METAZASOBY
Złożone właściwości psychologiczne tworzące swego rodzaju konstelacje, zdolności czy orientacje psychologiczne, pozwalające chronić człowieka przed stresem i efektywnie się z nim zmierzać. Zaliczamy do nich SOC i poczucie twardości
Twardość: układ trzech C: zaangażowanie (commitment), kontrola (control) i wyzwanie (challenge) – ustosunkowanie się człowieka do zagrażających wydarzeń życiowych
ZASOBY
Relatywnie stałe czynniki osobowe i społeczne, które wpływają na to, jak jednostki próbują opanować kryzysy życiowe i transakcyjne(Moos, Schaefer)
Zasoby osobiste są relatywnie stałymi dyspozycyjnymi cechami, które wpływają na selektywność procesów oceny poznawczej i radzenia sobie i zwrotnie mogą zostać zmieniane przez skumulowane rezultaty tych procesów
Do zasobów zalicza się: samoskuteczność, oraz jej oczekiwanie, zaufanie do siebie, wysoka samoocena, samoakceptacja, poczucie kompetencji społecznej, poczucie sensu życia, optymizm, poczucie humoru, asertywność, style poznawcze, wiedza, inteligencja, zdolność do rozwiązywania problemów, osobiste doświadczenia a także szczególnie wsparcie społeczne (chociaż w odróżnieniu od pozostałych wewnętrznych moderatorów stresu ten jest zewnętrzny)
WSPARCIE SPOŁECZNE
Rodzaj interakcji pomiędzy co najmniej dwiema osobami:
à zostaje podjęta przez jedną lub obie strony w sytuacji problemowej lub trudnej
à w jej tokuj dochodzi do wymiany informacji, emocji, instrumentów działania, dóbr materialnych
à wymiana może być jedno- lub obustronna
à można wyróżnić osobę wspierającą i odbiorcę wsparcia
à istotna jest odpowiedniość między rodzajem udzielanego wsparcia a potrzebami odbiorcy
à jej celem jest zbliżenie do rozwiązania problemu, osiągnięcia celu, przezwyciężenie sytuacji trudnej
Rodzaje wsparcia: emocjonalne, informacyjne, instrumentalne, oceniające
Wsparcie a zdrowie: efekty bezpośrednie, efekty pośrednie, buforowe działanie wsparcia
POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI
Odnosi się do przekonań człowieka dotyczących możliwości sprostania danemu zadaniu.
Badura -> takie przekonania wpływają na wybór konkretnych działań i na nasz wysiłek włożony w przezwyciężenie trudności, poczucie skuteczności jest mechanizmem pośredniczącym pomiędzy zachowaniem a posiadaną wiedzą
Poprawa -> Poczucie skuteczności nie stanowi ogólnej dyspozycji jednostki, lecz odnosi się do konkretnej sytuacji lub działania i może być różne w różnych sytuacjach i działaniach
Poczucie skuteczności można analizować na trzech wymiarach:
à wielkość: zależność PS od trudności zadania
à ogólność: względna stałość PS
à siła: odporność PS na porażki i niepowodzenia
Źródła PS (Bandura):
à historia wcześniejszych porażek i sukcesów
à doświadczenia zastępcze
à informacje zwrotne na temat naszych zdolności
à stan fizjologiczny
POCZUCIE KONTORLI (LOC)
Rotter -> uogólnione przekonanie jednostki dotyczące stopnia, do którego może ona kontrolować rzeczywistość, umiejscowienie LOC ujmowanie jest jako względnie stała cecha osobowości, dyspozycja do określonego reagowania; ludzi można podzielić na wewnętrznie umiejscawiających LOC (przekonanie, że to oni mogą kontrolować pożądane i niepożądane dla siebie wzmocnienia) oraz na zewnętrznie umiejscawiających LOC (przekonanie, że wzmocnienia zależą od losu, czynników niezależnych na które nie ma się wpływu)
Oczekiwanie związku między zachowaniem a wzmocnieniem: człowiek może zaspokoić swoje potrzeby dzięki różnym zachowaniom instrumentalnym, z wzmocnienia uzyskiwane dzięki zachowaniu zwiększają oczekiwanie, że w przyszłości po takim zachowaniu będą następować takie same wzmocnienia
Sposób spostrzegania związków między zachowaniem a wzmocnieniami:
à kontrola zewnętrzna: gdy wzmocnienie spostrzegane jest przez człowieka jako następujące po jego działaniu, ale niecałkowicie zgodne z jego działaniem, wtedy w naszej kulturze zazwyczaj jest spostrzegane jako skutek przypadku, przeznaczenia, szczęścia, jako kontrolowane przez innych ludzi mających władzę czy jako nieprzewidywalne ze względu na wielką złożoność sił otaczających człowieka
à kontrola zewnętrzna: jeżeli człowiek spostrzega, że rezultaty są zgodne z jego własnym zachowaniem czy z jego względnie stałymi właściwościami
KW vs. KZ a motywacja do działania:
à wewnętrzne LOC wiąże się z spostrzeganiem konsekwencji własnych działań
à zewnętrzne LOC wiąże się z przeświadczeniem, że zachowanie człowieka nie musi doprowadzać do uzyskiwania nagród ani też umożliwiać uniknięcia przykrości
OPTYMIZM
Optymizm dyspozycyjny: (Scheier, Carver) cecha dyspozycyjna tworząca istotny wymiar osobowości, układ uogólnionych, pozytywnych oczekiwań człowieka wobec przyszłości, o charakterze ogólnym, rozproszonym, niezależnym od kontekstu sytuacyjnego i względnie trwałym
Optymizm atrybucyjny: (Seligman) specyficzny, podmiotowy styl wyjaśniania zdarzeń w trzech wymiarach:
à stałość: uznanie przyczyn sukcesów i porażek za stałe i niezmienne lub chwilowe i możliwe do zmiany
à zasięg: wyjaśnianie przyczyn i skutków wydarzeń odnoszących się do wielu dziedzin życia, bądź ograniczających się do jednej strefy funkcjonowania
à personalizacja: wnioskowanie o przyczynach niepowodzeń, wewnętrzna (obwinianie siebie), zewnętrzna (obwinianie innych lub sytuację)
Porażka to zdarzenie niepomyślne chwilowo, o ograniczonym zasięgu i niezawinionych przez podmiot
OA wiąże się z występowaniem pozytywnych oczekiwań w konkretnych sytuacjach życiowych i jest efektem uczenia się jednostki, OD dotyczy oczekiwań szerszych, mniej skonkretyzowanych będących efektem zadatków biologicznych i kulturowego zaplecza rozwoju jednostki
OD w szerszym ujęciu może mieć charakter obronny i funkcjonalny
à obronny: odnosi się do zagrażających zdarzeń i polega na przejawianiu nierealistycznego nastawienia wobec problemu, przypisywaniu sobie mniejszej podatności na zachorowanie itp. co pozostaje bez związku z sytuacją, nosi znamiona optymizmu nierealnego
à funkcjonalny: polega na oczekiwaniu sukcesu i odzwierciedla posiadanie zasobów osobistych, które umożliwiają radzenie sobie z codziennymi stresorami
Zaniżone szacowanie spostrzeganego ryzyka (dotyczy 95%)
à ludzie oczekują że w przyszłości dojdzie do mniejszej liczby negatywnych zdarzeń, niż wynikałoby to z realistycznych kalkulacji
à ludzie oczekują, iż w przyszłości więcej negatywnych zjawisk będzie miało miejsce w życiu innych osób niż w ich własnym
POCZUCIE HUMORU
Rodzaj wewnętrznego stanu, punkt widzenia lub rodzaj nastawienia, podejścia człowieka do świata i samego siebie, wyraża się w nim specyficzne wartościowanie danej sytuacji życiowej czy położenia życiowego, polega na umiejętności uzyskania różnorodnej i nadzwyczajnej perspektywy wobec negatywnych doświadczeń życiowych
Martin -> poczucie humoru (zmysł komizmu) definiuje się jako względnie stałą cechę osobowości, przejawiająca się w ogólnej tendencji podmiotu do angażowania się w sytuacje komiczne, czyli takie, których immanentną cechą jest niespójność, rozumiana jako zestawienie elementów niekongruentnych (nie występujący w realnej rzeczywistości)
Na poczucie humoru składa się:
à percepcja niespójności
à zdolność wartościowania obiektów komicznych
à aktywne poszukiwanie źródeł komizmu
à preferencje określonych typów czy stylów humoru
à pozytywny nastrój, wesołość
pips