z kregu marii wirt..pdf

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

MARII WIRTEMBERSKIEJ

Antologia

Teksty z rękopisów wybrała, opracowała i wstępem poprzedziła

ALINA ALEKSANDROWICZ

Tower Press 2000

Maria Wirtemberska w Puławach

Maria z ks. Czartoryskich Wirtemberska (1768-1854) fascynowała zawsze niecodziennym, prawie «romansowym» życiory-

sem i przyciągała uwagę historyków literatury jako autorka udanego romansu – Malwiny, czyli Domyślności serca (1816) i

Powieści wiejskich (1819).

Córka Adama Kazimierza Czartoryskiego, znanego pisarza, działacza politycznego, mece-

nasa nauk i sztuk, oraz Izabeli z Flemmingów, twórczyni preromantycznych Puław, wycho-

wywała się początkowo w warszawskiej siedzibie Czartoryskich – w Pałacu Błękitnym. W

tym okresie Czartoryski, komendant Szkoły Rycerskiej, współorganizator narodowej sceny

polskiej, autor dramatycznych sztuk, zdobył w stolicy zasłużoną renomę patrona życia kultu-

ralnego i literackiego. Pałac Błękitny był znany zarówno wśród poetów poszukujących popar-

cia, jak i wśród przedstawicieli postępowej myśli Oświecenia. Izabela Czartoryska – przeby-

wała w tym czasie najchętniej w Powązkach, rokokowej rezydencji podwarszawskiej. Jej

szersza działalność kulturalna i literacka rozpocznie się później, w czasie pobytu w Puławach.

W roku 1782, na skutek nieporozumień z koronowanym kuzynem, Czartoryscy opuszczają

Warszawę i przenoszą się do Puław. Zamierzają stworzyć tam dwór «godny monarchów»,

środowisko kulturalne i literackie oddziaływające na cały kraj, światłą rezydencję konkurują-

cą z królewskim zamkiem.

Młodzieńcze lata Marii Anny, późniejszej księżny Winemberskiej, upływały w atmosferze

zainteresowania literaturą, teatrem, sztuką. Historyk literatury mało mógłby chyba wymienić

poetów czy pisarzy, którzy nie gościli w warszawskim Pałacu Błękitnym czy Puławach. Z

Puławami, już w pierwszym okresie ich działalności (1783-1795), związany był ściśle

nadworny śpiewak Czartoryskich – Franciszek Dionizy Kniaźnin oraz Józef Szymanowski,

twórca estetycznych założeń polskiego rokoka. Gościł tu Franciszek Zabłocki, Józef Koblań-

ski, często przebywał Grzegorz Piramowicz i inni. Z Adamem Kazimierzem Czartoryskim, a

później z jego synem – Adamem Jerzym – utrzymywał żywe kontakty wybitny pisarz i dzia-

łacz – Julian Niemcewicz. Można go nazwać wychowankiem Czartoryskich, odbywał bo-

wiem naukę pod kuratelą księcia generała w Korpusie Kadetów, a później – jako jego adiutant

– przebywał w Puławach i w innych rezydencjach Czartoryskich.

Do wspomnień o atmosferze puławskiego życia wracać będzie Wirtemberska w czasie po-

bytu w Treptow (Trzebiatów) – rezydencji męża na Pomorzu. Po nieudanym, dziesięć lat

trwającym małżeństwie z księciem Ludwikiem Wiirtemberg-Montbeliard występuje w roku

1793 o rozwód. Małżeństwo, skojarzone przede wszystkim ze względów politycznych, oka-

zało się bardzo niefortunne. Książę Ludwik był bowiem utracjuszem przysparzającym mnó-

stwa utrapień Czartoryskim, ponadto ciążył na nim zarzut narodowej zdrady. W czasie kam-

panii wojennej (1792), dowodząc frontem litewskim, działał na korzyść Prus i Rosji.

Po rozwodzie Wirtemberska przebywała najczęściej w Warszawie. Od roku 1798 do 1804

zimy spędzała w Wiedniu, a okres letniej kanikuły – w Puławach. W latach 1808-1816 pro-

wadziła w Warszawie salon literacki mieszczący się w pałacyku przy ulicy Rymarskiej.

Zainteresowania literackie księżny, dochodzące do głosu już w czasie jej pobytu w Trep-

tow, rozwinęły się w pełni po roku 1795. Kształtowały się one w emocjonalnej atmosferze

nowych Puław – sentymentalnych i patriotycznych.

Po upadku niepodległości, kiedy przed społeczeństwem polskim pojawiła się tragiczna

perspektywa zatraty cech narodowych, Izabela Czatoryska powzięła decyzję powrotu do zde-

wastowanych w czasie wojny Puław i rozpoczęcia pracy nad ich odbudową. Puławy podjęły

teraz misję pielęgnacji historycznych pamiątek i wspomnień o ojczyźnie. Zrywały w widocz-

ny sposób z tonem rokokowych zabaw, z dominującą w Powązkach postawą ludyzmu i pa-

sterskiej sielanki. Wedle zamierzeń Czartoryskiej miały się stać, na wzór starożytnych

«świętych okręgów», miejscem sakralizacji przeszłości – krzepiącej przyszłość. W budowlach

zaprojektowanych przez wybitnego architekta Chrystiana Piotra Aignera, w Świątyni Sybilli

(1800), a później i w Domku Gotyckim (1809), kolekcjonowano eksponaty mające sławić

chwałę polskiego oręża i ukazywać heroiczną przeszłość narodu. Wymowa tak pomyślanych

muzeów była przejrzysta – nie może zginąć naród o pięknej i bohaterskiej tradycji. W Świą-

tyni Sybilli, zwanej skarbnicą pamiątek, wyniesiono na najwyższy piedestał kult Zamoyskie-

go, Żółkiewskiego, Chodkiewicza, Czarnieckiego. Historia polskich królów i wodzów, którzy

dźwignęli potęgę państwa polskiego do rzędu mocarstw. europejskich, miała napawać dumą i

otuchą.

W swoim opisie Puław Izabela Czartoryska nie pominęła także Świątyni, która zawsze

stanowiła największą jej dumę i chlubę: «Nad stromym brzegiem wznosi się świątynia cała z

ciosów kamiennych odwzorowana ściśle i w tych samych rozmiarach, co Świątynia Sybilli w

Tivoli. Jedyna różnica, że nie jest w ruinie [...] Tu umieściłam zbiory, które gromadziłam od

wielu lat. Są to pomniki wypadków historycznych i osób znakomitych: portrety, pierścienie,

łańcuchy, czary, zbroje, meble, listy, książki, manuskrypta, urny, medale itd.» Opisy pamiątek

gromadzonych w Świątyni sporządzali puławscy poeci i domownicy, także Maria Wirtember-

ska. Z Puław promieniuje w tym czasie nie tylko emocjonalnie traktowany kult historii, ale i

kult współczesnych bohaterów narodowych Tadeusza Kościuszki, a później także księcia Jó-

zefa Poniatowskiego. Rozwijała się i krzewiła aprobata «gotycyzmu», zapoznanej do niedaw-

na architektury i sztuki, a przede wszystkim średniowiecznej kultury rycerskiej – bohaterów

«bez skazy» i idealnych obrazów miłości, utrwalonych w poezji trubadurów i w romansach

cyklu arturiańskiego, o Tristanie, Percewalu i in. Średniowieczna powieść rycerska od połowy

XVIII w. przeżywała swój renesans. Przekładana i adaptowana, w nowoczesnym kształcie

językowym odżyła w Anglii, Niemczech, a zwłaszcza Francji w kolekcjach Bibliothèque

Universelle des Romans i Bibliothèque Bleue. Średniowieczne wątki literackie pojawiające

się w Malwinie i Niektórych zdarzeniach mają wyraźnie puławską proweniencję. Idealizacja

szeroko, choć swoiście pojmowanego gotyku – wzoru estetycznego, moralnego i obyczajo-

wego – obok kultu natury to podstawowe wyznaczniki nadające ton kulturalnym poczyna-

niom tego ośrodka. O charakterze «gotycyzmu sentymentalnego» mówią m.in. zbiory i pa-

miątki zebrane z różnych krajów przez ks. Izabelę i jej krąg: popioły Heloizy i Abelarda w

alabastrowej urnie, kostka z ręki Laury, szczątki szafki należącej do Petrarki, rękopisy Dworu

miłości z zamku de Romanin, trawki z grobu Fingala (bohatera Osjana), księga z miniaturami

przedstawiającymi przygody rycerzy Okrągłego Stołu, szkło z lampy z katedry w Akwizgra-

nie z imieniem Karola Wielkiego, i muszla z Loch Catherine, pamiątka po Walterze Scotcie,

najgłośniejszym ówcześnie piewcy średniowiecza, i wiele innych.

Symbolem przejęcia się nowym stylem był przekomponowany przez Jamesa Sawage'a

ogród puławski. Plan parku podporządkowano prawom naturalności i swobody, wykorzysta-

no wszystkie walory wyjątkowo malowniczego terenu zgodnie z zaleceniami Delille'a:

«...kochający z uszanowaniem naturę przystraja ją bez obciążenia ubiorem, pobłaża czasem

jej wdzięcznym dziwactwom, jej wspaniałemu zaniedbaniu się, jej krokowi najdostojniejsze-

mu, i robi to przez swoją sztukę, że z pośrodka nieporządku i losu samego piękność wynika».

Zrezygnowano z klasycystycznej symetrii alej i szpalerów, ze sztucznie utworzonego lądu i

wymuszonej harmonii drzew, krzewów i kwiatów. Pierwotne zróżnicowanie między ogrodem

górnym, o regularnym układzie alei, i tzw. Dziką Promenadą, znajdującą się w południowej,

dolnej części parku, zostało zatarte. Nowy ogród, zwany przez historyków sztuki «roman-

tycznym», podporządkowany został założeniom swobody, niekiedy nawet «dzikości». Oparty

był na upowszechniających się coraz bardziej wzorcach ogrodu angielskiego. Zgodnie z no-

wymi kategoriami estetycznymi usuwano w tego rodzaju parkach sztywne granice między

przyrodą pielęgnowaną a rozwijającą się spontanicznie, poszerzano perspektywy krajobrazo-

we. Czanoryska sięgając więc do niektórych założeń sztuki ogrodowo-rustykalnej Delille'a,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: