1. Kontrola zmiennej niezależnej na przykładzie modelu eksperymentalnego

„Manipulacja” i „kontrola” odróżniają model E od innych modeli badawczych, zwłaszcza ex post facto. Podejmowane przez badacza zbiegi, wykonywane w celu poddania kontroli zmiennych niezależnych, mają zróżnicowany charakter zależnie od:

☺     Statusu pomiarowego poddanej operacjonalizacji zm. Zależnej

☺     Możliwości stwarzanych przez dany plan eksperymentalny: dwie klasy planów eksperymentalnych: „wszystko albo nic” (można analizować wpływ tylko jednej zmiennej niezależnej (głównej i tylko dwuwartościowej) i ANOVA (można badać wpływ dowolnej liczby zmiennych niezależnych (o dowolnej licznie wartości)

Jakość kontroli zmiennej niezależnej jest uzależniona od skali pomiarowej zmiennej zależnej (powinna to być skala interwałowa lub ilorazowa)

Metody kontroli zmiennej niezależnej stosowane w planach jedno-jednozmiennoeych, dwuwartościowych („0-1”)

Metoda A

☺     Ustalenie stałej wartości kontrolowanej zmiennej w obu grupach porównawczych

Lub

☺     Obie grupy wyrównuje się , aby zagwarantować przybliżoną równość średnich i odchyleń standardowych rozkładu zmiennej zależnej przed wprowadzeniem manipulacji eksperymentalnej (etap pretestu)

Wada tej metody: ten sposób kontrolowania zmiennej niezależnych ubocznych ma wpływ na zakres wniosków, które jesteśmy upoważnieniu generalizować z poziomu próby na poziom populacji. Można popełnić błąd w fazie uogólniania procesu badawczego

Metoda B

☺     Do każdej osoby z 1 grupy dobiera się najbardziej do niej podobną osobę z 2 grupy (gdy mamy dwie grupy metoda ta nazywana jest metodą doboru parami, po utworzeniu danej liczby par przystępuje się do losowego rozdzielenia osób z poszczególnych par na dwie grupy, kontrolną i eksperymentalną

Analiza statystyczna: tak utworzone grupy mają charakter grup zależnych, trzeba więc stosować testy istotności różnic między średnimi dla grup zależnych. W przypadku rozszerzenia tej metody na dowolną liczbę grup porównawczych mówimy o doborze wiązanym (metoda ta ma zastosowanie w planach opartych na modelu ANOVA)

Inna odmiana tej metody: badacz może tworzyć „pary” badając dwukrotnie tą samą osobę – raz w warunkach eksperymentalnych, raz w kontrolnych (osoba badana tworzy parę sama z sobą)

Wada: nie jest łatwo skonstruować pary dla zmiennych psychologicznych, w drugiej odmianie tej metody może wystąpić efekt wyuczenia, czy efekt transferu; i tak jak w przypadku pierwszego modelu nie można ilościowo określić procentowego udziału danej zmiennej niezależnej ubocznej w wyjaśnianiu całkowitej zmiennej zależnej

Statystyczne aspekty kontroli zmiennych – analiza wariancji zmiennej zależnej:

Zróżnicowanie międzygrupowe, zróżnicowanie wewnątrzgrupowe

Różnie wyodrębnione przez badacza zmienne niezależne będą w różnym stopniu zwiększały zróżnicowanie międzygrupowe i zmniejszały wewnątrzgrupowe. Miara owego zróżnicowania badanych osób ze względu na interesującą nas zmienną zależną to wariancja var

Obliczanie:

a) każdy konkretny wynik odjąć od średniej arytmetycznej (grupowej)

b) każde odchylenie podnieść do kwadratu

c) zsumować kwadraty odchyleń

d) podzielić otrzymaną sumę kwadratów odchyleń przez liczbę wyników, czyli obliczyć średnią arytmetyczną

Pochodna względem var miara to odchylenie standardowe (pierwiastek kwadratowy z var)

Wariancja jako miara zróżnicowania wewnątrzgrupowego i zewnątrzgrupowego oraz całkowitego

Wariancja całkowita – dzieli się na dwie wariancje cząstkowe (varc=varMG +var WG)

Wariancja wewnątrzgrupowa (WG) (liczy się ją jako średnią arytmetyczną wariancji grupowych, inaczej: wariancja niekontrolowana, wariancja błędu, wariancja resztkowa) – to miara precyzji prowadzonego eksperymentu, wielkość błedu

Wariancja zewnątrzgrupowa (MG) (liczy się ją jako wariancję średnich arytmetycznych wyróżnionych grup, inaczej: wariancja kontrolowana) – to miara stopnia kontroli zmienności zmiennych zależnych przez wprowadzoną do eksperymentu zmienną niezależną

Dwie dyrektywy:

☺     Dobierać osoby do grup porównawczych tak, aby zminimalizować var WG

☺     Manipulować zmienną niezależna, aby zmaksymalizować var MG

☺     Var MG można rozbić na dowolną liczbę wariancji składowych, co prowadzi do zmniejszenia var WG i zwiększenia var MG

☺     W jedno-jednozmiennowej odmianie modelu eksperymentalnego możliwe jest kontrolowanie tylko jednej zmiennej zależnej przez tylko jedną zmienną niezależną

2. Porównaj klasyfikacja, systematyzacja, typologia

Klasyfikacja taksonomiczna - umieszczanie obiektów lub koncepcji w zbiór kategorii (np. taksonomia lub indeks przedmiotowy) na podstawie właściwości obiektu lub koncepcji. Osoba może zaklasyfikować obiekt lub koncepcję zgodnie z ontologią.

Klasyfikacja statystyczna to rodzaj algorytmu statystycznego, który przydziela obiekty do klas, bazując na atrybutach (cechach) tych obiektów.

klasyfikacja

1. «podział osób, przedmiotów lub zjawisk na grupy według określonej zasady»

2. «zaklasyfikowanie osoby, przedmiotu lub zjawiska do określonej grupy»

3. «ocena wyników osiągniętych przez ucznia lub sportowca i zestawienie ich z wynikami innych osób; też: lista powstała w wyniku takiego zestawienia»

Typologia – nauka o typach oraz zabieg systematyzujący polegający na:

wyróżnianiu w obrębie danego zbioru przedmiotów jednego lub więcej typów porównywaniu (badaniu porównawczym) poszczególnych przedmiotów z przedmiotem (zespołem cech) obranym jako typ w zakresie różnych nauk grupowaniu, porządkowaniu i podziale tychże przedmiotów według ustalonych typów (tzw. uporządkowanie logiczne)

Cele typologii

☺     systematyzacja zbiorów przedmiotów lub zjawisk należących do zakresu odpowiedniej nauki

☺     opis szeregujący rozpatrywanego zbioru przedmiotów

☺     wypracowanie, usystematyzowanie i sprecyzowanie aparatury pojęciowej w danym zakresie charakterystycznej dla konkretnej nauki

Różnica między typologią a klasyfikacją

W odróżnieniu od klasyfikacji typologia nie musi być wyczerpująca, czy też rozłączna. Często wyróżnieniu tylko jednego typu jest wystarczające i przydatne jako narzędzie typologiczne.

typologia

1. «nauka o typach, badanie porównawcze typów w zakresie różnych nauk»

2. «podział czegoś według określonych zasad»

3. «zbiór zasad umożliwiających grupowanie poszczególnych osób, przedmiotów, zjawisk itp. według określonych typów»

systematyzacja «porządkowanie czegoś według określonych zasad, tak aby tworzyło jakiś system»

3. Główne zadania i zakres stosowalności współczesnych teorii testów

Zadania teorii testów

Formalizacja zbioru pojęć służących opisowi pomiaru:

àpojęcia charakteryzująca „dobroć” pomiaru (rzetelność, trafność, homogeniczność) są parametrami testu:

☺     parametry charakteryzujące rzetelność testu pozwalają wnioskować o dokładności pomiaru

☺     parametry charakteryzujące trafność testu pozwalają wnioskować o przydatności testu do prognozy takich czy innych zachowań się

☺     parametry charakteryzujące homogeniczność pozwalają kontrolować, w jakim stopniu poszczególne zadania testu mierzą tą samą cechę, którą mierzy cały test

àpojęcia charakteryzujące formalną strukturę treści pomiaru, tj. pojęcie struktury czynnikowej i pojęcie struktury latentnej – są one związane z jednoczesnym pomiarem wieloma narzędziami, analizuje się zależności między wynikami pomiarów

☺     dla danego zbioru narzędzi teorie te pozwalaą określić formalną strukturę zbioru cech mierzonych przez te narzędzia, anzaliza treści psychologicznych tych narzędzi prowadzi do interpretacji psychologicznej wyodrębnionych cech

☺     za pomocą tych teorii można weryfikować hipotezę, że określony zbiór narzędzi mierzy trafnie wyodrębniony przez twórcę testu zbiór konstruktów – można wyjść od deskrypcji zbioru testów i za ich pomocą definiować konstrukt, bądź wyjść od zbioru konstruktów i sprawdzać czy określone deskrypcje (testy) są dla nich adekwatne

Zakres stosowalności współczesnej teorii testów

☺     stosuje się w tych samych sytuacjach w których nie można dokonywać wielokrotnych pomiarów tego samego obiektu, liczba ta jest ograniczona do dwóch i o cechach obiektu należy wnioskować poprzez obserwację większej liczby pomiarów różnych obiektów

wielokrotny pomiar jest potrzebny aby przekonać się czy nie ma braków w narzędziu, czy zawsze narzędzie będzie dawało taki sam rezultat

4. Pojęcie i założenia logicznej teorii języka

Logiczna teoria języka – czyli inaczej logika w węższym znaczeniu lub logika formalna. Centralnym zadaniem badawczym logicznej teorii języka (LTJ) jest systematyczna racjonalizacja pewnych czynności językowych, polegających na komunikacyjno – poznawczym użyciu języka. Racjonalizacja polega na dostarczeniu odpowiedzi na pytanie: jakiego rodzaju wiedza o języku jest wystarczająca i niezbędna do tego, aby podejmować w sposób całkowicie świadomy czynności językowe realizując pewne typowe dla nich cele? Jest to racjonalizacja systematyczna, czyli, że owa wiedza wystarczająca i niezbędna do świadomego podejmowania czynności językowych logika ujmuje w postaci pewnego systemu teoretycznego, pewnego układu twierdzeń, w postaci teorii, nie zaś jako zbiór nie powiązanych ze sobą, oddzielnych wskazówek określających sposób wykonywania każdej indywidualnej czynności z osobna.

Tu powinien być rozdział znak prawdopodobnie, ale nie jestem pewna

Składnia logiczna

Reguły formowania:

☺     w obrębie reguł formowania danego języka J wyodrębniamy reguły ustalające słownik języka J; reguły te przyporządkowują określonym napisom albo sekwencjom dźwięków własność bycia słowem danego języka J

☺     reguły gramatyczne tego języka, wśród których wyróżniamy reguły ustalające kategorie gramatyczne: zdań oraz elementów dystynktywnych zdań (słów), a także reguły ustalające sposób budowania zdań z wyrażeń o określonych kategoriach gramatycznych

Kategorie gramatyczne:

☺     kategorie gramatyczna (syntaktyczna) danego wyrażenia – zbiór wszystkich wyrażeń, którymi można zastąpić to wyrażenie w dowolnym zdaniu uzyskując nowe zdanie

☺     indeksy gramatyczne – symbole kategorii gramatycznych

Reguły składniowe

Reguły dedukcyjne:

☺     wyznaczają zbiór tez języka J

☺     każda teza języka J jest bądź aksjomatem tego języka bądź inferencyjną konsekwencją aksjomatów

☺     aksjomat – zdanie bezwarunkowo uznawane za prawdziwe lub taki element pewnego zbioru zdań, który jest niezbędny do odtworzenia tych zdań tegoż zbioru, które nie są jego aksjomatami

Język potoczny

Zdanie języka potocznego uznawane są za prawdziwe tylko ze względu na samą znajomość znaczenia zawartych w nim słów, nie zaś ze względu na jakąkolwiek inną widzę (czyli zdanie, którego nie uznałoby się za prawdziwe tylko w przypadku nieznajomości znaczenia zawartych w nim słów)

Wynikanie

Ze zdania Z w języku J wynika w tym języku zdanie Z’ tego języka wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie Z’ jest inferencyjna konsekwencja aksjomatów (tez) języka J oraz zdania Z, a zatem – gdy okres warunkowy „ jeśli Z, to Z’” jest tezą języka J

Klasyczny rachunek logiczny

Obejmuje:

☺     rachunek zdań

☺     rachunek kwantyfikatorów

Zadaniem KRL jest dostarczenie odpowiedzi na pytanie: jakie schematy logiczne zdań są schematami tautologicznymi, czyli schematami logicznymi zdań będących tautologiami logicznymi języka J?

☺     Schemat logiczny zdania jest to wyrażenie zbudowane wyłącznie ze stałych logicznych i zmiennych zdaniowych lub predykatywnych

☺     Tautologią logiczną języka J jest teza języka J o takiej formie logicznej, że każde zdanie języka J posiadające tę samą formę logiczną jest również tezą języka J

Semantyka logiczna

Reguły semantyczne:

☺     Reguły odniesienia przedmiotowego – reguła ustalająca uniwersum i reguła denotowania

☺     Reguły prawdziwości

Interpretacja semantyczna

☺     Język nie posiadający reguł denotowania to czysty rachunek

☺     Interpretacja semantyczna – wyposażenie języka J w reguły odniesienia przedmiotowego S

☺     Stan rzeczy – odniesienie przedmiotowe zdania

☺     Fakt – odniesienie przedmiotowe zdania prawdziwego

Model semantyczny języka i model standardowy (to wymaga chyba uzupełnienia, ale nie mam siłyL)

5. Efekt oczekiwań interpersonalnych badacza (OIB)

Zajmowali się tym efektem Rosenthal i współpracownicy. Jest on źródłem efektu samospełniającego się proroctwa, efektu Pigmaliona, efektu Galatei (efekt pozytywnych oczekiwań), efektu Golema (efekt negatywnych oczekiwań), stronniczości eksperymentatora czy, ogólnie rzecz ujmując efektu Rosenthala.

Badacz nawiązując kontakt z osobą badaną nie od razu dysponuje jej pełnym portretem psychologicznym. Jego oczekiwania, co do funkcjonowania osoby badanej też nie są w pełni ukształtowane. Trzeba tedy mówić o wstępnych oczekiwaniach interpersonalnych badacza, które będą ulegały poszerzeniu, aż przyjmą postać skonkretyzowaną.

Źródła wstępnych oczekiwań interpersonalnych badacza:

- pierwszym źródłem wstępnych oczekiwań interpersonalnych badacza jest osobowość badacza (postawy, przekonania, uznane wartości). Głównym rysem portretu badacza o wysokim poziomie oczekiwań interpersonalnych badacza jest autorytaryzm, brak tolerancji na odmienność, sztywność myślenia, poszukiwanie aprobaty społecznej, postrzega innych w kategoriach stereotypów społecznych i przesądów, są też bardziej inercyjne jeśli chodzi o przyswajanie informacji odnoszących się do aktualnego funkcjonowania badacza.

- drugim ważnym źródłem wstępnych oczekiwań interpersonalnych badacza jest wiedza badacza
(znajomość aktualnych teorii psychologicznych, współczesnych wyników badań empirycznych, metodologii psychologii), jego doświadczenie zawodowe, kompetencje zawodowe.

- trzecim źródłem wstępnych oczekiwań interpersonalnych badacza, tkwiącym poza badaczem, są dane, które uzyskuje on o osobie badanej zanim nawiąże z nią kontakt. Dane obiektywne (fizjologiczne, społeczno – demograficzne, wyniki obiektywnych testów psychologicznych) i subiektywne (stereotypowe charakterystyki osób, wynikające z ich przynależności do określonych grup społecznych, wspólnot religijnych, mniejszości narodowych, itd., dane wynikające z pierwszego wrażenia – sylwetka, styl mówienia, mimika)

Badacz o wysoki autorytaryzmie, dogmatyzmie i o wysokim poziomie oczekiwań interpersonalnych będzie odmiennie traktował osoby badane z grupy spodziewanych zachowań potwierdzających hipotezę badawczą od osób badanych z grupy spodziewanych zachowań hipotezy badawczej nie potwierdzających.

Negatywne OIB prowadzi do efektu Golema, a pozytywne do efektu Galatei

Wstępne oczekiwania interpersonalne badacza mogą zmienić się pod wpływem działania takich czynników, jak:

a)      Charakter informacji o osobie badanej, lokalizowanych na wymiarze: „informacje jednoznaczne – informacje niejednoznaczne”

b)      Charakter OIB lokalizowany na wymiarze: „oczekiwania elastyczne – oczekiwania sztywne”

c)       Stopień potwierdzenia wstępnych OIB przez zachowanie się osoby badanej lokalizowany na wymiarze : „niski stopień niepotwierdzenia – wysoki stopień niepotwierdzenia”

Informacje zgodne ze wstępnymi oczekiwaniami interpersonalnymi badacza są przez badacza łatwiej zauważane w polu informacyjnym i łatwiej zapamiętywane. Łatwiej też podlegają rekonstrukcji te zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości, jeżeli były zgodne z wytworzonym OIB i mogą służyć ich podtrzymaniu. Mówiąc krótko, zachowania osoby badanej będą interpretowane w sposób zgodny z wstępnie ukształtowanymi OIB i to w stopniu tym większy, im większa będzie niejednoznaczność napływających do badacza informacji.

Badacz inaczej traktuje badanych, co wpływa na ich wyniki, przez… (Rosenthal – 4 czynniki)

1.       Klimat – badacz stwarza osobom badanym z grupy „+” cieplejszy klimat społeczno – emocjonalny; osoby te traktowane są przez badaczy życzliwiej

2.       Sprzężenie zwrotne – badacz z większym zainteresowaniem i w sposób zróżnicowany traktuje osoby z grupy „+”; inaczej mówiąc, poświęca im więcej uwagi

3.       Wkład – badacze więcej wymagają od osób z grupy „+”, badacz poświęca im więcej uwagi i jest wobec nich bardziej „nauczycielski” (chętniej i dokładniej objaśnia, co mają zrobić)

4.       Wydajność – badacz osobom z grupy „+” stwarza więcej okazji do „wykazania się”, do ujawnienia ich „potencjałów”

Osoba badana może nie ulegać oczekiwaniom interpersonalnym badacza przez:

- jej zmienne osobowościowe (inteligencja, system wartości i przekonań, lokalizacja kontroli, poczucie własnej wartości, postrzeganie badacza jako podobnego do siebie, samoocena)

- zmienne, które charakteryzują jej wcześniejsze doświadczenia badawcze (jej obraz badania jaki powstał po wcześniejszych doświadczeniach, jej wiedza potoczna jak i zdroworozsądkowa na ten temat)

- zmienne związane z wytworzonym przez osobę badaną prywatnym obrazem instytucji reprezentowanych przez badacza

7. Motywacja osoby badanej

SM – status motywacyjny; powinniśmy odpowiedzieć na pytanie o to, co osobę badaną skłoniło do tego, że zgodziła się wziąć udział w badaniu

☺     pewne kontinuum, którego krańce można opisać jako „zgłoszenie dobrowolne – zgłoszenie przymusowe”

☺     lokalizacja osoby badanej na tym kontinuum ma wpływ na trafność badań empirycznych

Dlaczego próba złożona z ochotników jest stronnicza?

Bo zgłosiła się na badanie, w odróżnieniu od osób, które takiej chęci nie wykazały!!J

Badania Rosenthala i Rosnowa:

Cechy charakterystyczne różniące ochotników od nieochotników:

☺     Dominujące i najlepiej udokumentowane (wyższy poziom wykształcenia, wyższy poziom inteligencji, wyższy status społeczno – ekonomiczny, wyższy poziom zmiennej aprobaty społecznej, większe zsocjalizowanie

☺     Średnio udokumentowane (zwiększona tendencja do poszukiwania stymulacji, zwiększona tendencja do zachowań niekonwencjonalnych, raczej kobiety chyba, że stres to wtedy mężczyźni, niższy poziom autorytaryzmu, w populacji amerykańskiej raczej Żyd niż protestant i raczej protestant niż katolik, niższy poziom konformizmu, chyba, że kobiety w badaniach klinicznych

Najmniej udokumentowane (mniejsze miasta, zwiększone zainteresowanie religią, większy poziom altruizmu, bardziej otwarci, w badaniach medycznych niższy poziom przystosowania, są młodsi chyba, że badania są laboratoryjne i biorą w nim udział kobiety)

8. Racjonalizacja czynności i idealizacja świadomości

Racjonalizacja czynności:

☺     Charakteryzuję logiczną teorię języka i logiczną teorię nauk

☺     Racjonalizacja czynności to takie jej ujęcie, przy którym traktujemy tą czynność jako wynik: dążności podmiotu tej czynności do realizacji określonego celu oraz wiedzy tegoż podmiotu o tym, że podejmując odnośną czynność, uzyska on realizację postawionego sobie celu

☺     Dążność i wiedzę podmiotu opisuje się w danym języku za pomocą odpowiednich zdań: normatywnych i dyrektywnych (reguł)

☺     Odniesieniami przedmiotowymi tych zdań są przekonania na temat: subiektywnej wartości pewnych stanów rzeczy i działań powodujących zaistnienie tych stanów lub przynajmniej sprzyjających ich zaistnieniu

☺     Racjonalizacja polega na dostarczeniu odpowiedzi na pytanie: jakiego rodzaju wiedza o języku jest wystarczająca i niezbędna do tego, aby podejmować w sposób całkowicie świadomy czynności językowe realizując pewne typowe dla nich cele?

☺     Jest to racjonalizacja systematyczna, czyli, że owa wiedza wystarczająca i niezbędna do świadomego podejmowania czynności językowych bądź badawczych logika ujmuje w postaci pewnego systemu teoretycznego, pewnego układu twierdzeń, w postaci teorii, nie zaś jako zbiór nie powiązanych ze sobą, oddzielnych wskazówek określających sposób wykonywania każdej indywidualnej czynności z osobna

☺     Racjonalizując czynność podjęta przez jednostkę przypisujemy jej świadomość, nawet w odniesieniu do spontanicznego, nawykowego czy odruchowego działania

☺     Przypisując jednostce pełną świadomość postawionego celu oraz wiedzę, przy pomocy której ten cel należy realizować, jednostkę tę idealizujemy

☺     Idealizacja jest zabiegiem poznawczym, w ramach którego przypisujemy danemu obiektowi czy zjawisku określone cechy w stopniu „krańcowym”, w jakim one nie tylko im nie przysługują, ale nawet nie mogą przysługiwać

☺     Idealizacja – przypisanie jakiemuś obiektowi właściwość w stopniu faktycznie nie przysługującym mu w celu lepszego uchwycenia istoty tego obiektu, jak również zjawisk, w których ów obiekt uczestniczy, struktur, których jest elementem, a także relacji i procesów, które go dotyczą

☺     Idealizacja świadomość podmiotu czynności racjonalnych – założenie, że owa świadomość obejmuje wszystkie elementy niezbędne dla dokonania racjonalizacji czynności czyli podmiot czynności jest w pełni świadomy swoich celów i zna skutki możliwych do podjęcia czynności, czyli dysponuje pełną wiedzą konieczną i wystarczającą dla zrealizowania swoich dążeń

☺     Postępujemy tak, aby lepiej uchwycić zależność między pozostałymi cechami odnośnego obiektu czy zjawiska

☺     Idealizacja jest zabiegiem powszechnie stosowanym w naukach przyrodniczych i humanistycznych

W naukach humanistycznych jest związana z racjonalizacją, która bez idealizacji byłaby niemożliwa i często związana z wartościowaniem

9. Schematy wnioskowania statystycznego

Wnioskowanie statystyczne to dział statystyki zajmujący się problemami uogólniania wyników badania próby losowej na całą populację oraz szacowania błędów wynikających z takiego uogólnienia (patrz badanie statystyczne).

Wyróżnia się dwie grupy metod uogólniania wyników, definiujące jednocześnie dwa działy wnioskowania statystycznego:

Estymacja

Dział wnioskowania statystycznego będący zbiorem metod pozwalających na uogólnianie wyników badania próby losowej na nieznaną postać i parametry rozkładu zmiennej losowej całej populacji oraz szacowanie błędów wynikających z tego uogólnienia. Wyrażenie nieznana postać jest kluczem do odróżnienia estymacji od drugiego działu wnioskowania statystycznego, jakim jest weryfikacja hipotez statystycznych, w którym najpierw stawiamy przypuszczenia na temat rozkładu, a następnie sprawdzamy ich poprawność.

W zależności od szukanej cechy rozkładu można podzielić metody estymacji na dwie grupy:

☺     Estymacja parametryczna - metody znajdowania nieznanych wartości parametrów rozkładu

...