JPSCC - 4-3_4-2001 - 11-20.pdf - Kosmetyka - SOL1983

SUBSTANCJE CZYNNE

Dr Jacek Arct

Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej

Wyższa Szkoła Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w Warszawie

Kosmeceutyki – próba analizy problemu

Wstęp

Termin „kosmeceutyki” został użyty po raz pierwszy w

1980 roku przez jednego z twórców nowoczesnej ko-

smetologii prof. Kligmana, w stosunku do produktów za-

wierających retinoidy. Przez długi czas był stosunkowo

rzadko używany, wyłącznie w kręgach specjalistów.

Ostatnio zyskuje na popularności i jak się wydaje nie-

długo wejdzie na stałe do słownictwa kosmetologiczne-

go.

Pomimo tego do dziś trudno jest określić czym właści-

wie są kosmeceutyki, nie wspominają o nich akty praw-

ne a w opracowaniach tak naukowych jak i popularnych

brak jest jednoznacznej definicji tego terminu. W tej sy-

tuacji w posługiwaniu się terminem „kosmeceutyk” pa-

nuje daleko idąca dowolność. Jest to zjawisko, które

może doprowadzić do pełnej deprecjacji tego terminu,

szczególnie że coraz częściej jest on wykorzystywany

do celów czysto marketingowych.

O panującym w tym zakresie bałaganie może świad-

czyć interpretacja kosmeceutyku spotykana w wydaw-

nictwach marketingowych (1) definiująca je jako: „ ...

zarówno zarejestrowane produkty medyczne o działaniu

kosmetycznym jak i kosmetyki wykazujące działanie fi-

zjologiczne na ludzkie ciało ”. Jako kryterium pozycjono-

wania praca ta wymienia obecność takich substancji

jak: „alfa-hydroksykwasy, filtry słoneczne, ceramidy, ko-

lagen, tlen i niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe ”.

Definicja ta wydaje się nie do przyjęcia, ponieważ de

facto obejmuje większość produktów kosmetycznych –

każdy kosmetyk działający na skórę powierzchniowo,

np. okluzyjnie, wpływa na procesy fizjologiczne zacho-

dzące w żywych warstwach naskórka. Znacznie bliższa

rzeczywistości jest pierwotna, mało precyzyjna definicja

Kligmana, odnosząca się do retinoidów, mówiąca o bez-

pośrednim działaniu fizjologicznym.

Dla przeciętnego użytkownika wyrobów kosmetycznych

kosmeceutyki jednoznacznie kojarzą się z silnym działa-

niem fizjologicznym na skórę, przede wszystkim w za-

kresie niwelowania objawów związanych z wiekiem i

objawami uważanymi za patologiczne, takimi jak łojotok,

łupież, trądzik i łysienie. Jest to w pełni zrozumiałe, ze

Vol. 4, Nr 3/4

Wiadomości PTK / 11

SUBSTANCJE CZYNNE

względu na etymologię słowa „kosmeceutyk”, stawiają-

cą tę grupę produktów na granicy pomiędzy kosmetyka-

mi i lekami. Jest to także w pełni zgodne z pojmowa-

niem intuicyjnym, które pozycjonuje kosmeceutyki jako „

lepsze” lub „leczące” kosmetyki. Dlatego rozważania na

temat definicji kosmeceutyku należy zacząć od wnikli-

wej analizy prawnej i faktycznej granicy pomiędzy ko-

smetykami i lekami.

Granica kosmetyk - lek

Granica ta jest określana dość różnie, zależnie od obo-

wiązującego na danym obszarze ustawodawstwa, spe-

cyficzne pod tym względem są przepisy amerykańskie

(2), (3) wprowadzające formalnie kategorię OTC (Over

The Counter) która w przybliżeniu odpowiada naszym

lekom sprzedawanym bez recepty. Należy do niej wiele

wyrobów uznawanych w krajach UE za kosmetyki, np.

antyperspiranty. Różnica pomiędzy lekami i kosmetyka-

mi w ustawodawstwie Unii Europejskiej (4), (5) (na któ-

rym wzorowana jest polska ustawa o kosmetykach obo-

wiązująca od 31 marca 2001) nie jest w pełni precyzyj-

na i pozostawia szereg luk interpretacyjnych.

dem może być stosowanie związków estrogennych. Jak

wiadomo użycie estrogenów, tak jak i innych hormonów,

jest w kosmetykach zabronione niezależnie od stężenia,

jednocześnie dopuszcza się stosowanie substancji o

słabym działaniu estrogennym, takich jak wyciągi z ko-

ralowca i niektóre flawonoidy. Preparat zawierający

kwas retinowy będzie zawsze traktowany jako lek, nato-

miast zawierający retinol, będący jego prekursorem jest

uznawany za kosmetyk, pod warunkiem, że stężenie

retinolu nie przekracza 0,1%. W skrajnych przypadkach

o pozycjonowaniu decyduje nie skład produktu lecz de-

klaracja na opakowaniu – „preparat przeciwtrądzikowy”

będzie kwalifikowany jako środek leczniczy, ze wszyst-

kimi tego konsekwencjami, podczas, gdy ten sam śro-

dek z adnotacją „preparat do cery z trądzikiem” może

być produkowany i rozprowadzany jako kosmetyk.

Należy tu jednak podkreślić, że przy wszystkich wspo-

mnianych wyżej niejednoznacznościach terminologicz-

nych, w obszarze granicy pomiędzy kosmetykami i leka-

mi nie ma miejsca dla jakiejkolwiek nowej kategorii pro-

duktów rynkowych (7). Dlatego wszelkie próby tworze-

nia nowej pozycji rynkowej określanej jako kosmeceuty-

ki muszą opierać się na wydzielaniu jej z ogromnej gru-

py towarowej jaką są kosmetyki.

Czym są kosmeceutyki ?

Najbardziej adekwatnym do wspomnianego wyżej intu-

icyjnego pozycjonowania kosmeceutyków wydaje się

przyjęcie kryteriów związanych z mechanizmem działa-

nia substancji czynnych. Kryterium takim może być bez-

pośrednie działanie kosmetyku na procesy fizjologiczne

związane z aktywnością jego składników w stosunku do

odpowiednich receptorów biochemicznych.

Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą, kosmetykiem

jest „ każdy produkt przeznaczony do kontaktu z ze-

wnętrznymi częściami ciała ludzkiego, takimi jak: skóra,

włosy, wargi, paznokcie i zewnętrzne narządy płciowe

lub z zębami i błonami śluzowymi jamy ustnej, którego

wyłącznym lub głównym celem jest utrzymanie ich

w czystości oraz w dobrym stanie, ochrona, perfu-

mowanie, upiększanie lub poprawa zapachu ciała ”.

Z kolei jako lek określa się (6) „substancję chemiczną,

która reaguje z żywym organizmem zmieniając jego

czynność, tak, że zmiany te mogą być wykorzystane do

zapobiegania chorobom lub ich leczenia” .

Porównanie tych definicji prowadzi do wniosku, że z for-

malnego punktu widzenia o różnicy pomiędzy lekiem i

kosmetykiem powinien decydować przede wszystkim

cel stosowania danego specyfiku. W rzeczywistości

sprawa jest znacznie bardziej skomplikowana, na przy-

kład w przypadku kosmetyków istnieje szereg dodatko-

wych czynników ograniczających stosowanie substancji

czynnych, z których najważniejszym jest warunek nie-

szkodliwości działania i braku wyraźnej toksyczności

nawet przy przekroczeniu dawki, zastosowaniu niezgod-

nym z przeznaczeniem itp.. Warunek ten eliminuje uży-

cie w kosmetykach substancji toksycznych (trucizn) i

substancji czynnych o ograniczonej dostępności

(przepisywanych na recepty) oraz silnie ogranicza sto-

sowanie substancji określanych prawnie jako szkodliwe.

Pomimo tego przepisy ogólne pozostawiają na styku

leków i kosmetyków stosukowo szeroki obszar prepara-

tów, których jednoznaczne pozycjonowanie jest trudne,

znajdują się w nim leki dostępne bez recepty i kosmety-

ki zawierające substancje silnie działające, np. przeci-

włupieżowe i przeciwtrądzikowe, niektóre produkty anti-

age itp. W obszarze tym o zakwalifikowaniu produktu do

określonej grupy towarowej decydują przepisy szczegó-

łowe, często dotyczące konkretnych substancji czyn-

nych.

Niejednokrotnie przyjmuje się tu kwalifikację opartą na

statusie prawnym substancji czynnych (listy „

pozytywne”), lub limitach stosowanych stężeń. Przykła-

Jak wiadomo, działanie kosmetyków pielęgnacyjnych

zawsze znajduje swoje odbicie w procesach metabolicz-

nych żywych warstw naskórka lub skóry właściwej (8).

Dotyczy to także preparatów o działaniu wyłącznie ze-

wnętrznym, okluzyjnym, które poprzez zmianę transepi-

dermalnej utraty wody wpływają na szereg procesów

fizjologicznych, takich jak synteza NMF, eksfoliacja i

transformacje lipidów egzocelularnych. Podobną aktyw-

ność wykazuje szereg substancji wpływających na fizy-

kochemię martwych warstw naskórka, takich jak alfa-

hydroksykwasy lub lipidy bezpośrednio modyfikujące

strukturę cementu międzykomórkowego w stratum

corneum . Do podobnej grupy można zaliczyć związki o

działaniu ochronnym, przede wszystkim substancje

przeciwrodnikowe. Ostateczne efekty ich działania są

zawsze wtórne, np. „nawilżające” działanie tokoferoli

jest skutkiem ochrony lipidów warstwy rogowej i tym sa-

mym zapobiegania uszkodzeniom w barierze naskórko-

wej

Oprócz związków o działaniu pośrednim, w kosmetyce

stosuje się dużą liczbę substancji czynnych bezpośred-

nio działających na procesy metaboliczne lub wyzwala-

jących kaskady regulacyjne w obszarze żywych tkanek

naskórka i skóry. Związki tego typu stosuje się przede

wszystkim w kosmetykach anti-age i przeznaczonych

do skóry z problemami (łojotok, teleangiektazje, celulit

itp.) (7).

Oczywiście przedstawiony podział jest nie do końca

precyzyjny, istnieje cały szereg składników kosmetycz-

12 / Wiadomości PTK

Vol. 4, Nr 3/4

SUBSTANCJE CZYNNE

nych o działaniu wielofunkcyjnym, wpływających na pro-

cesy fizjologiczne zarówno bezpośrednio jak i pośred-

nio. Doskonałym przykładem są tu lipidy pochodne

NNKT (9), (10), które równocześnie działają okluzyjnie,

wzmacniają bariery lipidowe przez wbudowywanie kwa-

su linolowego i są źródłem surowców do syntezy eiko-

zanoidów tworzących system regulatorowy w żywych

tkankach. Podobnie trudne do zaklasyfikowania jest ko-

smetyczne działanie flawonoidów, które poza tym, że są

doskonałymi inhibitorami reakcji rodnikowych mają po-

winowactwo i aktywność w stosunku do szeregu recep-

torów tkankowych (11).

Czy termin „ kosmeceutyk” można zdefiniować ?

Pomimo tych wątpliwości wydaje się, że klucza do zde-

finiowania kosmeceutyków należy właśnie poszukiwać

w obszarze mechanizmów powstawania efektów ko-

smetycznych. Jednym z najważniejszych kryteriów po-

winna być zawartość substancji o udokumentowanym

bezpośrednim działaniu fizjologicznym na skórę.

uznana za warunek sine qua non dla zaliczenia produk-

tu do grupy kosmeceutyków. Stwarza to konieczność

wprowadzenia dodatkowych kryteriów, dotyczących za-

równo mechanizmów działania tych substancji jak i

efektów uzyskiwanych przy użyciu gotowych prepara-

tów. Dla ułatwienia dalszą analizę tego zagadnienia

przeprowadzę na konkretnych przykładach.

Przykład I (negatywny) – tokoferole

Do kosmeceutyków bardzo często zalicza się produkty

zawierające tokoferole (witaminę E) (12). Wydaje się to

błędne, ponieważ substancje te nie spełniają podstawo-

wego kryterium, którym jest bezpośrednie działanie bio-

logiczne na receptory w skórze. Związki te są niezwykle

cennymi składnikami kosmetyków, jednak efekty ich

działania wynikają przede wszystkim z własności prze-

ciwrodnikowych, przede wszystkim zdolności do przery-

wania reakcji związanych z utlenianiem wielonienasyco-

nych kwasów tłuszczowych w fosfolipidach błon komór-

Koncepcja ta wydaje się znajdować odzwierciedlenie w

praktyce, wielu producentów i analityków rynku stosuje

określenie „kosmeceutyk” przyjmując jako wyłączne kry-

terium obecność określonych substancji czynnych. Lista

składników, których obecność bywa podstawą do na-

zwania kosmetyku kosmeceutykiem jest bardzo długa.

Otwierają ją witaminy – retinol, niektóre pochodne toko-

ferolu, lipofilowe formy kwasu askorbinowego i pante-

nol. Drugą duża grupę stanowią flawonoidy, fenolokwa-

sy, trójterpeny i inne substancje pochodzenia roślinne-

go. Związki te poza aktywnością przeciwrodnikową,

działają jako inhibitory i aktywatory enzymów, stymula-

tory przemian metabolicznych, substancje wzmacniają-

ce ścianki włosowatych naczyń krwionośnych, zmniej-

szają obrzęki, hamują rozwój stanów zapalnych i wyka-

zują szereg innych działań biologicznych. Za składniki

kosmeceutyków niektórzy uważają także wszystkie

NNKT a nie tylko pochodne kwasów alfa- i gamma -

linolenowych oraz kwasu arachidonowego które stano-

wią źródła eikozanoidów regulujących powstawanie sta-

nów zapalnych i szereg innych procesów fizjologicznych

w skórze. Specyficzną grupą substancji traktowanych

jako kosmeceutyczne są również modne obecnie prepa-

raty biotechnologiczne, zwłaszcza niskocząsteczkowe

peptydy i oligosacharydy ingerujące w rozmaite procesy

tkankowe.

Do definicji nie wystarczy obecność substancji

czynnych

Pozycjonowanie kosmeceutyków wyłącznie na podsta-

wie obecności składników uznanych za kosmeceutycz-

ne wydaje się słuszne z logiczno formalnego punktu wi-

dzenia. Niestety jest ono nie do przyjęcia ze względów

praktycznych. Zasadniczą wadą tego kryterium jest nie-

możność sformułowania na jego podstawie jednoznacz-

nej definicji kosmeceutyku, zarówno ze względu na

oparcie się na otwartej, ciągle powiększającej się liczbie

składników jak i trudności w precyzyjnym określeniu ich

aktywności i mechanizmu działania. Dotyczy to zwłasz-

cza. w złożonych mieszanin występujących w ekstrak-

tach roślinnych.

CH 3

H 3

CH 3

Tokoferol

CH 3

kowych oraz ceramidach i innych lipidowych składni-

kach cementu międzykomórkowego. Z działaniem tym

wiążą się podstawowe efekty kosmetyczne osiągane

przy stosowaniu kosmetyków z witaminą E, które w wa-

runkach stresu rodnikowego chronią bariery naskórko-

we, nie dopuszczają do ich uszkodzenia i dzięki temu

normalizują ich funkcjonowanie, co objawia się zmniej-

szeniem TEWL (w stosunku do skóry niechronionej),

traktowane jako względne nawilżenie skóry. Na podob-

nej zasadzie opiera się aktywność przeciwzapalna – po-

legająca na nie dopuszczaniu do uszkodzeń w błonach

komórkowych keratynocytów i hamowaniu procesów

rodnikowych prowadzących do wyzwalania i syntezy

mediatorów stanów zapalnych. I w tym przypadku efek-

ty są względne – nie można ich stwierdzić na skórze,

która nie została poddana działaniu środków drażnią-

cych. Ze względu na łańcuchowy charakter reakcji i sto-

sunkowo powolny przebieg rozwoju stanu zapalnego

użycie witaminy E jest skuteczne również po zadziała-

niu bodźca wywołującego stan zapalny – np. po naświe-

tleniu skóry nadmierną dawką promieniowania UV. W

ten sam sposób witamina E chroni komórki ścian na-

czyń włosowatych, dzięki czemu zapobiega ich rozsz-

czelnianiu, zmniejsza przesączanie limfy i hamuje po-

wstawanie teleangiektazji. W literaturze spotyka się do-

niesienia o bezpośrednim wpływie tokoferoli na recepto-

ry w żywych tkankach skóry, między innymi na systemy

regulujące procesy odnowy tkankowej, brak jednak ja-

kichkolwiek potwierdzeń o wymiernych efektach kosme-

tycznych takiego działania.

Przykład II (wątpliwy) – alfa -hydroksykwasy

Nieco trudniejsze jest pozycjonowanie kosmetyków za-

wierających alfa -hydroksykwasy (13).

CH 3

H 3

CH 3

Wzór 1. α-tokoferol

W tej sytuacji obecność składników czynnych dość do-

wolnie określanych jako kosmeceutyczne nie może być

Vol. 4, Nr 3/4

Wiadomości PTK / 13

SUBSTANCJE CZYNNE

R 2

R 1

COOH

Alfahydroksykwasy

Kwas askorbinowy

Jak wiadomo związki te działają w obszarze stratum

corneum , a więc w martwych, pozbawionych recepto-

rów warstwach naskórka. Alfa-hydroksykwasy użyte w

kosmetykach w odpowiednim stężeniu i przy wystar-

czająco niskich wartościach pH zmniejszają adhezję po-

między korneocytami i cementem międzykomórkowym i

ułatwiają odrywanie korneocytów od stratum disjunc-

tum , dzięki czemu działają eksfoliacyjnie. Powodują

zmniejszenie spójności na granicy faz lipidowej i wodnej

w cemencie międzykomórkowym co ułatwia zwiększa-

nie objętości kompartmentów wodnych, zwiększa

uwodnienie warstwy rogowej i w efekcie daje wyraźne

działanie nawilżające. Żadne z tych oddziaływań nie

może kwalifikować kosmetyków zawierających AHA do

grupy kosmeceutyków. Wątpliwości budzi jednak znany

i szeroko wykorzystywany w kosmetyce wpływ tych

związków na szybkość odnowy naskórka. Wiadomo, że

po zastosowaniu kosmetyków z alfa-hydroksykwasami

w wierzchnich warstwach naskórka zostaje wyzwolona

kaskada hormonów tkankowych, która powoduje znacz-

ne zwiększenie szybkości proliferacji w stratum basale i

staje się czynnikiem stymulującym procesy odnowy na-

skórka. Opisany efekt stosowania kosmetyków zawiera-

jących AHA jest bardzo wyraźny i łatwy do wymiernej,

liczbowej oceny. Trudność leży tu w określeniu mecha-

nizmu, do chwili obecnej nie wyjaśniono czy czynnikiem

wyzwalającym kaskady cytokinowe jest bezpośrednie

działanie alfa-hydroksykwasów, czy też zwykłe zmniej-

szenie grubości stratum corneum . Bezpośredniość dzia-

łania nie jest więc w tym przypadku jednoznaczna co

powoduje przyczyną trudności w zakwalifikowaniu pro-

duktów z AHA do kosmeceutyków.

Przykład III (złożony) – witamina C

Niekiedy o prawidłowym pozycjonowaniu może decydo-

wać biodostępność substancji czynnej. Ma to często

miejsce w przypadku związków o działaniu wielofunkcyj-

nym, obejmującym różne warstwy skóry. Doskonałym

przykładem jest tu kwas askorbinowy (witamina C) (14).

W wolnej postaci nie wnika w naskórek i wykazuje jedy-

nie działanie powierzchniowe – eksfoliacyjne, zbliżone

do alfa-hydroksykwasów. Lipofilowe formy witaminy C,

takie jak sole fosforanów, estry z kwasami tłuszczowymi

lub pary jonowe z odpowiednimi kationami mogą przeni-

kać do głębszych warstw naskórka i sięgać nawet do

skóry właściwej. W trakcie dyfuzji z reguły następuje

przekształcenie pochodnych w wolny kwas askorbino-

wy. Jego działanie na fizjologię tkanek naskórka i skóry

właściwej przebiega w dwóch kierunkach. Z jednej stro-

ny jest to typowa aktywność przeciwrodnikowa w kom-

partmentach wodnych, a więc neutralizowanie hydrofilo-

wych anionorodników hydroksylowych, hydronadtlenko-

wych itp. oraz analogiczne działanie na granicy faz wo-

da – lipidy związane przede wszystkim z powinowac-

twem do rodnika tokoferylowego. Drugi kierunek od-

działywania wiąże się z podstawową biologiczną funkcją

H 3

Palmitynian askorbylu

witaminy C jako czynnika przenoszącego elektrony w

enzymatycznych reakcjach utleniania i redukcji. Jak

wiadomo związek ten jest niezbędny w procesach hy-

droksylacji proliny i lizyny związanych w łańcuchach po-

lipeptydowych. Dzięki wprowadzeniu grupy hydroksylo-

wej do tych aminokwasów może nastąpić prawidłowe

uformowanie potrójnej helisy tropokolagenu i następne

wytworzenie włókien kolagenowych. Proces ten ma klu-

czowe znaczenie w formowaniu sieci białek fibrylarnych

i w procesach odnowy warunkujących utrzymanie jędr-

ności i elastyczności skóry. W dobrze funkcjonującej,

młodej skórze główny efekt działania witaminy C jest

związany z ochroną przeciwrodnikową, działąnie bezpo-

średnie objawia się dopiero w warunkach upośledzenia

syntezy kolagenu.

Tak więc w przypadku kosmetyków z witaminą C wa-

runkami zakwalifikowania do grupy kosmeceutyków bę-

dzie zarówno forma substancji czynnej umożliwiająca jej

dotarcie do właściwego obszaru działania czyli skóry

własciwej, jak i fizjologiczny stan skóry na która nakła-

damy ten kosmetyk. Przykładowo, do grupy kosmeceu-

tyków nie można zakwalifikować kremu ochronnego za-

wierającego typową mieszaninę tokoferoli z palmitynia-

nem askorbylu (a nawet z tak spektakularnym związ-

kiem jak fosforan tokoferylowo-askorbylowy). Za kosme-

ceutyk można za to bez zastrzeżeń będzie uznać każ-

dy krem anti-age z kwasem askorbinowym w formie li-

pofilowej, na którego etykiecie znajdzie się deklaracja o

przyspieszaniu syntezy kolagenu, ujędrnaniu skóry lub

spłycaniu znarszczek. Warunkiem będzie oczywiście

przedstawienie przez producenta badań potwierdzają-

cych takie działanie.

Przykład IV (aż zbyt dobry) – retinoidy

Znacznie prościej przedstawia się sprawa w przypadku

silnie działających substancji, takich jak np. retinoidy

(15). Tu mamy do czynienia z niewątpliwym bezpośred-

nim działaniem biologicznym, powoduje ono jednak, że

charakter tej aktywności umiejscawia substancję po dru-

giej stronie omawianej wyżej granicy kosmetyk – lek, co

również uniemożliwia zakwalifikowanie zawierających je

preparatów do ich do kosmeceutyków.

Do retinoidów zaliczamy szereg związków chemicz-

nych, z których część (retinol, retinal i kwas trans-

retinowy) jest określana jako witamina A. Obok nich do

celów dermatologicznych i w kosmetycei dermatologicz-

nej stosuje się szereg substancji syntetycznych takich

jak na przykład 11-cis-retinol lub kwas 13-cis-retinowy.

Preparaty zawierające wolny kwas retinowy jego po-

14 / Wiadomości PTK

Vol. 4, Nr 3/4

SUBSTANCJE CZYNNE

CH 3

sebum i w istotny sposób wpływają na jego skład.

Efekty kosmetyczne uzyskiwane przy użyciu preparatów

z retinolem są wielokierunkowe i dotyczą przede

wszystkim działania antystarzeniowego. Retinol przy-

spiesza odnowę naskórka i zmniejsza grubość warstwy

rogowej, przeciwdziała także typowym skutkom fotosta-

rzenia – nadmiernej keratynizacji i przebarwieniom bę-

dacym wynikiem zaburzeń melanogenezy. W skórze

właściwej kosmetyki z retinolem stymulują syntezę bia-

łek fibrylarnych i pomagają w odbudowie zniszczonych

struktur glikoproteinowych, dzięki temu zwiększają ela-

styczność skóry i mają wyraźne działanie przeciw-

zmarszczkowe. Dzięki przekształcaniu retinolu w kwas

13-cis-retinowy kosmetyki z retinolem są doskonałym

środkiem stosowanym w łojotoku i przy trądziku –

zmniejszają wydzielanie sebum i pomagają w zwalcza-

niu zmian trądzikowych..

Podsumowując, retinoidy spełniają wszystkie kryteria

stawiane surowcom kosmeceutycznym – bezpośrednio

działają na określone receptory w żywych obszarach

naskórka i w skórze właściwej, mechanizm tego działa-

nia jest dobrze poznany oraz co ważne dają określone

efekty kosmetyczne łatwe do ilościowej oceny. Pomimo

tego, nie każdy preparat zawierający retinoidy może

być zakwalifikowany jako kosmeceutyk. Po pierwsze,

większość związków z tej grupy zaliczana jest do leków

i może być stosowana wyłącznie pod kontrolą lekarską.

Zgodnie z podanym wyżej warunkiem dostępności ryn-

kowej zawierające je preparaty nie mogą być traktowa-

ne jako kosmeceutyki. Dopuszczalne do użycia w ko-

smetykach stężenie retinolu i jego pochodnych jest ści-

śle limitowane, preparaty zawierające je w stężeniu

wyższym również zaliczane są do produktów leczni-

czych.

I co dalej ?

Z powyższych rozważań wydaje się wynikać jeden

wniosek - wyodrębnienie kosmeceutyków jako grupy

towarowej jest logicznym, zgodnym z trendami cywiliza-

cyjnymi kierunek rozwoju kosmetologii. Wiele wskazuje

na to, że preparaty inwazyjne o silnym działaniu biolo-

gicznym zdominują kosmetologię początku XXI stulecia.

Niewątpliwym ograniczeniem dla tych tendencji są ha-

mulce prawne, coraz ostrzej rozgraniczające kosmetyki

od leków. Jednym z możliwych rozwiązań jest wprowa-

dzenie prawnej kategorii kosmeceutyków, w dużym

stopniu sankcjonujące stan faktyczny i otwierające

przed producentami zupełnie nowe perspektywy. Wa-

runkiem takiego rozwiązania będzie postęp zarówno w

dziedzinie oceny działania jak i bezpieczeństwa stoso-

wania produktów. Dlatego my sami, specjaliści kosme-

tolodzy oraz środowisko profesjonalnych kosmetyczek

musimy się przygotować do formalnego wprowadzenia

kosmeceutyków jako nowej kategorii rynkowej. Produ-

kujemy i stosujemy coraz bardziej złożone i silniej dzia-

łające kosmetyki. Musimy rozumieć ich działanie, umieć

je oceniać niezależnie od przesłań marketingowych.

Bez tego pozostaniemy dyletantami, a nasze wejście do

Europy nie wykroczy poza ramy biernej konsumpcji.

Literatura

CH 3

Retinol

CH 3

COOH

CH 3

Kwas retinowy

chodne i izomery należą do cennych leków dermatolo-

gicznych, są także szeroko używane w kosmetyce le-

karskiej i medycynie estetycznej nie mogą jednak wcho-

dzić w skład kosmetyków rynkowych.

W organizmie (również w skórze) prekursorem wszyst-

kich retinoidów jest retinol, który poprzez stadium retina-

lu ulega utlenieniu do kwasu trans-retinowego. Ten

ostatni jest częściowo izomeryzowany do innych po-

chodnych. Dzięki temu działanie biologiczne retinolu

jest działaniem kompleksowym, zawierającym w sobie

elementy aktywności wszystkich retinoidów. Ponieważ

wydajności tych przekształceń są jednak niewielkie, a

same procesy przebiegają stosunkowo powoli, efektyw-

ne stężenia produktów utleniania są w niskie. Ogranicza

to możliwość występowania niekorzystnych objawów

ubocznych i umożliwia stosowanie retinolu w kosmety-

kach, aczkolwiek jego maksymalne stężenie jest usta-

wowo limitowane.

Retinoidy są wewnątrztkanowymi transmitterami prze-

noszącymi sygnały regulujące proliferację i różnicowa-

nie komórek w tkankach.

• retinol – kontroluje ekspresję genów, jest

żródłem innych retinoidów

• retinal – jest składnikiem rodopsyny, substancji

niezbędnej w przetwarzaniu obrazów na impulsy

nerwowe (proces widzenia) jest także produktem

przejściowym w syntezie kwasu retinowego

• kwas retinowy – kontroluje ekspresję genów, jest

regulatorem wzrostu i różnicowania tkanek, steru-

je syntezą glikoprotein

W skórze retinoidy pełnią szereg funkcji, przede wszyst-

kim regulacyjnych. W naskórku są odpowiedzialne za

regulację proliferacji komórek w stratum basale , i ich

następnego różnicowania oraz sterują syntezą DNA w

keratynocytach oraz szybkością i sposobem keratyniza-

cji a także procesem eksfoliacji stratum corneum. Re-

gulują także procesy wydzielania wewnątrztkankowego

między innymi substancji takich jak czynniki wzrostowe i

transkrypcyjne oraz onkogeny

W skórze właściwej retinoidy sterują procesami ekspre-

sji czynników wzrostowych i ich działaniem na fibrobla-

sty. Wpływają także na liczbę fibroblastów, stymulują

syntezę kolagenu, elastyny i fibronektyny, mają też

wpływ na syntezę GAG i składników matrix międzyko-

mórkowego. Wpływ retinoidów na przydatki skórne nie

jest do końca zbadany, wiadomo, że między innymi re-

gulują procesy fizjologiczne związane z wydzielaniem

1. Cosmeceuticals: Nicholas Hall Reports, Adding Value in a Chang-

ing Market (Europe), Nicholas Hall & Co., Guernsey, 1997

2. E.G.Murphy, P.J.Wilson, in Chemistry and Technology of the Cos-

Vol. 4, Nr 3/4

Wiadomości PTK / 15

JPSCC - 4-3_4-2001 - 11-20.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: