zależność od elementu jest mniejsza. Forma jest jednością złożoną z wielu części zmiennych. Ta sama forma, jeśli stanie się częścią innej większej formy, traci na swej odrębności, np. Igła Kleopatry (pomnik w Londynie) przyporządkowuje sobie okolicę, nie patrzymy na budynki tylko na iglicę. W naturze ta iglica stanowiła część fortali świątyni egipskiej. Detal również może dominować. Jednym z elementów do wykorzystania są złudzenia optyczne, bardzo ważne są barwy. Ciemne bryły i powierzchnie wydają się być mniejsze, to samo zjawisko zaobserwujemy przy płytkach o kontrastujących kolorach, każda forma posiada swoją wytyczną formalną intencję, do której dążymy. Najlepsze układy to koła, ronda i rotundy. Wytyczne formalne mogą być sprzeczne z wytycznymi funkcjonalnymi. Wytyczna formalna dąży do układów naturalnych, występuje kolizja.

Wykład 4 i 5

Jedność czasu, formy i przestrzeni mówi o równowadze trzech czynników. Teza ta sprawdza się w dziełach sztuki. Zachwianie równowagi prowadzi do zmian nie zawsze korzystnych, prowadzi też do rewolucji w kanonach estetycznych. Im bardziej prosta forma, tym bardziej spoista. Prostota określa najwyższy stopień jednoznaczności. Jest synonimem uporządkowania, spokoju, ale nie ubóstwa. Były takie okresy w sztuce, kiedy forma dominowała nad treścią.

HIERARCHIA LINII, linia linii nie równa, jeśli chcemy coś wyeksponować robimy to grubą linią. PRAWO O SKOŃCZENIU FORMY, każda forma, aby była jednoznaczna, musi mieć swój początek i koniec. Mogą istnieć formy, które gubią się, nie wyróżniają z tłumu, np. człowiek w mieście, kwiat na rabacie, drzewo w lesie. POLE DZIAŁANIA FORMALNEGO zakreśla ramy nowego działania. Brak jednej sztachety w płocie może być bardziej widoczny niż cały płot.

Prawo dobrego kontynuowania:

1. Każda całość tworzy formy
2. Każda forma jest całością. Forma nie jest sumą, lecz czymś więcej, np. mamy dwa prostopadłościany, które można ustawiać na wiele sposobów
3. Forma zależy od stosunku części względem całości. Widać to w architekturze w kształtowaniu całości, wysokie formy podkreślają niskie.
4. Forma jest jednością z wielu zmiennych
5. Forma z chwilą, gdy stanie się częścią większej całości traci swą indywidualność na korzyść tej całościom np. jeden kwiat w wazonie i jeden kwiat w bukiecie
6. Forma zależy od całości, w jakiej istnieje
7. Forma zmieniając się powoduje zmiany całości

Działając w krajobrazie musimy zachować zgodność form stworzonych z formami życia człowieka i z formami warunków, w jakich to życie odbywa się. Kontynuacja architektoniczna musi być zgodna z przejawami form życia. Występują tu uwarunkowania stałe, zgodność architektury z ukształtowaniem terenu. Tam gdzie są duże opady są strome dachy, w terenach pustynnych dachy płaskie, klimat zimny – grube ściany.

Krajobraz można uznać za formę swobodną. Przeważają formy naturalne z większą czy mniejszą ingerencją człowieka. Wpływ człowieka objawia się pojawieniem bardziej spoistych form. Dąży się do tego, aby forma wtapiała się w tło, aby się nie wybijałam chyba, że z góry zakładamy, że dana forma ma być akcentem.

Współzależność krajobrazu i ekosystemu

Dążeniem optymalnym byłoby stworzeniem krajobrazu modelowego. KRAJOBRAZ MODELOWY jakaś teoretyczna forma współczesnego krajobrazu harmonijnego. Żeby działać na jakimś krajobrazie należy wyznaczyć granice tego działania. Ekotonia, strefa przejściowa między ekosystemami. Procesy zachodzące w przyrodzie mają charakter zbilansowany. Człowiek wprowadza nowe elementy i one wpływają na zmiany, które zachodzą dalej. Potrzeby człowieka powodują zachwianie równowagi. Krajobraz w tym pojęciu jest przestrzenią wykorzystywaną przez człowieka w całości lub częściowo. Każdy sposób wykorzystania krajobrazu i każdy sposób zaspokajania potrzeb wpływa ujemnie na każdy z elementów. Jeśli naruszymy równowagę elementów to efektem tego jest destrukcja. Np. górnictwo odkrywkowe powoduje wybranie surowca, a także obniżenie wód gruntowych. Powoduje to zmiany pokrycia roślinnego a dalej stepowienie. Dalsze zmiany zachodzące w czasie są nieprzewidywalne. Presja na osoby kształtujące krajobraz jest duża, bo każdy mieszka w krajobrazie.

Elementy krajobrazu współistnieją, są rozmieszczone w przestrzeni, stale wchodzą w powiązania ze sobą. Zjawisko to zachodzi stale bez względu na to czy działał tam człowiek. Bez ingerencji człowieka przekształca się świat roślin, zwierząt. Gdy człowiek pojawia się w krajobrazie przemiany te ulegają zakłóceniu. Dlatego wciąż próbuje się znaleźć sposób na właściwe eksploatowanie krajobrazu. Mają temu służyć procesy planowania przestrzennego. Nawet jeśli powstają dobre opracowania uwzględniające działanie wielu czynników, to i tak mają one charakter cząstkowy, bo nie uwzględniają całego obszaru krajobrazu. Często zachodzi sprzeczność między między poszczególnymi grupami interesów (jednym zależy na garażach, innym na ogródkach działkowych). Ciągle dokonuje się wyboru: co jest ważniejsze, zachowanie krajobrazu czy wydobycie surowców. Istnieje też problem budowy zbiorników wodnych, zalane miejscowości, likwidacja pomników przyrody, czy zabytków. Planowanie przestrzenne powinno być realizowane co kilka lat. Każde działanie w planowaniu przestrzennym jest wkraczaniem w ekosystem. Może doprowadzić do zmiany całego środowiska. Zaburzenie równowagi w jednym ekosystemie wpływa również na inne ekosystemy. Są to działania nieprzewidywalne. Oczywiście nie każda ingerencja w ekosystem będzie przynosiła tak charakterystyczne skutki. Charakter nieodwracalny mają na krajobraz: eksploatacja surowców naturalnych, inwestycje wodne, budowle inżynierskie. Długotrwały charakter ma degradacja gleb. Zmiany okresowe i krótkotrwałe związane z rolnictwem. Zmiany sezonowe, związane z turystyką i rekreacją, np. pola namiotowe, czy wyciągi narciarskie. Krajobraz rolniczy ma charakter antropogeniczny, jest efektem wylesienia i najczęściej uprawą kilkudziesięciu gatunków roślin. Krajobraz leśny, przemiany w nim są mniej widoczne ponieważ las jest kompleksem o pewnym stopniu złożoności. Łatwiej ulega zniszczeniu w wyniku zaburzeń równowagi. Skutki zaburzeń są dalekosiężne, las trudno jest założyć i utrzymać. Na efekty tych działań trzeba czekać bardzo długo.

Wykład 6

Lasy pierwotne uległy zniszczeniu lub przekształceniu na skutek zmian gatunkowych roślin i zwierząt. Ekosystemy mające wyraźny stopień zachowania, to lasy naturalne. Większość lasów w kraju spełnia funkcję produkcyjną. Ich przeciwieństwem są lasy ochronne. Do terenów ochronnych należą również tereny wodonośne i kompleksy wokół aglomeracji przemysłowych. Lasy odnawiają się samoistnie, lub przy pomocy człowieka, mogą odtwarzać się w zmienionej formie. Las pełni bardzo złożone funkcje przyrodnicze i gospodarcze. Las jako krajobraz należy do krajobrazów o najwyraźniej zaznaczonych granicach. Sama struktura lasu jest łatwa do określenia. Oprócz ważnej funkcji gospodarczej, las pełni rolę w kształtowaniu gospodarki wodnej, a co za tym idzie klimatu. Ma też działanie przeciwerozyjne, neutralizuje zanieczyszczenia. Pełni funkcję rekreacyjną i turystyczną. Lesistość w Polsce utrzymuje się stale poniżej optimum. Mamy wiele wylesionych obszarów, które stepowieją.

Kształtowanie krajobrazu

Jeśli przeanalizujemy krajobraz zaistnieje problem ukształtowania krajobrazu. Należy przyjąć że krajobraz jest systemem przestrzennym. Takie spojrzenie jest optymalne. Polega ono na takim doborze czynników, aby uzyskać równowagę między nimi. ANALIZA KRAJOBRAZU jest to takie działanie, aby czynniki składowe utrzymać w równowadze. Kształtowanie lub utrzymanie środowiska w równowadze, harmonii z uwzględnieniem potrzeb człowieka, przy zachowaniu czynników estetycznych. W skrajnych przypadkach konieczne jest wprowadzenie sztucznych elementów aby uzyskać dopełnienie harmonii lub zaspokojenie efektu estetycznego. Pojęcie architektury krajobrazu wywodzi się z Anglii. Przeciwieństwem ogrodów angielskich są francuskie. Dla ogrodów w stylu angielskim charakterystyczne są:

1. sztuczne kształtowanie ogrodu w sposób swobodny, naturalny, ale wzbogacony
2. łączenie form wiejskich z elementami krajobrazu dworskiego
3. wykorzystanie naturalnych walorów krajobrazu, leżące u podstaw idei ochrony krajobrazu, powstałe w Anglii, rozwinięte w USA

Kompozycje wnętrz krajobrazowych zbliżone są do ekosystemów i to jest plus tej koncepcji. Wnętrze krajobrazowe oparte jest na innych niż ekosystemy. Dzielimy wnętrze na elementy kulturowe, naturalne i pierwotne. Szczególnie wyraźnie wnętrze krajobrazu odbiera się w krajobrazie górskim oraz w krajobrazie zurbanizowanym. W innych typach krajobrazu trudniej jest wydzielić granice. W krajobrazie wyróżniają się formy dominujące, są to dominanty. Może być ona odrębna:

1. fakturowo (skała na tle zieleni)
2. mieć przewagę w masie (szczególnie dotyczy to budownictwa). Wielkości, skali.

Elementy takie mogą powstawać zarówno w sposób zamierzony jak i niezamierzony. Zbiorniki naturalne i sztuczne również mogą stanowić dominantę. Najlepiej jeśli silna forma znajdzie się w miejscu formalnie ważnym, wtedy uzyskuje się dobry efekt. Np. zamek na wzniesieniu lepiej wygląda niż pod wzniesieniem. Jednym z czynników dezorganizujących krajobraz jest rytm. Jeden obiekt w krajobrazie wygląda lepiej niż szereg ustawionych obok siebie. Rytm jest zawsze sztuczny, jest związany z człowiekiem, nosi ślady jego ingerencji. Forma powinna wtopić się w krajobraz. PROPORCJE wielkość obiektu, wynik wyrażenia wielkości przyporządkowany funkcji. Wyrazem zestawienia części składowych jest KONTRAST. Polega on na takim ustawieniu rzeczy, aby jedna podkreślała znaczenie drugiej. Formy kontrastowe nie dzielą lecz łączą

...