Kornel Makuszyński
Pan z kozią bródką
Przyjaciel mój, miły bardzo poeta, opowiedział mi tę historię, która wygląda na opowiadanie patentowanego wariata, mającego urzędowe zaświadczenie pomieszania zmysłów. Przyjaciel dawał mi trzy razy "najświętsze słowo honoru", że w tej hecy brał udział. Gdyby raz, to może bym jeszcze jako tako uwierzył, ale trzy razy - to trochę za wiele. Ubocznie tylko nadmieniam, że mój przyjaciel jest to pijaczyna na wielki kamień. Pod tym kątem widzenia rzecz się staje zrozumiała. Oto co mi ten bęcwał nabredził:
Niedawno oszołomiła mnie miła wiadomość, że stary kutwa, po którym miałem dziedziczyć, zjadł pieczone prosię, niesłychaną ilość śliwek, a potem napił się lodowatej wody. Kiedy kto ma lat siedemdziesiąt, nie powinien tego robić, chyba że ma miłego spadkobiercę. Zemsta natury była natychmiastowa i poczciwy staruszek umarł. Z rozrzewnieniem opowiadano mi, jak do ostatniej chwili zachował jasność i bystrość umysłu i jak z oszczędności zdmuchnął gromnicę na długą chwilę przed śmiercią. Zjadł też przed oddaniem Bogu ducha pieczone kurczątko, aby się nie zmarnowało.
Ponieważ działo się to w prowincjonalnym, obskurnym miasteczku, trzeba było tam jechać, aby sprawdzić, czy dobry, stary człowieczyna naprawdę umarł, mogło i to być bowiem, że z oszczędności wpadł na dwa, trzy lata w letarg, aby nie marnować świec i obyć się bez jedzenia. Spadek - rzecz oczywista - był na ostatnim planie (!), chociaż tylko w małych miastach bywają duże spadki. Tam zacni nieboszczykowie umieją wieść życie skromne i bogobojne, tańsze są lekarstwa i doktorzy nie tak łapczywi. Szczerze mi żal ludzi, którzy się spodziewają spadku choćby w Warszawie, gdzie koszty śmierci są niepomierne, i spadek kurczy się jak jaszczur w powieści p. Honoriusza Balzaca.
Ja z mojego uczciwego nieboszczyka byłem wcale zadowolony, tak że nie przeklinałem zbytnio pobytu w szarym, błotnistym i żydowskim mieście. Minę miałem przyzwoicie strapioną i nieboszczyk, jeśli na mnie spojrzał, mógł mieć chwilę prawdziwej radości. Temu zacnemu człowiekowi zawsze i we wszystkim się wiodło i nawet po śmierci miał szczęście, na takiego jak ja natrafiwszy spadkobiercę.
Kiedy się stało oczywiste, że miły nieboszczyk, nawet gdyby się zbudził z letargu, nie zdoła podźwignąć niesłychanej ilości kamienistej ziemi, gdyż robota na prowincji nie jest fuszerską robotą stołeczną, a grabarze są tam dokładni i pracowici, kiedy dusza Harpagona odeszła do raju w całej paradzie, bo we fraku, rozciętym na plecach, trzeba było pomyśleć, w jaki sposób ukoić żałość i zmartwienie.
Musiałem przez dwa dni jeszcze dreptać po bruku przyjemnego tego miasta. Mój zacny krewny, sam już w raju bezpłatnie wszelkich wspaniałych używający rozkoszy, nie mógł mieć do mnie pretensji, że jeszcze za swoje pieniądze, bo jego trzymały w uwięzi niezliczone formalności, chcę pocieszyć strapioną i niewyspaną duszę. Tylko ludzie źli i obłudni, otrzymawszy spadek, udają, że umierają z żałości, człowiek rozsądny powinien ucieszyć nieboszczyka, dając mu dowód, że jego skarbów źle nie użyje, lecz je spożyje w radości i w błogim weselu, że uczyni to, jednym słowem, czego on uczynić nie umiał, i wskutek tego mógłby mieć za grobem wyrzuty sumienia.
Dość było trudno w małym mieście oszaleć. Można sobie było wprawdzie kazać podać do obiadu lody ananasowe i hawańskie cygaro, takie jednak polecenie nie miało sensu, bo wywołałoby tylko zbiegowisko, zupełnie zresztą niepotrzebne, gdyż w całym mieście nie było ani ananasa, ani hawańskiego cygara. Można było zakupić wszystkie pokoje w pierwszorzędnym hotelu, co powinno wywołać sensację; i ten pomysł jednak również był bez sensu, w całym bowiem hotelu były tylko dwa pokoje, a w jednym stał bilard, który od przypadku służył jako łóżko.
Nie było to jednak miasto najgorsze. Źle jest sądzić z pozorów. Ostatecznie bowiem znalazła się rozrywka pierwszorzędna. W mieście tym gościł kabaret, tingeltangel, coś w tym rodzaju. Na zielonym papierze czerwoną farbą, koślawymi literami, udającymi litery druku, było wypisane, że w kawiarni "Japońskiej" odbywa się codziennie przedstawienie "monstre" najwybitniejszych gwiazd świata, artystek i artystów stołecznych.
Ha! życie bucha radością jak gejzer. Nawet tu.
W pobliżu miasta znajdowały się głośne w świecie kopalnie nafty, więc środowisko ludzi bogatych, skłonnych do hazardu, bardzo przeto szczęśliwych lub nieszczęśliwych. Na obie te dolegliwości, na szczęście i na nieszczęście, wymyśliła natura jedno wspólne lekarstwo: szampana. Rzecz prosta, że po tak zawiłym wykładzie wniosek jest prosty, ten mianowicie, że nawet w tak obskurnym mieście kabaret, w którym można dostać szampana, mógł mieć widoki powodzenia. Człowiek rzadko pija naftę, z reguły jednak umie naftę zmienić w wino. Jest to boską cechą natury ludzkiej, że wszystko, dziegieć, smołę, sól, sztuczny nawóz, kartofle i pszenicę umie ona szybko, jednym gestem, używanym przez czarowników, zmieniać w wino.
Nie bez trwogi jednak wchodziłem do wzniosłego lokalu, w którym szalało miejscowe życie. Lokal był spelunką. Historię jej można było wyczytać na tapetach. Niezliczone pokolenia much umarły i pogrzebane są na "żyrandolu"; wspaniale lustro zdobiło jedną ścianę. Kiedy w to lustro, porysowane, pęknięte w samym środku żywota swojego, zamorusane i nie myte od chwili swoich narodzin, spojrzał człowiek - cofał się natychmiast przerażony. Było to zaczarowane zwierciadło. Najbardziej urodziwa twarz czyniła się szpetna; oczy odbiegały od siebie, jak gdyby w nagłym przerażeniu; nos przybierał kształty niesamowite, usta rozszerzały się w okropnym cierpieniu, widziałeś upiora, który był zielony i straszny. Było to prawdziwe zwierciadło żywota, w którym wszelki szych i marność ziemska przybierały kształt właściwy. Z brudnej toni zwierciadła patrzył w ciebie upiór, śmiejący się szatańsko na temat: cha! cha!
Z jednej strony sali, należycie śmierdzącej, był bufet. Na długim stole, obitym ceratą, tłusto się pocącą, tak że wszystke wody wszystkich oceanów zmyć by jej do czysta nie mogły, stały jakieś szkła, jakieś wędliny i sery. Samobójca drgnąłby, zbliżywszy się do tej zastawy. Były tam rzeczy, radujące żołądek, były jednak i takie, które są radością oczu, a przez oczy radują ducha. W metalowych niewypowiedzianego koloru kieliszkach barwiły się kwiaty. Sztuczne kwiaty, podobne do zakurzonej, uwiędłej, straszliwej zaśniedziałej cnoty.
Po stronie przeciwnej ustawiono estradę, która przypominała nudny katafalk. Stało na niej pianino, w którym dusza dawno umarła, a targana co nocy za włosy swoich strun, wydawała spoza grobu chrapliwe, okropne, szczekające rzężenia. Pianino to bite po żebrach, torturowane z pasją przez ohydnego Torquemade drżało jak czarna trumna, w której leżący nieboszczyk zwariował i wierci się z powodu wyrzutów sumienia, płakało, dostawało czkawki, jęczało basem głuchym i podziemnym, bulgotało spazmem, charkotało kaszlem uporczywego suchotnika, nagle zawyło, po czym odezwało się drewnianym głosem puszczyka, aż po chwili zaczęło kwilić cieniutkim, piskliwym, dreszcz budzącym głosikiem podrzutka, ciśniętego pod cudze drzwi na śniegu i mrozie; wszystkie zaś te głosy wstawały i umierały w rytmie, więc kiedy zamknąłeś oczy, miałeś widzenie, że oto straszliwy szkielet wstał, tańczy i pląsa radośnie, piszczelami sucho chrzęści i pomrukuje sobie, raz wysoko, raz nisko, a czasem nie może dobyć głosu z przepalonej śmiercią gardzieli, gdyż co drugi klawisz nie odpowiadał. W takim instrumencie musi być zaklęta dusza starej panny, która źle i bez wytchnienia grając na fortepianie, zatruwała życie sąsiadom. Teraz ją za to ciągną za włosy, każdym ruchem pedała gniotą jej łono, a ona skarży się biedactwo.
Pianino to, jego dusza żałośnie jak głodny pies skamląca, musiało wzruszyć niejednego słuchacza; dlatego dobrzy ludzie, kiedy sobie w serce z winem naleją dobroci, użalą się zawsze nad takim instrumentem i jeden leje w jego wnętrze wino, drugi kieliszek koniaku, inny sardynki w nie wrzuca, cytrynę, cygaro. A to zwierzę wszystko pożera i znowu płacze, i łka, i rzęzi, i flaki z siebie wśród wycia wypruwa.
Za bufetem siedziała panna tłusta, przy pianinie mistrz bardzo chudy. Panienka miała piersi takiej niezwykłej obfitości, że mogła nimi wykarmić nie tylko małe i skromne w wymaganiach niemowlę, lecz stu Tatarów, chciwie i bez opamiętania przez dzień cały kobyle mleko pijących. Aż dziw brał, że w jej pobliżu mógł się uchować ktoś tak bardzo chudy jak to widmo, piszczelami palców tłukące w piszczele klawiszów. Od samego patrzenia na tę miłą panienkę można było przybrać na ciele. Siedziała za tym bufetem, ponura jak sowa, licząc kostki cukru i plasterki cytryny. Ilekroć spojrzał kto na nią, uśmiechała się jak ropucha, kiedy sobie przypomni kochanka.
Ponieważ była to niedziela, w spelunce było sporo gości, nie tak wielu jednak, aby ich to biedactwo spoza bufetu nie mogło zmieścić na swoim łonie bez wielkiego trudu.
U wejścia przywitał mnie dyrektor kabaretu.
Ujrzawszy tę twarz, wzdrygnąłem się. Indywiduum było we fraku, którego cokolwiek wytworny nieboszczyk nigdy na siebie nie pozwoliłby włożyć. Wierzgałby jak koń. W brudnawym gorsie, widocznie przyczepionym do niewidzialnej koszuli, tkwiły dwa bezczelne szkiełka, zrobione na brylanty. Spodnie ułożone były w harmonijkę. Indywiduum miało jednak twarz niezwykłą. Był to starszy już pań, sędziwy, z bródką szczecinowatą, podobną do koźlej. Oczy miał bystre, czarne i mądre. Na twarzy bladej i niezwykle inteligentnej widniały głębokie bruzdy, jakby ślad po cierpieniu, co przez tę twarz o szlachetnym wyrazie przeszło jak ostry pług. Czoło wysokie, mądre, czoło człowieka myślącego i nieustannie trapionego czymś, co się w nim, w głębokim wnętrzu tłamsi i przewala. Była to twarz zabiedzona, bladością swoją przechodzącą w sinosć, niepokojąca, brzydka, a jednak w brzydocie swojej pociągająca. Miało się wrażenie, że to wielki pań, rasowy szlachcic, pobity jakimś nieszczęściem, przywdział frak, ohydny i zatłuszczony, i na dnie życia żeruje, aby żyć.
Jedno w tej twarzy dziwacznej było naprawdę śliczne - to uśmiech. Uśmiech smutny, cichy, jakiś rozrzewniony, miły i dobry, a równocześnie zbolały i ironiczny, uśmiech zimnej, dotkliwej pogardy nie schodził z pergaminu tej twarzy i wciąż się błąkał, wciąż się wił wkoło kącików ust.
Człowiek ten wyglądał jak stary arystokrata, co się zabłąkał do zbójeckiej spelunki.
Kiedy wszedłem, ocenił mnie jednym ruchem mądrych swoich oczu i szybko podszedł ku mnie. Wtedy zauważyłem, że chromał silnie.
Z ukłonami podprowadził mnie do stolika w pobliżu bufetu, spoza którego spływał ku mnie dziewiczy, lecz tłusty i gęsty jak zjelczałe masło, uśmiech.
Pań z kozią bródką widocznie mnie wyróżniał z niewielkiej gromadki gości tak rozbawionych, jak gdyby to był raut paralityków albo doroczne święto w klubie samobójców.
Atmosfera była ciężka, duszna i parna.
Pań dyrektor objaśnił mnie, że straciłem dwa numery programu, lecz że nie mam czego żałować, gdyż były słabe. Za chwilę jednak zaczną się atrakcje wyborowe, wobec czego słuszne wydało się pytanie, czy będę jadł kolację w tym wytwornym zakładzie? Nie, nie będę jadł kolacji. Kto jednak przychodzi do kabaretu, ten szuka pewnie podniety do szaleństwa i takiemu pewnie jest wszystko jedno. Komu jest wszystko jedno, ten się zwykle upija. Nie miałem wprawdzie do tego najmniejszej ochoty, łatwiej jednak zwlec dwie godziny z butelką, niż bez niej. Do butelki można gadać, a ona nie odpowiada, słusznie też najwięksi mędrcy uznali flaszę za jedyną towarzyszkę, godną człowieka.
Wobec tego zwróciłem się do sympatycznego dyrektora, który z uśmiechem łagodnym i mądrym czekał rozkazów. . - Jakie macie wina?
- Najgorsze na świecie - odrzekł łagodnie dziwny ten człowiek.
Odpowiedź była imponująca.
Uśmiechnąłem się.
- Dobrych win nie ma już nigdzie - mówił on - łajdactwo ludzkie nie uszanowało nawet wina. Cóż możemy panu dać? Trochę wody sodowej z drożdżami i z landrynkami. Jak pań każe, aby się to paskudztwo nazywało? Nazwy są stare i autentyczne.
Spojrzałem z podziwem na tego szczerego człowieka i on w tejże chwili spojrzał mi w oczy. Coś mnie tknęło. Tę ciekawą i niezwykłą twarz już gdzieś widziałem. Ale gdzie?
- Przed dwoma dniami, paniel - rzekł cicho dyrektor.
- Co się stało przed dwoma dniami?
- Widział mnie pań w domu swego wuja.
Stropiłem się. Cóż za indywiduum? Czyta w myślach, czy co?
- Pań jest odgadywaczem myśli?
- Bynajmniej, ale grymas twarzy człowieka, który chce sobie coś przypomnieć, jest bardzo łatwy do odczytania. W tej chwili zaś mógł pań zajmować się tylko moją mizerną osobą.
Wszak to jasne!
- Tak, to jasne... Niech pań usiądzie, panie dyrektorze.
- Dziękuję bardzo. Jest pań bardzo uprzejmy. Za chwilę odrabiam mój numer na tej przeklętej estradzie, ale mam jeszcze czas...
Przynieśli jakiegoś nowo narodzonego szampana, straszliwa zaś Fizjonomia kelnera, na której widok zadrżałby z radości każdy sędzia śledczy, zapytywała mnie, czy nalać także dyrektorowi? Kazałem nalać skwapliwie.
- Musi pań pić to, co pan sam nawarzył - rzekłem, wcale tym pocieszony, że znalazłem wspólnika do nieszczęścia, szampań tak bowiem wyglądał w istocie jak nieszczęście. Byt bladożółty jak człowiek, który z rozpaczy nie śpi, cierpki jak beznadziejnie chory, kwaśny jak człowiek chory na wątrobę i czuć go było korkiem. Wysoka marka, jednym słowem.
- Pije się nie wino, tylko radość, która chodzi za winem i pije się duszę człowieka przy winie - rzekł dyrektor.
- Pięknie powiedziane... Więc ja pana widziałem na pogrzebie mojego wuja? Tak, teraz sobie przypominam... Czy pań był jego przyjacielem?
- Nie miałem zaszczytu znać tego dostojnego człowieka.
- Aj! Dlaczegóż tedy miał pań taką zmartwioną minę?
- Jednego człowieka mniej na świecie, chociaż to mały powód do żałości. Właściwie to ja dlatego byłem zmartwiony, że to kogoś innego chowają, a nie mnie.
- No! no! A któż była ta pani w grubej żałobie, którą pań prowadził pod rękę, co tak bardzo płakała?
- Chciał pań pewnie powiedzieć "gruba pani w cienkiej żałobie". To była moja żona. O, siedzi w tej chwili za bufetem.
- Niepodobna! A cóż żonę pańską łączyło z moim wujem?
- Nic.
- Nie rozumiem! Więc czemu ta kobieta płakała?
- Bo to, widzi pań, ja jestem równocześnie przedsiębiorcą pogrzebowym...
- O! o! o!
- Tak, panie. Miałem zaszczyt własnoręcznie brać miarę z nieboszczyka, pragnąłem bowiem, aby trumna była wygodna. Nie będę dodawał, że czyniłem to z całą możliwą delikatnością, aby zbytnio szanownego nieboszczyka nie miętosić, jak to jest w zwyczaju. Pań pojęcia nie ma o brutalnej bezceremonialności, z jaką się zazwyczaj ci szakale, którzy urządzają pogrzeb, odnoszą do dostojnych zwłok.
- A pańska żona?
- Udział mojej żony w tym smutnym obrzędzie był raczej natury artystycznej. Moja żona była kiedyś aktorką i grywała żałośliwe i rzewne role. Matka, której jednego dnia umarło siedmioro dzieci nie potrafi tak zapłakać, jak to bez najmniejszego powodu potrafi ta genialna kobieta... Czy pań pozwoli, że poślę jej szklaneczkę tego podłego wina. Należy się to jej talentowi...
- Ależ proszę, całą butelkę!
- Dziękuję panu. Butelka w istocie większą jej sprawi radość, niż taki naparstek. Niech to będzie zapłata za jej rzewne łzy, którymi skropiła wujowi pańskiemu drogę do wieczności.
- Ale skąd te łzy?
- Właśnie chcę panu powiedzieć. Dostojny i czcigodny nieboszczyk jak panu pewnie wiadomo, nie odznaczał się zbytnią hojnością. Sądzę, że nie obrażę pańskiego bliskiego krewnego, jeśli powiem obrazowo, że pies byłby go nawet opuścił, nie mogąc w domu pana znaleźć kości do ogryzienia, gdyż pań czynił to sam.
Pokiwałem smutnie głową.
- Tak, panie - mówił dyrektor - ponieważ nikt nie wiedział, że pań przyjedzie, aby oddać ostatnią przysługę temu zacnemu człowiekowi...
- Bynajmniej! Ja przyjechałem po spadek!
- Jest to też pewna forma serdecznej pamięci o umarłym, który musiał odczuć żywą przyjemność, że majątek jego zabierze człowiek tak bardzo miły jak pań.
- Niech będzie!
- Ponieważ tedy szlachetny nieboszczyk chciał mieć pogrzeb wystawny, widocznie dlatego, że się wstydził życia i zostawił u rejenta niemałą sumę na tę uroczystość, zaangażowałem moją żonę do wylania możliwie jak największej ilości łez. Myślę, że wywiązała się ona doskonale z roli swojej smutnej i raniącej serce. Czy pań był zadowolony?
- Niech pań podziękuje swojej małżonce. Płakała tak rzewnie, jak gdyby to ona dostała spadek, a nie ja...
- Dziękuję panu, mówi przez pana artysta... Ale, jeśli pań pozwoli, powrócę za pół godziny, gdyż teraz muszę iść na estradę. Zobaczy pań niezwykłe sztuki magiczne.
- Czekam z niecierpliwością!
- Do widzenia!
Pań dyrektor, powłócząc za sobą lewą nogę, grubo dziwacznym butem sztukowaną, poszedł na estradę. Wygłosił krótką przemowę do publiczności, już przyzwoicie urżniętej, która go przywitała oklaskami jak starego znajomego. Skłonił się jednak tylko mnie.
Co za wyborny człowiek! Przedsiębiorca pogrzebowy, dyrektor kabaretu, czarny magik, dusza zdaje mi się przez pół błazna, przez pół smutnego człowieka, idiotycznie szczery, bombastyczny i skromny, haniebnie ironiczny. Patrzyłem ciekawie, co potrafi jako sztukmistrz. Pokazał z początku kilka sztuczek, które się widuje w każdym podlejszym cyrku, z kartami, pierścionkami i zegarkami, pożyczanymi niechętnie przez publiczność; po czym wyjmował z ust płonące pakuły, dymił jak lokomotywa, przecudownie udawał głosy zwierząt i ptaków, wreszcie pokazał sztuczkę niebywałą i trudną; zniknął na mgnienie oka i zaraz się ukazał. Nie byłem pijany i przetarłem palcami oczy, chcąc się przekonać, czy nie śpię albo czy nie uległem sugestii. Dyrektor dojrzał ten ruch z estrady i uśmiechnął się do mnie.
Publiczność oklaskiwała go z lękliwym zapałem.
Ja - przyznaję - zdumiony byłem doskonałą precyzją tego szariataństwa, toteż zupełnie szczerze oklaskiwałem mojego przygodnego przyjaciela i składałem mu żywym tonem życzenia, kiedy powrócił do mojego stolika.
- Sztuczka pańska ze zniknięciem, bez żadnych zasłon i bez parawanów, jest znakomita. Jak się to robi?
- Po prostu, znika się.
- Ale jak?
- To trudno wyjaśnić. Właściwie to nie jest żadna sztuka: zniknąć. Tyle rzeczy znika na świecie, majątki, ludzie, żony, kochanki i nikt się nie dziwi. Moja sztuczka jest dlatego dziwna, że ja się ukazuję z powrotem. Mnie wolno, bo to w kabarecie. Wielu jednak ludzi ze straszliwym, nieco gwałtownym spotkałoby się przyjęciem gdyby, raz zniknąwszy, ukazali się z powrotem. Gdyby tak szlachetny wuj pański, który zniknął w wieczności... Ach, ja tylko żartuję, niech się pań łaskawie nie gniewa. Stamtąd mało kto powraca...
- Mało kto? Stamtąd chyba nikt nie powraca!
- Tak ściśle tego powiedzieć nie można. Ale, wracając do dalszych tematów - jest jedna osoba na świecie, którą bym chętnie nauczył sztuki znikania, nie nauczywszy jej sztuki powrotu... Niech pań nie patrzy w stronę bufetu... Ostrożnie! Gdyby tak, och, ona... Moja żona...
- Ach!
- Żona moja jest aniołem, drogi panie... Ale w życiu to i anioł, widzi pań...
- Napijmy się! - rzekłem czym prędzej - pań się robi ponury...
- Owszem, jeśli pań łaskaw, to się chętnie napiję. Za chwilę będzie tu pusto. Czy panu się bardzo śpieszy?
- Wyjeżdżam o ósmej jutro, a spać mi się nie chce. Chętnie z panem pogadam.
- Ja jeszcze chętniej. Ale, niech się pań nie gniewa za moją bezczelność, czy mogę mojej żonie posłać w pańskim imieniu coś do wypicia?
- Ależ najchętniej! Kelner wino!
- Może nie wino? Coś silniejszego... Butelkę rumu na przykład?
- Rumu? Kobiecie? Butelkę?!
- Ach, ona wytrzyma. Jest to istota łagodna, ale silna. Silny trunek działa na nią zresztą kojąco... Do rumu czuje specjalną predylekcję, bo ją rozmarza. Ja także, jeśli pań pozwoli, i panu też radziłbym zmienić to obrzydliwe wino na coś mniej obrzydliwego.
- Koniak?
- Pań niech pije koniak, a ja - jeśli wolno - proszę o wódkę. Czystą, zwyczajną wódkę.
Kazałem podać. Mój wuj obrócił się w grobie i sieknął - najwyraźniej słyszałem.
- Wódka - giędził miły ten człowiek - ma wiele szlachetnych właściwości: uśmierza bóle, podnieca temperament, porusza leniwą, ciężką krew północną. Poza tym przypomina kryształ źródlanej wody, więc może dlatego niewinni Sarmaci tak ją lubią. U nas więcej zimy niż lata, więcej lodu niż słońca. A wódka to jest roztopiony lód. Każdy naród pije w tym sensie. Włoch i Francuz pije roztopione na złoto słońce, my lód. Dlatego Polak tak się prześlizguje po życiu jak na łyżwach i dlatego się tak często zatacza, bo mu ślisko. Smutek Polaka jest tak gorący, że go musi oziębić wódką, smutek innych narodów jest zimny, więc go podlewają winem. My jednak mamy tę niezaprzeczoną wyższość nad każdym narodem świata, że potrafimy pić wszystko. Pod tym względem mamy genialne zdolności. Gdyby Hiszpan wypił butelkę czystej, umarłby w mękach, a Polaka podnieci to tylko do wypicia hiszpańskiego wina. Mocny naród i ochoczy do wypicia. Trzeba bowiem umieć pić. Widok pijanego na wesoło Polaka jest krzepiący. Co za siła, panie drogi, jaka wytrzymałość i jaka otwartość! Anglik pije jak rzezimieszek, po kryjomu, nieładnie. Z tego powodu mam dla tego narodu uczciwą pogardę. Francuz pije prześlicznie, Niemiec brzydko. Jak mogło piwo zwyciężyć wspaniałą, i bohaterską moc wina? To śmieszne. Zaczyna mnie też martwić nie na żarty powolne przywykanie Francuzów do piwa. Och, to są niedobre i niebezpieczne rzeczy! Myślę o napisaniu odezwy publicznej do Francuzów, aby pili tylko wino, a piwo będzie obłożone narodową klątwą. W ręce pańskie!
- Dziękuję! Ten koniak jest rodem z piekła.
- Z piekła? Niech pań nie myśli, że wszystko, co jest rodem z piekła, jest złe. Wyjąwszy oczywiście kobiety. Myślę jednak, że i piekło samo tego nie chciało, co w imieniu jego potrafi uczynić kobieta. Ha!
- Czyż nie ma kobiet niebiańskich?
- Są, oczywiście, że są. Ileż razy diabeł przybiera postać anioła! Jest to jeden z najstarszych i najbardziej banalnych podstępów piekielnych. A propos piekła: moja żona kłania się panu, bo już odchodzi. Pań pozwoli, że poproszę ją o urlop i pożegnam ją w pańskim imieniu.
- Gdzie państwo mieszkają?
- W tym lokalu, że tak powiem: w przedsionku świątyni sztuki. Ot, tam za tą kotarą są drzwi, które prowadzą do naszych apartamentów. Są one dość skromne, bo przerobione ze składu na rupiecie, z tego powodu panuje tam zapach muzealny, choć jedynym okazem starożytnej sztuki jest tam moja dostojna małżonka.
- Proszę jej złożyć moje uszanowanie!
- Dziękuję. Pańska uprzejmość jest tak wielka, że chce uczcić potwora.
- Ależ, panie! Jakże można...
- Można, panie - odrzekł on melancholijnie - Egipcjanie mieli świętego krokodyla, a ja mam moją żonę... Za chwile wracam!
Miły człowiek pokusztykał w stronę swoich "apartamentów".
Na sali, oddychającej ciężko wyziewami fuzlu, dymu cygar i tym zapachem tłustej ścierki, którego z podobnego lokalu nigdy nie wypłoszy najsilniejszy nawet strumień świeżego powietrza, nie było już nikogo. Rzezimieszek w straszliwym fraku obliczał w kącie przy stoliku wpływy z targu. Kazałem mu podać większą ilość alkoholu, uregulowałem z góry rachunek i poprosiłem, aby poszedł sobie do diabła, a pań dyrektor sam zgasi światła i pozamyka wejścia.
Zostałem sam. Zdawało mi się wprawdzie, że wychudzony i zielonkawy duch mojego wuja wypłynął spoza falistego pieca, zbliżył się ku mnie, długim palcem policzył butelki, po czym westchnął tak głęboko, jak duch ojca Hamleta w teatrze na prowincji.
Ale mi się tylko zdawało.
Byłem sam, a duch musiał się urodzić w butelce koniaku. Patrzyłem w stronę, skąd miał wrócić pań dyrektor. Słychać tam było niejakie wrzaski mocno podniesione i miły głos mojego współbiesiadnika.
- Rum działa! - pomyślałem wesoło.
Nagle krzyknąłem. Dyrektor siedział obok mnie przy stoliku.
- Otóż jestem! - rzekł smętnie.
Nie widziałem, żeby wychodził z drzwi, dość odległych, w ogóle nic nie widziałem.
- Jak? Skąd pań się tu wziął? - szepnąłem niemal z lękiem.
- Zjawiłem się dość szybko, co pana pewnie dziwi, gdyby pań jednak mógł być obecny przy rozmowie mojej z żoną, dziwiłby się pań, że tak powoli stamtąd wyszedłem... A propos! Jest pań człowiekiem pełnym taktu i doskonałych manier. Muszę więc pana zapytać otwarcie, czy nie budzi w panu wstrętu fakt dość smutny, że będzie pań siedział przy jednym stole z człowiekiem, który przed chwilą został spoliczkowany?
- Pań?
- Wolałbym, ażeby to mógł być ktoś inny, ale nie było innej ofiary.
- Żona? To aż tak gwałtownie? Po cóż jej pań kazał pić rum?
- Bez rumu byłoby gorzej, rum zaś odjął jej mocnym nogom pewność ruchów, a silnym jej ruchom odjął tęgość i sprężystość, tak że zostałem obrażony dość lekko, raczej na duszy, niż na ciele.
- Biedny pań jest człowiek, drogi panie...
- Pańskie współczucie wylewa na moją steraną głowę najcudowniejsze balsamy. Od stu milionów lat nie było mi tak dobrze i tak radośnie. Dziękuję panu z całego serca. Przebywam ciągle wśród takiej hołoty, że godzina, spędzona z człowiekiem tak nienagannych manier, z człowiekiem o takiej jak pań wzniosłości ducha, jest dla mnie wiekiem szczęścia.
- Niech pań pije!
- Dziękuję! Nawet to paskudztwo wydaje mi się płynem przedziwnego smaku. Uczyńmy je nieco mocniejszym!
Podniósł do ust szklankę wódki i w tej chwili, kiedy ją zbliżał do ust, stało się coś strasznego; oczy jego pozieleniały, twarz stała się szara, a ze szklanki buchnął płomień siny i jadowity. Dyrektor pić go począł z lubością i wypił do dna.
Porwałem się z krzesła. Głowa moja zmieniła się nagłe w szczotkę do czyszczenia ubrania, tak przeraźliwy strach podniósł moje włosy. Chciałem uciekać!
...
nazirus2411