STALINIZM system rządów w ZSRR od połowy lat dwudziestych do połowy lat 50. XX w.
GŁÓWNE CECHY:
*absolutne kontrolowanie przez partię komunistyczną życia politycznego, społecznego i gospodarczego,
*powszechne stosowanie terroru,
*izolacja społeczeństwa od państw Zachodu,
*kult wodza - Stalina.
Terror, militaryzacja i inwigilacja
30 października 1944r. ogłoszono Dekret o ochronie państwa, który przewidywał surowe kary, w tym karę śmierci, za działania przeciwko władzy państwowej, np.: posiadanie odbiornika radiowego bez specjalnego pozwolenia, nieuiszczanie świadczeń rzeczowych oraz zatajenie przed władzami wszelkich informacji o działa-lności uznanej za przestępczą. Dekret oznaczał zaostrze-nie agresji wobec politycznego i wojskowego podzie-mia antykomunistycznego. Wysłużono okres pełnienia służby wojskowej. W 1944r. utworzono Urząd Bezpie-czeństwa (UB) - rodzaj policji politycznej. Była to samoistna siła, stojąca nie tylko ponad państwem, ale z czasem także ponad partią.
W 1952r. powołano X Departament, zajmujący się sprawami wewnątrzpartyjnymi. Na jego czele stanął pułkownik Anatol Fejgin. Głównym zadaniem X Dep-artamentu było tropienie „dywersji i szpiegostwa” w strukturach centralnych władz partyjnych i państwo-wych. X Departament okrył się najgorszą sławą, ucze-stnicząc w przygotowaniu wielu prowokacji politycz-nych, stosowaniu brutalnych metod śledczych i tortur.
WALKA Z KOŚCIOŁEM Dnia 12 października 1945r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zerwał konkordad ze stolicą papieską. W następnym roku wpr-owadzono świeckie prawo małżeńskie i zniesiono obo-wiązek nauki religii w szkołach. W 1948 komuniści roz-poczęli nagonkę na Kościół polski, urządzając pokazo-we procesy księży. W marcu 1949r. rząd opublikował oświadczenie skierowane do administracji kościelnej, w którym zapewniał, że nie zamierza uszczuplać swobód religijnych w Polsce, ale też nie będzie tolerować nadu-żywania religii przez niektórych katechetów. Sytuację zaogniła papieska ekskomunika Piusa XII. Papież ośw-iadczył, iż komunistom Kościół odmawia udzielania sa-kramentów. Dnia 1 września 1949r. powołano Komisję Księży przy Związku Bojowników o Wolność i Demo-krację (ZBoWiD). Tak zwani księża-patrioci podporzą-dkowani władzom mieli wywierać presję na biskupów. W styczniu 1950r. Kościołowi odebrano Zrzeszenia Caritas. Zlikwidowano część seminariów duchownych, zakazano wydawania wielu tytułów prasy katolickiej. Kościołowi odebrano szpitale, zakłady opiekuńcze i szkoły. W kwietniu 1950r. Kościół ostatecznie uznał władzę państwową i zawarł porozumienie z rządem, który nie trwał długo. W lutym 1953r. władze komuni-styczne wydały Dekret narzucający księżom obowiązek ślubowania na wierność PRL.
DZIAŁALNOŚĆ KOMINFORMU Pod koniec wrze-śnia 1947r. w Szklarskiej Porębie podczas narady zapa-dła decyzja o powołaniu Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych (Kominform). Jedną z decyzji była unifikacja ideowa i polityczna „państw bloku”. Przesądzono też kwestię jednoczenia partii robotniczych w poszczególnych krajach demokra-cji ludowej. Po aresztowaniu Gomułki I sekretarzem PPR został Bolesław Bierut. W grudniu 1948r., pod naciskiem Stalina, doszło do zjednoczenia PPS i PPR i przekształcenia ich w Polską Zjednoczoną Partię Ro-botniczą (PZPR).
Organizacje młodzieżowe Latem 1948r. we Wrocławiu nastąpiło zjednoczenie polskiego ruchu mło-dzieżowego. W dniach 18 i 19 lipca połączyły się cztery działające w szkołach wyższych organizacje młodzieżo-we, tworząc Związek Akademicki Młodzieży Polskiej. Związek Młodzieży Polskiej (ZMP) deklarował, iż „do-łoży wszelkich starań, aby pogłębić braterski sojusz na-rodu polskiego ze Związkiem Radzieckim i innymi nar-odami demokratycznymi”. Ponadto ZMP propagował współzawodnictwo pracy, likwidację analfabetyzmu i rozbudował ambicje młodzieży, ale też przyczyniał się do jej komunistycznej indoktrynacji.
Gospodarka centralnie sterowana
W lutym 1947r.polski sejm przyjął ustawę o planie trzy-letnim, nazywanym w dokumentach Planem Odbudo-wy Gospodarczej. W wielu dziedzinach życia plan ten pozwolił osiągnąć, a nawet przekroczyć, poziom przed-wojenny. Jednym z symboli planu trzyletniego stała się warszawska trasa W-Z.
Dnia 1 stycznia 1949r. powołano Państwowe Gospoda-rstwa Rolne. PGR-y były wyrazem dążenia do domina-cji w rolnictwie sektora państwowego nad prywatnym i zapowiedzią zastąpienia gospodarstw indywidualnych przez spółdzielnie produkcyjne.
Sześcioletni Plan Rozwoju Gospodarczego i Rozbu-dowy Podstaw Socjalizmu (1949r.) zakładał intensy-wne uprzemysłowienie, zwłaszcza w zakresie rozwoju przemysłu ciężkiego (huty). Największą inwestycją pla-nu była Huta imienia Lenina w Krakowie.
Klęska planu sześcioletniego:
*obciążenie budżetu państwa nadmiernymi wydatkami na zbrojenia;nie udało się podnieść stopy życiowej ludn;
*zacofane technologie nowo powstających zakładów.
KONSTYTUCJA PRL (22 lipca 1952 r.)
Była jednym z przejawów ograniczonej suwerenności państwa polskiego w epoce stalinizacji. Opracowano ją według ogólnego ustrojowego wzorca radzieckiego. Wiele praw nigdy nie weszło w życie. Konstytucja ta wprowadziła nową nazwę państwa: Polska Rzeczypos-polita Ludowa. Trójpodział władzy zastąpiono jedno-litą władzą państwową, którą reprezentowały: sejm, Rada Państwa, rady narodowe, administracja państwo-wa (rząd) oraz sądy i prokuratura. Obywatel Polski uzy-skiwał czynne prawo wyborcze. Sejm wybierano na czteroletnią kadencję w wyborach: powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich. Sejm miał funkcje prawodawcze i kontrolne oraz powoływał rząd. Rada Państwa – zastępowała prezydenta, miała prawo wyda-wania dekretów z mocą ustaw między sesjami sejmu, nadzorowała rady narodowe,sądownictwo i prokuratury.
Grudzień 1968 - Gomułce udało się zahamować wystąpienia ogólnie społeczne,nie powstrzymał kryzysu systemu. 12XII 1970 w okresie przedświątecznym pod-wyższono ceny art. spożywczych. Było to przyczyna strajku w Stoczni Gdańskiej. Wśród żądań robotników były postulaty zmiany we władzach centralnych państ-wa,nastąpiły aresztowania. 15 XII powstał Międzyna-rodowy Komitet Strajkowy. Protest rozszerzył się na inne miasta. Władze zapewniły, że robotnicy nie ponie-śli konsekwencji dyscyplinarnych, ludzie masowo wra-cali do pracy. W Gdyni bez ostrzeżenia wojsko otwarło ogień. Tłum również stał się agresywny, zaatakował Komitet Wojewódzki PZPR. Z czołgów wywlekano żołnierzy,ostatecznie siedzibę partii podpalono, po kilku dniach strajk został stłumiony. Rządy Gierka - w programie nowej ekipy ważnym punktem była poprawa warunków pracy. W 1974 nowy kodeks pracy wprowadził wiele zmian w zakresie bez-pieczeństwa, higieny pracy i ochrony socjalnej. Założe-nia były oparte na pożyczkach w bankach zachodnich. Gierek nawiązał także kontakty polityczne i gospodar-cze z USA. Do połowy lat 70 kraj się rozwijał dynami-cznie. Rozpoczęto budowy Huty Katowice i Portu Pół-nocnego, ludzie zapomnieli o kłopotach z zaopatrze-niem w żywność i artykuły pierwszej pomocy. Giganty-czne inwestycje wpędzały kraj w niewypłacalność. Utopijne było że zakup licencji z zachodu ułatwi spłatę kredytów, również budownictwo wielkopłytowe. W 1974 zadłużenie wynosiło 8,4miliardów dolarów, ZSRR udzieliło Polsce pożyczki na 100milionów dolarów. Zwiększanie etatów pracy w zakładach i fabrykach. Podwyższenie cen mięsa i cukru. Czerwiec 1976 - określenie nadane fali strajków i protestów, które miały miejsce w PRL pod koniec czer-wca 1976 r., po ogłoszeniu przez rząd Piotra Jarosze-wicza wprowadzenia drastycznych podwyżek cen urzę-dowych na niektóre artykuły konsumpcyjne. Następstwa: *liczne aresztowania, zwolnienia z pracy, "wilcze bilety" (nieoficjalny zakaz podejmowania pra-cy) robotników podejrzewanych o aktywny udział w strajkach, *wprowadzenie kartek na cukier. Powstanie KOR ROPCiO - Po 1976 pod kierunkiem intelektualistów społeczeństwo polskie zaczęło organi-zować się ruchy prowadzące do głębszych zmian w kraju. Od 1956 Komitet Obrony Robotników (KOR) powołany z inicjatywy Kuronia i Andrzejewskiego, początkowo spontanicznie i tajnie pomagał ofiarom represji po wypadkach radomskich.Od1976 KOR zaczął działać jawnie i zorganizowanie. W rok później powsta-ło ugrupowanie Ruch Obrony Praw Człowieka i Oby-watela (ROPCiO).Organizowanie się społeczeństwa wywołało kontrakcję Służby Bezpieczeństwa. Porozumienia sierpniowe - cztery porozu-mienia zawarte przez rząd PRL z komitetami strajkowy-mi powstałymi w sierpniu 1980 r. Były to (kolejno): *porozumienie w Szczecinie - 30 sierpnia 1980 r., *porozumienie w Gdańsku - 31 sierpnia 1980 r., *porozumienie w Jastrzębiu-Zdroju - 3 września 1980 r., *porozumienie w Hucie Katowice - 11 września 1980 r. *W pierwszym punkcie porozumień gdańskich stwier-dzano, że działalność związków zawodowych nie speł-niła nadziei i oczekiwań pracowników, dlatego uznaje się za celowe powołanie nowych, samorządnych zwią-zków zawodowych, które byłyby autentycznym repre-zentantem klasy pracującej. Na podstawie tego punktu dopuszczono do zarejestrowania NSZZ Solidarność. W dalszej części rząd zobowiązał się m.in. do wniesie-nia do Sejmu ustawy o ograniczeniu cenzury. Władze zobowiązały się do ponownego zatrudnienia osób zwol-nionych z pracy po wydarzeniach 1970 i 1976 r. W kwe-stii gospodarczej władze zobowiązały się do opubliko-wania podstawowych założeń reformy i umożliwienia nad nią publicznej dyskusji. Reforma miała opierać się na zwiększonej samodzielności przedsiębiorstw i udzia-le samorządu robotniczego w zarządzaniu. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność" - ogólnopolski związek zawodowy powstały w 1980 dla obrony praw pracowniczych, do 1989 również jeden z głównych ośrodków masowego ruchu oporu przeciw komunistycznym rządom Polski Ludowej. Początkowo duże wpływy polityczne organi-zacji w III Rzeczypospolitej (np. Akcja Wyborcza Soli-darność w latach 1997-2001) uległy następnie znaczne-mu osłabieniu. "Solidarność" powstała na bazie licznych komitetów strajkowych (w tym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku), które z czasem przekształciły się w komisje założycielskie Niezależne-go Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". NSZZ "Solidarność" został zarejestrowany 10 listopada 1980 przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Stan wojenny (13 grudnia 1981r.) wprowadzony na terenie całej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na mocy uchwały Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r., podjętej niejedno głośnie na polecenie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (pozakonstytucyjnego tymcza-sowego organu władzy, faktycznie nadrzędnego wobec konstytucyjnych władz państwowych), poparty przez Sejm uchwałą z dnia 25 stycznia 1982 r.. Został zawie-szony 31 grudnia 1982 r., a zniesiono go 22 lipca 1983 r.
Podziały w PZPR - kiedy w marcu 1956r. zmarły w Moskwie Bolesław Bierut, na VI Plenum KC PZPR na jego następcę wybrano Edwarda Ochaba. Podczas plenum partyjnego uwidocznił się wyraźny rozłam w łonie kierownictwa PZPR. Ukształtowały się też wów-czas dwie przeciwstawne orientację, nazywane w nastę-pnych dziesięcioleciach puławską i natolińską.
CZERWIEC 1956- W Poznaniu doszło do wystąpień robotniczych, które krwawo stłumiono. Strajk ten wybu-chł w poznańskich zakładach imienia Józefa Stalina. Robotnicy zażądali podwyżki płac i obniżana cen na artykuły spożywcze. Bezpośrednim sygnałem do akcji protestacyjnej były pogłoski o aresztowaniu delegacji poznańskich robotników, która poprzedniego dnia udała się do władz partyjnych w warszawie z listą postulatów. Strajkujący wyszli na ulice Poznania, gdzie przyłączyły się do nich tłumy robotników z innych zakładów. Na ulice miasta spłynęła krew rannych i zabitych robotni-ków. Jednak i armia poniosła straty, błędem okazało się użycie czołgów w wąskich ulicach.
Rządy Gomułki - Polskę ogarnęła fala wystąpień i wieców. Gomułkę przedstawiono na tych masówkach jako narodowego przywódcę, zdolnego zrealizować społeczne postulaty, uniezależnić państwo od ZSRR i doprowadzić do socjalizmu. Pierwsze miesiące Gomułki upływały w atmosferze euforii. W październiku 1956r. przywrócono nauczanie religii w szkołach. Mimo zała-godzenia reżimu politycznego narastały problemy gosp-odarcze. W 1961r zakończoną realizacje planu pięcio-letniego, która miała doprowadzić do wzrostu dochodu narodowego. W 1961r wprowadzono też nowy system oświaty i wychowania.
MARZEC 1968 - Gomułka rozpoczął antysemicką nagonkę na żydów- z Polski wyjechało wówczas ponad 20 tyś. Żydów. W PZPR ro-zpoczęły się czystki, a jej członków pochodzenia żydo-wskiego próbowano obcią-żyć odpowiedzialnością za wszystkie niepowodzenia władz. Tego typu działania były jawną próbą odwróce-nia uwagi publicznej od problemów gospodarczych i politycznych.
grudzień 1970 (podwyżka cen żywności, walki na Wybrzeżu) - Gomułce udało się zahamować wystąpie-nia ogólnie społeczne,nie powstrzymał kryzysu syste-mu. 12 grudnia nastąpiła podwyżka cen detalicznych artykułów spożywczych. Było to ostateczną przyczyną strajku w Stoczni Gdańskiej. Nastąpiły wówczas aresz-towania, jednak fali protestów nie dało się już powstrzy-mać. Dnia 15 grudnia powstał Gdański Międzyzakłado-wy Komitet Strajków. Protesty rozszerzyły się na inne miasta, między innymi Szczecin. Władze zapewniły, że robotnicy nie poniosą konsekwencji dyscyplinarnych, ludzie masowo wracali do pracy. W Gdyni bez ostrzeże-nia wojsko otwarło ogień. Tłum również stał się agresy-wny, zaatakował Komitet Wojewódzki PZPR. Z czoł-gów wywlekano żołnierzy,ostatecznie siedzibę partii podpalono, po kilku dniach strajk został stłumiony.
nataly1989