Rewolucje w Rosji 1917 roku
Rewolucja lutowa
Od początku 1917 r. miały w Rosji miejsce liczne strajki, manifestacje i starcia zbrojne ludności, występującej przeciwko wojnie i katastrofalnej sytuacji żywnościowej w kraju. Działania te przybrały wnet formę rewolucji, której początek datuje się na 2 marca (23 lutego wg kalendarza rosyjskiego). Gdy car Mikołaj II Romanow rozwiązał Dumę, zebrała się ona nielegalnie wraz z Piotrogrodzką Radą Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, żądając abdykacji cara, co nastąpiło 15 marca. Władzę w Rosji przejął Komitet Wykonawczy, wyłoniony przez Dumę. Już 27 marca Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, ogłosiła deklarację o zasadach samostanowienia narodów Rosji, w tym Polski. Podobnie, Rząd Tymczasowy 30 marca ogłosił apel do Polaków o utworzenie na terenach etnicznie polskich państwa, związanego z Rosją ogólnosłowiańską unią militarną.
Wybuch rewolucji lutowej w 1917 r. w Rosji zmienił zasadniczo krajobraz wojenny w Europie. Cesarstwo Rosyjskie przestało istnieć, na jego miejscu pojawiła się republika parlamentarna. Zdestabilizowana została też wewnętrzna sytuacja w Austro-Węgrzech i Niemczech, gdzie również narastały nastroje antywojenne i w kwietniu miały miejsce wielkie strajki. Załamały się one jednakże, ponieważ związki zawodowe strajków nie poparły. Rząd Tymczasowy kontynuował wszak wojnę przeciwko państwom centralnym, podejmując w czerwcu ofensywę na Podolu i w Galicji, ale bez najmniejszego powodzenia, wobec wielkiego rozprężenia i niechęci żołnierzy do kontynuowania wojny.
Na głównej scenie wojny, we Francji, działania wojenne w 1917 r. miały nadal charakter pozycyjny, a wznawiane co kilka miesięcy przez wojujące strony wielkie ofensywy (pod Verdun, nad Sommą, bitwa o Flandrię), nie przyniosły rozstrzygnięć. Tym niemniej siły państw ententy wyraźnie uległy wzmocnieniu, po wypowiedzeniu Niemcom w dniu 6 kwietnia wojny przez Stany Zjednoczone Ameryki i zaangażowaniu ich milionowej armii w walkach na froncie francuskim.
Okres między rewolucjami (dwuwładza)
Powołano rząd tymczasowy. Rozpisano wybory do konstytuanty – zgromadzenia narodowego, które miało określić ustrój nowej Rosji. Równocześnie tworzono rady (z rosyjskiego: sowiety) robotnicze, chłopskie i żołnierskie. Rząd i sowiety utworzyły dwa konkurujące aparaty władzy. Do Piotrogrodu przybył przywódca bolszewików, Włodzimierz Lenin. Wpływy bolszewików rosły. Pomagali w tym Niemcy zainteresowane wtrąceniem Rosji w rewolucyjny chaos i wyeliminowaniem jej z wojny. Bolszewicy głosili, że wojna jest toczona tylko w interesie burżuazji. Obiecywali natychmiastowy pokój, skoro tylko dojdą do władzy. Rząd tymczasowy realizował sojusznicze zobowiązania i tracił popularność u zmęczonej wojną ludności.
Rewolucja październikowa
W dniu 7 listopada (25 października wg kalendarza rosyjskiego) 1917 r. wybuchła w Rosji druga rewolucja. Po szturmie i opanowaniu Pałacu Zimowego w Piotrogrodzie, będącego siedzibą rządu Aleksandra Kiereńskiego, władzę w kraju przejął Ogólnorosyjski Zjazd Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, który proklamował utworzenie Republiki Radzieckiej. Zjazd powołał nowy rząd - Radę Komisarzy Ludowych - pod kierownictwem Włodzimierza Lenina, przewodniczącego partii bolszewickiej. Już w pierwszych dniach swego istnienia rząd radziecki ogłosił deklarację o pokoju i prawie narodów w Rosji do samostanowienia. Było to ze strony Lenina tylko posunięcie taktyczne. Narody mogły ogłaszać niezależność, ale nie mogły tego robić wbrew interesowi klasy robotniczej, która - co oczywiste - chciała żyć w ojczyźnie proletariatu. Wojna z Polską i próba przerzucenia rewolucji do Niemiec były tego najlepszym dowodem. Nastąpiło zawieszenie broni z Niemcami i rozpoczęły się rokowania pokojowe w Brześciu, a 15 grudnia zawarty został rozejm w działaniach wojennych. W Rosji rozpoczął się okres terroru, mordów, zsyłek do obozów koncentracyjnych (łagrów) i rządy tajnej policji politycznej.
Noane