291
Włodzimierz michalski
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
bezpieczeństwo pracy edukacyjnym wyzwaniem xxi wieku
Edukacja bezpieczeństwa i higieny rozwiązania prawne
Nowoczesna technika daje człowiekowi bardziej skomplikowane, a zarazem doskonalsze narzędzia, które wymagają od niego coraz wyższej sprawności. W ramach postępu technicznego wprowadza się do produkcji nowe rodzaje maszyn i urządzeń, które zmieniają warunki pracy człowieka. Aby nowe warunki pracy nie wpłynęły ujemnie na zatrudnionych, konieczne staje się uwzględnienie w nowej technice fizjologicznych i psychologicznych właściwości człowieka. Na tym tle wyłania się problem harmonizowania człowieka z pracą, problem racjonalnej ochrony życia i zdrowia przed ewentualnymi zagrożeniami i niebezpieczeństwami. Pojawia się, więc konieczność poznania pewnych ogólnych zasad z zakresu przede wszystkim kształtowania właściwych warunków pracy. Przedmiot bhp uogólnia, pogłębia wiadomości i umiejętności zdobyte w toku nauczania innych przedmiotów zawodowych w zakresie kształtowania materialnych warunków pracy w określonej branży zawodowej, jak również przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zdobywanie wiedzy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest nabywane w procesie nauczania począwszy od szkoły podstawowej poprzez nauczanie w szkole średniej jak również na studiach. Szkoła odgrywa istotną rolę w kształtowaniu świadomości w zakresie bezpieczeństwa pracy. Wśród wielu zadań i celów szkoły pojawia się hasło kształtowania pozytywnej postawy ucznia i przygotowania go do dbałości o siebie, o innych, do odpowiedzialności i świadomego podejmowania decyzji. W obszarze treści nauczania na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum są zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa, dbałości o zdrowie, higieny własnej i otoczenia, umiejętności poruszania się po drogach publicznych, rozpoznawania sygnałów alarmowych o niebezpieczeństwie, właściwego zachowania się w przypadku kontaktu z niebezpiecznymi przedmiotami, udzielania pierwszej pomocy. Nie tworzą one, bowiem zwartej całości w ramach jednego przedmiotu, lecz występują fragmentarycznie w treściach wielu przedmiotów. Niekwestionowana jest konieczność nauczania bezpieczeństwa i higieny pracy w szkołach ponadgimnazjalnych jako niezbędnego elementu wiedzy przyszłego pracownika. Jednakże nauczanie przedmiotu bezpieczeństwa i higieny pracy nie znalazło odzwierciedlenia w ramowych planach nauczania w szkołach publicznych stanowiących załącznik do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych programów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. nr 15, poz. 142, nr 137, poz. 1155 oraz z 2003 r. nr 39, poz. 337 i nr 116, poz.1093 oraz rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 26 lutego 2004 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. nr 43, poz. 393). Gdzie zatem są te, tak ważne dla przyszłej pracy zawodowej, treści nauczania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii? Elementy tej wiedzy znajdziemy w treściach przedmiotów ogólnokształcących i treściach niektórych przedmiotów zawodowych. Niewątpliwie jest to za mało, aby w pełni przygotować ucznia do bezpiecznych zachowań w środowisku pracy oraz dać mu podstawy wiedzy o bhp, ergonomii i prawie pracy. Niezbędne jest bardziej wnikliwe zapoznanie go z zagadnieniami dotyczącymi:
- poznania możliwości własnego organizmu i wykształcenia odpowiednich cech charakteru niezbędnych do odpowiedniego wykonania pracy, troski o własne zdrowie, współpracy oraz odpowiedzialności za siebie i innych;
- nauki bezpiecznych zachowań w trakcie pracy i wypoczynku;
- zdobywania umiejętności bezpiecznego posługiwania się narzędziami, maszynami i urządzeniami technicznymi;
- umiejętności postępowania w przypadku zaistnienia wypadku, udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej;
- dostrzegania zagrożeń w środowisku ucznia;
- stosowania środków ochrony przed zagrożeniami, szacowania i oceny ryzyka zawodowego;
- zagadnień bezpieczeństwa pożarowego;
- znajomości przepisów i norm dotyczących bhp i prawa pracy.
Aby mieć pewność, że treści bhp zostaną właściwie i w pełni zrealizowane i dadzą uczniom podstawową wiedzę z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, koniecznym jest wprowadzenie do szkół ponadgimnazjalnych odrębnie realizowanego w tym zakresie programu.
Problematykę szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180 z 2004 r., poz. 1860). Rozporządzenie traktuje o szkoleniu osób będących pracownikami i może być organizowane i prowadzone przez pracodawców jak również przez ośrodki szkolenia uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie Ustawy o systemie oświaty z dnia 07 września 1991 r. tj. (Dz. U. Nr 67 z 1996 r., poz. 329 z póź. zm.).
Nowe obowiązujące rozporządzenie radykalnie podwyższyło wymagania kwalifikacyjne dla osób zajmujących się zawodowo działalnością w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Mówiąc o obowiązujących uprawnieniach służby bhp nie sposób nie nawiązać do wcześniejszych unormowań prawnych w tym zakresie. Do roku 1996 pracownikami służby bhp mogli być pracownicy zakładów pracy, którzy posiadali odpowiedni staż pracy oraz ukończyli szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa pracy. Przemiany gospodarcze w Polsce zapoczątkowały radykalny rozwój sektora prywatnego. W kolejnych latach w dobie prywatyzacji sprywatyzowano większość zakładów państwowych. Bardzo rozwinął się prywatny sektor gospodarki. W dobie przemian gospodarczych zwiększyły się edukacyjne wymagania stawiane pracownikom w procesie pracy. W czasie szybkiego postępu technicznego i gospodarczego raz nabyta wiedza staje się po pewnym czasie nie wystarczająca. Pracownik musi reagować na potrzeby rynku pracy doskonaląc swoje umiejętności, a poprzez „podnoszenie” kwalifikacji staje się on bardziej konkurencyjny na rynku pracy. Uprzednio zasady szkolenia bhp unormowano rozporządzeniem MP i PS z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozporządzenie to regulowało zasady szkolenia różnych grup zawodowych i dotyczyło osób zatrudnionych na umowę o pracę. Program i czas szkolenia był zróżnicowany w zależności od grupy zawodowej. Zgodnie z rozporządzeniem pracodawca miał zadbać, aby pracownik w ciągu 6-ciu miesięcy od daty zatrudnienia odbył szkolenie podstawowe w zakresie bezpieczeństwa pracy, czyli nabył wiedzę w tym zakresie. Należy zadać sobie pytanie. Czy to jest odpowiedni czas, aby rozpoczynać edukację w zakresie bhp? Pracodawca dając ogłoszenie o potrzebie zatrudnienia stawia przyszłemu pracownikowi odpowiednie wymagania kwalifikacyjne, których spełnienie jest warunkiem dopuszczenia kandydata do pracy do rozmowy kwalifikacyjnej. Pracodawcy niechętnie akceptują obowiązek zapewnienia szkolenia okresowego w dziedzinie bhp po zatrudnieniu. W tym przypadku widzą zagadnienie z płaszczyzny kosztów, jakie muszą ponieść w związku ze szkoleniem pracownika na kursie bhp. Bezsporna jest tu rola edukacji zapewnienia wiedzy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w procesie nauczania w szkole ponadgimnazjalnej lub wyższej. W procesie nauczania szkoły ponadgimnazjalnej winny znaleźć się zagadnienia bhp i ergonomii w odrębnie prowadzonym przedmiocie nauczania. Rola szkoły sprowadza się do przekazania podstawowej wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii jak również do ukształtowania pozytywnych zachowań ucznia w zakresie stosowania:
- bezpiecznych metod pracy;
- środków ochrony indywidualnej;
- nowoczesnych rozwiązań techniczno - organizacyjnych w procesie pracy.
Przemiany gospodarcze i rozwój sektora prywatnego przyczyniły się do zmiany przepisów prawnych w zakresie zapewnienia w zakładzie pracy służby bhp jako funkcji doradczej kierownika zakładu pracy. W szkołach średnich rozpoczęto nauczanie nowego zawodu tj. Technika BHP. W 1996 został zatwierdzony przez Ministerstwo Edukacji Narodowej – Instytut Badań Edukacyjnych oraz Pracownię Programów kształcenia zawodowego program nauczania 2102/SP, SPd / MEN z dnia 17.10.1996 r., w celu podwyższenia kwalifikacji służby bhp. Poza spełniającym istotne zadania systemem szkolnym, ważniejszym terenem inicjatyw edukacyjnych staje się oświata ustawiczna - kształcenie i doskonalenie dorosłych. Ze względu na praktyczne trudności związane z uwzględnieniem problematyki bezpieczeństwa pracy w programach nauczania w szkołach i uczelniach, aktywniejszą rolę edukacyjną spełnia rynek oświaty ustawicznej.
Kluczem jednak do wszystkich sukcesów edukacyjnych jest wypracowanie efektywnego systemu oświaty szkolnej i akademickiej. Tam właśnie kształtują się początki społeczeństwa uczącego się. W krajach Unii Europejskiej w systemie oświaty szkolnej zdobywa się podstawową wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Wzmożona uwaga poświęcona tej problematyce nie może rozpoczynać się wraz z zatrudnieniem i nie może być tylko obowiązkiem pracodawcy. Istotna jest w tym procesie rola systemu edukacji w przekazywaniu podstawowej wiedzy, potem jedynie aktualizowanej i uzupełnianej w różnych, dostosowanych do rodzaju aktywności zawodowej formach oświaty ustawicznej. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy zmodyfikowało zasady szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa pracy. Zgodnie z § 17 w/w rozporządzenia uznaje się za równoznaczne z odbyciem szkolenia okresowego ukończenie szkolenia bhp w okresie szkolenia, dokształcania lub doskonalenia zawodowego związanego z nauką zawodu. Obowiązek pracodawcy wynikający z rozporządzenia w zakresie szkolenia pracowników pozostał niezmienny. Jego rola sprowadza się do zapewnienia aktualizacji wiedzy w dziedzinie bezpieczeństwa pracy. Takie rozwiązanie prawne musi spowodować uwzględnienie tematyki bhp w programach nauczania w procesie przygotowania zawodowego realizowanego w szkołach ponadgimnazjalnych i wyższych.
Znowelizowane rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy podwyższyło wymagania kwalifikacyjne dla osób, które zajmują się zawodowo tymi zagadnieniami. Zmiany zawarte rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy wyrażają postanowienia następujących unijnych dyrektyw:
- 89/391/EWG w sprawie wprowadzania środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. WE L 183 z 29.06.1989);
- 91/383/EWG uzupełniającej środki mające wspierać poprawę bezpieczeństwa i zdrowia w pracy pracowników pozostających w stosunku pracy na czas określony lub w czasowym stosunku pracy (Dz. Urz. WE L 206 z 29.07.1991);
- 92/85/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią (Dz. Urz. WE L 348 z 28.11.1992);
- 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodocianych (Dz. U. WE L 216 z 20.08.1994);
- 2003/88/WE z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz. Urz. WE L 299 z 18.11.2003).
Rozporządzenie określa, iż pracownikami służby bhp mogą być osoby posiadające zawód Technika BHP, osoby posiadające ukończone studia kierunkowe w zakresie bhp lub studia podyplomowe w tej dziedzinie. Zmiany kwalifikacji zawodowych służby bhp radykalnie ograniczyły możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby nie posiadające wyższego wykształcenia. Dla osób, które chcą pozostać na rynku pracy w dziedzinie bezpieczeństwa pracy takie podwyższenie wymogu posiadania wyższego wykształcenia jest niewątpliwie wyzwaniem na niwie nauki i ma działanie motywujące. Wymóg podwyższenia progu kwalifikacyjnego dla służb bhp jest przyczyną dostosowania wymagań bhp do standardów unijnych, a jego celem jest przygotowanie kadry bhp do wykonywania zadań wynikających z ustawy na wysokim poziomie.
Funkcje, rola i cele edukacji w zakresie bezpieczeństwa pracy
Zjawisko niedostosowania nawet najlepiej przygotowanego pod względem teoretycznym i praktycznym specjalisty do funkcji czy stanowiska pracy, które obejmuje, wymaga przegrupowania wiadomości i umiejętności stosownie do wymagań, jakie ta funkcja czy stanowisko przed nim stawiają. Często dla zachowania odpowiedniego poziomu pracy zachodzi konieczność doskonalenia lub wręcz wykształcenia nowych umiejętności warunkujących osiągnięcie wysokiej sprawności zawodowej. Okres ten to okres adaptacyjny. Adaptacja jest to proces przygotowania jednostki do określonych rodzajów działań, opanowania nowych sytuacji, opanowania działań pozwalających rozwiązać zadania wynikające z zakresu pracy czy funkcji. Najczęściej o funkcji adaptacyjnej w nauczaniu mówimy w odniesieniu do nowych pracowników. Obejmuje ona również doświadczonych pracowników. Jeśli nawet nowe wyposażenie czy nowe stanowisko pracy nie wymaga dopełnienia posiadanych umiejętności, to następuje konieczność przynajmniej częściowego przeorganizowania dotychczasowych doświadczeń zawodowych stosownie do nowego układu czynności. W praktyce jednak zdarza się, że nowi pracownicy nie posiadają niektórych umiejętności niezbędnych do wykonywania czynności zawodowych. Wówczas funkcja adaptacyjna połączona jest z wyrównywaniem braków. Podstawową wiedzę w zakresie bezpieczeństwa pracy oraz ergonomii przyszły pracownik powinien nabyć w szkole ponadgimnazjalnej podczas zajęć z przedmiotu bhp. Dalsze szkolenie w tym zakresie związane jest z procesem pracy i realizowane jest w formie instruktażu stanowiskowego. Bardzo ważne jest aby pracownik przyjmowany do przedsiębiorstwa przed rozpoczęciem pracy na stanowisku pracy odbył szkolenie w trakcie, którego zostanie zapoznany z miejscem pracy, wyposażeniem i środkami pracy, technologią jaka ma zastosowanie w procesie pracy w odniesieniu do danego stanowiska oraz z zagrożeniami i czynnikami szkodliwymi związanymi z wykonywaniem czynności pracy na podejmowanym stanowisku, jak również z możliwościami ochrony przed występowaniem czynników szkodliwych w oparciu o istniejące w danym zakładzie pracy metody organizacyjne i techniczne. Przeprowadzenie instruktażu stanowiskowego bhp wynika z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Wiedzę elementarną pracownik powinien nabyć podczas kształcenia w okresie szkoły średniej i wyższej. Szkolenie stanowiskowe spełnia funkcję wyrównawczą w nauczaniu bezpiecznej pracy polegającą na uzupełnianiu umiejętności do poziomu określonego zwyczajowo lub taryfikatorem. Funkcja ta zawsze występuje w odniesieniu do nauczania bezpiecznej pracy, bowiem żaden z programów szkolnych obejmujący przedmiot bezpieczeństwa pracy nie zawiera problematyki wiążącej się ze specyfiką tego zagadnienia występującą w danej branży. Wprowadzenie nowych maszyn, zmiana technologii wymagająca obok przeorganizowania dotychczasowego układu, umiejętności uzupełnieniem go nowymi wiadomościami i umiejętnościami. Uzupełnienie tego zakresu wiedzy musi nastąpić w każdym procesie nauczania bezpieczeństwa pracy realizowanym w zakładzie pracy. Z funkcją wyrównawczą mamy do czynienia wówczas, gdy następuje taka zmiana warunków pracy, że jej wykonanie wymaga uzupełnienia umiejętności i wiedzy pracowników.
Tak, więc każdy proces obejmujący problematykę bezpieczeństwa pracy, to proces przystosowania pracownika do nowych dla niego, pod względem specyfiki branżowej informacji lub przystosowanie jego umiejętności do zmieniających się warunków organizacyjnych czy technologicznych. Punktem wyjściowym dla określenia celów nauczania jest z jednej strony posiadany zasób wiedzy i umiejętności pracowników, z drugiej zaś wymagania stawiane temu pracownikowi wykonującemu określoną pracę, pełniącemu daną funkcję.
Jeżeli przyjmiemy, że w zakresie kompetencji pracownika na stanowisku roboczym w zakresie bhp jest wykonanie pracy zgodnie z zasadami bhp, podejmowanie inicjatywy w usprawnieniu organizacji pracy, ocena własnego stanowiska i postulowanie zmian usprawniających bezpieczeństwo pracy, to celem nauczania tego pracownika powinno być przekazywanie wiedzy o zasadach bezpiecznego wykonania pracy i ukształtowanie umiejętności stosowania ich w praktyce zawodowej. Realizując powyższe zamierzenia, pracownik podejmujący pracę w zakładzie pracy powinien:
- znać czynniki niebezpieczne występujące na stanowisku pracy i w najbliższym jego otoczeniu, stwarzające zagrożenie dla zdrowia i życia;
- posiadać umiejętność rozpoznawania potencjalnych nieprawidłowości w zakresie technicznym, organizacyjnym czy też zachowań ludzkich mających wpływ na powstanie wypadku lub zagrożenia wypadkowego;
- posiadać ukształtowane umiejętności bezpiecznych zachowań;
- wyrażać aktywne postawy zmierzające do poprawy warunków pracy;
- wykazywać umiejętności usprawnienia metod pracy;
- utrwalać umiejętności, kształtować nawyki pracy zgodnej z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy;
- opanować rozumienie procesów technologicznych oraz umiejętności posługiwania się wyposażeniem technicznym stanowiska;
- opanować umiejętności wykonania rozmaitych operacji w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracy własnej i współpracowników.
Warunkiem do osiągnięcia w/w celów są czynniki u podstaw których tkwią prawidłowości psychologiczne (umiejętności i nawyki) i wynikające z nich zasady działań dydaktycznych.
Nowoczesne materiały i formy edukacyjne w systemie edukacji bhp
Zmiany gospodarcze w kraju, wstąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz dostosowanie prawodawstwa polskiego do standardów unijnych są przyczyną popytu w zakresie edukacji w naszym kraju. W systemie edukacji w procesie dokształcania kadr możemy posługiwać się różnymi formami dydaktycznymi takimi jak: stacjonarna, zaoczna, stacjonarno - zaoczna, kursokonferencja, cykl odczytów.
Niezależnie od formy dydaktycznej szkolenia istotne jest przygotowanie materiału dydaktycznego w ...
marysia290a