Verdon J. - Przyjemności średniowiecza.pdf - Książki historyczne (do seg.) - bogg

Jean Verdon

PRZYJEMNOŚCI ŚREDNIOWIECZA

Przełożył

Jan Maria Kłoczowski

Oficyna Wydawnicza Volumen

Warszawa 1998

Tytuł oryginału:

Le plaisir au Moyen Age

Oficyna Wydawnicza Volumen

Mirosława Łątkowska & Adam Borowski

Ul. Konstancińska 3a m. 59

02-942 Warszawa

Wstęp

Sądząc po obiegowych opiniach, przyjemność1 ma fundamentalne znaczenie zarówno dla

starożytnych, jak i dla ludzi renesansu.

Podczas gdy filozofowie poszukują najwyższego dobra, Grecy uczestniczący w „biesiadzie”

oddają się radosnej grze erotycznej. Starożytność łacińska, przywiązana do pojęcia otium

(„próżniactwo”), przypomina o rozkoszach Kapui i orgiach opisywanych przez Petroniusza.

Renesans, czas rozkwitu jednostki, wychwalania życia i natury, może jedynie przyklasnąć

boskiej butelczynie Rabelais’go i radom Ronsarda, aby cieszyć się życiem.

Średniowiecze natomiast - pomimo tego, iż żadna z epok nie zrywa całkowicie z tym, co przed

nią lub po niej - wydaje się być okresem mrocznym, pozbawionym wszelkiej więzi ze

starożytnością, okresem, w którym wszechobecna religia mogła jedynie potępić jako grzeszne

przyjemność lub miłość i w którym ubóstwo i praca były wartościami najistotniejszymi. Czy w

takich okolicznościach choćby i samo pojęcie przyjemności mogło mieć rację bytu? Czy

przyjemność można było jeśli nie przeżyć, to przynajmniej ją sobie wyobrazić?

Skoro jednak przyjemność - owo „doznanie lub miłe uczucie płynące z zaspokojenia potrzeby

lub skłonności i związane z harmonijnym spełnianiem czynności życiowych”, jak głosi definicja

w słowniku Roberta - jest czymś, ku czemu każdy dąży, to dlaczego miałby jej być pozbawiony

człowiek średniowieczny? Wprawdzie przyjemność spontanicznie kojarzy się nam najpierw z

rozkoszami zmysłowymi, a zwłaszcza seksualnymi, to jednak ówczesny człowiek wiedział

przecież, jak zadbać o przetrwanie gatunku.

Wydaje się, że dalekie od stereotypu będzie stwierdzenie, iż charakterystycznym zjawiskiem

w epoce średniowiecza jest wszechmoc religii, wielką zaś nowością - powiązanie grzechu z

ciałem.

Czy w takim kontekście przyjemność może być czymś więcej aniżeli bezmyślnie przeżywanym

stanem, czymś więcej niż zwykłą dyspozycją? Tak, jest czymś więcej, wymaga bowiem

namysłu i aprobaty dla pewnego typu zachowań. Religia wydaje się narzucać dość

szczególną, właściwą średniowieczu koncepcję przyjemności: wiążąc tę przyjemność w

istotny sposób z cielesnością, z wysublimowanym rozumem i wrażliwością estetyczną,

podporządkowuje ją Bogu.

Część pierwsza

Uprawianie miłości

Słowo „przyjemność”, w sensie absolutnym, oznaczać może także i rozkosz seksualną. Ten

właśnie aspekt wywoływał zresztą największy niepokój średniowiecznych ludzi Kościoła. W

miłości rozróżnia się zazwyczaj pięć etapów, które w różnych wariantach odnajdujemy w

licznych tekstach średniowiecznych. Carmina burana przypominają, iż „miłość ze swego

świszczącego łuku wypuszcza pięć strzał - pięć sposobów, wedle których nas sobie

podporządkowuje: spojrzenie, rozmowa, dotyk, wymiana słodkich pocałunków” oraz „stopień

najwyższy i najwspanialszy”.

Gry wstępne

Rozkosz miłosna nie płynie jedynie ze spółkowania. To ostatnie jest zwieńczeniem długich

przygotowań. Ostatecznie twierdza poddaje się z reguły po oblężeniu!

Historyk dochodzi do wniosku, że na etapie kwerendy ma w praktyce do dyspozycji jedynie

teksty literackie. Na początek będzie zatem musiał ograniczyć się do opisania tego, co autorzy

owych tekstów uznają - przynajmniej w niektórych grupach społecznych - za normę. Dopiero

później zastanowi się, czy będzie mógł poznać prawdę.

Kochankowie w literaturze

Spojrzenie

W narodzinach miłości spojrzenie odgrywa rolę fundamentalną. Jan z Meun mniej więcej w

latach 1270-1280 pisze w drugiej części Powieść o Róży: „Po długim namyśle stwierdzam, że

miłość jest chorobą myśli, dotykającą pospołu dwojga ludzi odmiennej płci stanu wolnego i

rodzącą się z gorącego pożądania wywołanego namiętnymi spojrzeniami, objęciami,

pocałunkami i wspólnym kosztowaniem rozkoszy cielesnej.”

Średniowieczne przysłowia podkreślają tę rolę spojrzenia: „Tam gdzie jest miłość, tam i oko” -

powiada jedno z nich.

Andre le Chapelain, autor Traite de 1’amour courtois, ułożonego ok. 1186 roku, przyznaje

wręcz, że ślepiec nie może kochać, albowiem nie widzi i z tego względu jego umysł nie wie, co

to natarczywa myśl.

Przygoda rozpoczyna się najczęściej od pierwszego wejrzenia. By się zakochać, bohaterowi

wystarcza jedno spojrzenie na przedstawiciela płci odmiennej. Flamenka, bohaterka

trzynastowiecznego romansu langwedockiego nazwanego jej imieniem, poślubiła

Archambauta, pana de Bourbon. Ten staje się niebawem chorobliwie zazdrosny i zamyka

małżonkę w wieży. Opowieści o nieszczęściu młodej damy dochodzą do uszu rycerza

Wilhelma z Nevers, który postanawia ją pokochać i w tym celu udaje się do Bourbon, gdzie

staje w najlepszej oberży.

Nazajutrz śpieszy do kościoła, lecz jego ukochana ukrywa twarz za woalką. Wilhelm

„niecierpliwie wyczekuje i skarży się. Fakt, iż nie może dostrzec jej twarzy, sprawia mu

prawdziwą przykrość”. Flamenka ma białą, delikatną skórę i piękne, błyszczące włosy. Słońce

dotyka jej swym promieniem. „Na widok tak wspaniałego godła wielkiego skarbu, jakim

obdarza go Miłość, Wilhelm uśmiecha się w swym sercu i raduje”. Młodzieniec śpiewa swą

partię, „nie przestając zerkać co jakiś czas” ku Flamenco. Ta wstaje na Ewangelię, ale

podnoszący się w tym samym momencie mężczyzna zasłania ją. Na szczęście natręt oddala

się i nasz bohater znów może patrzeć na swą damę. Tą samą dłonią, którą właśnie się

przeżegnała, Flamenka unosi lekko woalkę zakrywającą dolną część jej twarzy. Wilhelm na

znak pokoju całuje psałterz podany przez kleryka, ten zaś podchodzi następnie do Flamenki.

W chwili gdy całuje ona księgę1, Wilhelm dostrzega piękne czerwone usta ukochanej.

Powróciwszy do izby wykrzykuje: „Ranny jestem po dwakroć: otrzymałem cios, po którym

cierpi moje ucho i oko.”

Idea, że fluidy miłosne przekazywać można oczyma, znana już była ludom prymitywnym.

Pisarze średniowieczni mówią często o strzale, która poprzez oko dociera do serca.

„Westchnął Brunissen i spojrzał na Jaufre tak znacząco i słodko, że spojrzenie to trafiło aż do

serca” - czytamy w romansie pt. Jaufre.

Mąż Flamenki również zakochał się w swej wybrance od pierwszego wejrzenia: „Widok

Flamenki rozpalił z miejsca w jego wnętrzu ogień miłosny tak słodki i łagodny, że nie

wydostawał się on poza jego ciało, a żar, który go trawił, nie ujawniał się na zewnątrz;

Archambaut pali się wewnątrz i drży na zewnątrz.”

Kochankowie z rozkoszą pożerają się wzrokiem. W romansie Zadziwiająca historia o Ereku i

Enidzie Chretiena de Troyes Erek pragnie jak najszybciej przedstawić swą narzeczoną na

dworze króla Artura, bowiem rozpiera go radość;

Nie może nasycić się jej widokiem:

im dłużej na nią patrzy, tym bardziej mu się ona podoba.

Nie może powstrzymać się przed ucałowaniem jej

i pragnie zbliżyć się do niej,

z upodobaniem na nią spogląda;

patrzy wciąż na jej jasną główkę,

uśmiechnięte oczy i jasne czoło,

nos, twarz i usta -

tak słodki widok raduje jego serce.

Podziwia ją całą aż po biodra:

podbródek i białą pierś,

barki, ramiona i dłonie.

Pani tymczasem

spoglądała na młodzieńca

wzrokiem równie bacznym i sercem równie wiernym:

podziwiali się wzajem do woli.

Za nic na świecie nie przestaliby

spoglądać jedno na drugie.

W innym romansie, zatytułowanym Cliges Chretien de Troyes jeszcze wyraźniej podkreśla

rolę oka. Zakochany w Soredamor Aleksander cierpi z rozpaczy, nie śmie bowiem wyznać jej

swej miłości:

„- W jaki sposób Miłość przebiła twe ciało, skoro nie pozostawiła nań żadnej rany? Powiedz!

Chcę wiedzieć. Gdzie cię dosięgła?

Verdon J. - Przyjemności średniowiecza.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: