Pochodzenie socjologii.

1. Nazwa „socjologia” – August Comte – XIX w – twórca filozofii pozytywnej.
a)socius (łac.) społeczeństwo; logos (grec.) pojęcie, wiedza, nauka.

2. Cechy naukowego punktu widzenia na rzeczywistość społeczną:

a) obiektywizm (bezstronność)

(1) opisywanie rzeczywistości takiej, jaka jest, a nie taką, jaką chcielibyśmy, by była
(2) unikanie indywidualnych subiektywnych preferencji, np. politycznych, światopoglądowych, estetycznych, etycznych
(3) niewartościowanie zjawisk społecznych [por. zasada relatywizmu kulturowego, „metodologiczna zasada bezwarunkowej skromności” oraz koncepcja współczynnika humanistycznego (F. Znaniecki)]

b) racjonalizm - rozum, a nie emocje

c) empiryzm  - oparcie się na faktach, tj. danych pochodzących z doświadczenia, a więc empirycznie weryfikowalnych, czyli sprawdzalnych

(1) przedmiotem badań naukowych są wyłącznie fakty, tj. dane pochodzące
z doświadczenia

(2) każde zadanie naukowe musi być empirycznie weryfikowalne, tj. dające się sprawdzić w doświadczeniu, czyli w konfrontacji z faktami

3. Początki naukowego punktu widzenia na rzeczywistość społeczną (wg K. Poppera); klasyczny okres filozofii starożytnej Grecji V-IV w p.n.e. – przejście od naiwnego monizmu do „krytycznego dualizmu”.

a) naiwny monizm (powszechnie podzielny, niekwestionowany światopogląd starożytnych Greków):

              1) jedność i jednorodność świata

              2) wszystko w nim ma charakter zjawisk naturalnych

              3) zjawiska przyrody cechuje konieczność i nieuchronność

WNIOSEK: zjawiska społeczne jako część tego jednorodnego świata – są więc także konieczne i nieuchronne

b) krytyczny dualizm (sofiści)

- z trzech w.w. przesłanek prawdziwa jest tylko trzecia

- świat jest jeden i jednorodny

- są dwa rodzaje rzeczywistości: świat przyrody i świat społeczny, różne w swym charakterze i prawach, które nimi rządzą

- świat przyrody jest konieczny i nieuchronny, ale świat społeczny nie

- to, co się składa na świat przyrody jest umowne, niekonieczne, konwencjonalne

- przyrodą rządzi prawo naturalne, a światem społecznym prawo stanowione (przez człowieka, a więc i przez człowieka może być zmienione)

c) Protagoras: człowiek kreatorem prawa: „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”

4. Przedmiotem socjologii są trzy obszary przedmiotowe:

a) powstanie (geneza) społeczeństwa – ładu, porządku społecznego, ujmowane w aspekcie filo- i ontogenicznym

b) budowa (struktura) społeczeństwa (statyka – A. Comte)

c) procesy zachodzące w społeczeństwie (dynamika – A. Comte)

5. Cele (funkcje) socjologii:

a) opis (f. deskryptywna) – odpowiada na pytanie: „co jest?”, „co ma miejsce?”

b) wyjaśnianie (f. eksplanacyjna) – odpowiada na pytanie: ”dlaczego jest tak, jak jest?”, szuka przyczyn istniejącego stanu rzeczy
c)prognozowanie (f. predykcyjna) – odpowiada na pytanie: „jak będzie?”

6. Cele socjologii są pochodną charakterystyki naukowego punktu widzenia (por. pkt. 2), są jego logiczną konsekwencją.

a) dlatego nie jest celem socjologii ocenianie rzeczywistości, ani – w szczególności jej zamienianie – naprawa.

b) ocenianie, naprawa tego, co jest, to domena polityków, czy osób duchownych:
(1) których opinie opierają się na określonym systemie wartości, który jest podstawą istniejącego stanu rzeczy

(2) którzy następnie podejmują decyzje operacyjne dla realizacji podjętych celów

7. Funkcja prognostyczna różni się zasadniczo i jakościowo od – właściwych myśleniu magicznemu – proroctw:

a) paradoks nowoczesności – dominacja racjonalno- prognostycznych postaw przy jednoczesnym występowaniu anachronicznych skłonności i zapotrzebowań na wróżby, horoskopy, astrologię, chiromancję, itp.

b)funkcja prognostyczna nauk empirycznych, takich jak socjologia, opiera się wyłącznie na dwóch rodzajach informacji:

- dane wyjściowe dostarczone przez funkcję deskryptywną

- znajomość praw rządzących rzeczywistością społeczną – f. eksplanacyjna.

c)proroctwa myślenia magicznego mają natomiast charakter całkowicie dowolnych spekulacji, w których konstruowane związki przyczynowo - skutkowe odnośnie przyszłości nie dają się uzasadnić przy pomocy narzędzi racjonalno-empirycznych, przeto mogą być wyłącznie i co najwyżej przedmiotem wiary.

Wykład 2

Naturalistyczna teoria genezy społeczeństwa.
Geneza życia społecznego w wymiarze filogenetycznym .
W świecie zwierząt zachowania mają charakter wyłącznie instynktowny (zachowania organizmów biologicznych).

Schemat 1.

B (bodziec)  à R (reakcja)

- receptory (organy zmysłowe) odbierają docierające do organizmu bodźce (zewnętrzne jak i wewnętrzne), a reakcja na nie ma charakter automatyczny, instynktowny właśnie, niczym nie zakłócony w swojej naturalnej spontaniczności.

Schemat 2.

X

B                               R

Zn              Język

X

- zachowanie świadome, a więc jakościowa zmiana pojawia się wówczas, gdy jednostka reaguje na otaczające ją obiekty (bodźce) jako na obdarzone określanymi znaczeniami, jak na nośniki (wehikuły, korelaty) tych znaczeń; gdy między bodźcem, a reakcją pośredniczyć (zapośredniczenie) zaczyna szczególny pryzmat (filtr)                  w postaci świadomości.

- w świadomości bodźce nabierają postaci znaczeń, czyli zostają sformowane (upostaciowane) wedle struktury świadomości, świadomość ma charakter językowy.

Znaczenia: drzewa, sąsiadka z ławki, tablica, rozmowy, zapach, np. smażonej kapusty itp.
Język – nieusuwalnym i jedynym narzędziem doświadczenia świata i komunikowania się z innymi nawet, jeśli posługujemy się językiem niewerbalnym.

Byt społeczny ma char językowy, a siedliskiem języka jest świadomość, a zatem: życie społecznie = życie świadome = życie językowe.

ARYSTOTELES (IV w. p.n.e.)

1. Socjologiczna definicja człowieka („zoon politikon” – zwierzę polityczne, czyli społeczne; istota społeczna)

- dwoisty charakter człowieka: biologiczno-społeczny

- człowiek będąc istotą rozumną, nie przestaje być zwierzęciem (por. np. konieczność zaspokajania tzw. potrzeb podstawowych: głód, pragnienie, sen, ochrona przed warunkami atmosferycznymi, popęd seksualny)

2. Człowiek z natury przeznaczony jest do życia we „wspólnocie”, tzn: „człowiek staje się człowiekiem (istotą społeczną) tylko wtedy, gdy jest z innymi, świadomość tworzy się tylko w zbiorowości.

a) dwa niezbywalne warunki powstania życia społecznego:
- potencjał dyspozycji biologicznych
dowód: tylko z przedstawicieli homo sapiens możliwe jest wygenerowanie świadomości

- bycie po urodzeniu we wspólnocie (przejście procesu socjalizacji

Dowód: przypadki tzw. dzikich dzieci

SOCJOLOGICZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA

Naturalistyczna teoria genezy społeczeństwa – geneza życia społecznego w wymiarze ontogenicznym.
 

1.      Człowiek, z socjologicznego punktu widzenia to istota społeczna czyli świadoma.

a)      Uzasadnienie:

- socjologia zajmuje się społeczeństwem, tj. pracą gospodarką, prawem, edukacją, ochroną zdrowia, kulturą, itd.
- tylko istoty świadome są w stanie funkcjonować w społeczeństwie i utrzymywać ład społeczny, tzn. wypełnić role społeczne, pracować w gospodarce, przestrzegać prawa i norm moralnych itd.
- nikt nie wymaga realizacji tych samych zadań od niemowląt (jeszcze nie są w pełni istotami świadomymi) ani od zniedołężniałych starców w stanie demencji (już nie są w pełni istotami świadomymi).

2. Jeżeli życie społeczne= życie świadome = życie językowe to:
   człowiek = istota społeczna = istota świadoma = istota językowa

3.      Dwa warunki powstania istoty społecznej (tożsame z rozwojem filogenetycznym):

- potencjał dyspozycji ideologicznych
- bycie po urodzeniu we wspólnocie (przejście procesu socjalizacji)

4.              Człowiek to istota dwoista (dwuwymiarowa), tzn., że istnieje równolegle w dwu porządkach: biologicznym i społecznym

             

   NB    NS                                  ŚS                   ŚB

NB – narodziny biologiczne

NS – narodziny społeczne („drugie narodziny”)

ŚS – śmierć społeczna

ŚB – śmierć biologiczna

              - socjalizacja

a)     Robert Park: „Człowiek nie rodzi się ludzkim, tylko staję się takim w procesie socjalizacji”.

5. Socjalizacja (uspołecznienie) – proces przyswajania (internalizacji) norm i wartości środowisk społecznych, z którymi jednostka wchodzi w kontakt.

a)  dwa komponenty socjalizacji:

- poznawczy – przekazywanie informacji o normach i wartościach obowiązujących w danym środowisku

- pragmatyczny – wpajanie obowiązku ich przestrzegania (wychowanie)

6. Rodzaje (fazy) socjalizacji:

a) s. pierwotna – proces przyswajania (internalizacji) norm i wartości środowisk społecznych, z którymi jednostka wchodzi w kontakt, którego efektem jest wykrystalizowanie się świadomości

b) s. wtórna – proces przyswajania (internalizacji) norm i wartości środowisk społecznych, z którymi jednostka wchodzi w kontakt już jako istota świadoma (za każdym razem, gdy wchodzi w nowe środowisko społeczne)

c) socjalizacja trwa więc przez całe nasze życie społeczne

7. Relacja jednostka – społeczeństwo wg Emila Durkheima:

a) zewnętrzność (obcość) społeczeństwa wobec jednostki – jednostka rodząc się (istota tylko biologiczna, przynależna w tym momencie tylko do świata natury, a więc jednowymiarowa) zastaje na zewnątrz siebie obcy byt w postaci społeczeństwa (istot społecznych, tj. dwuwymiarowych)

b) przymus – aby tę obcość znieść, jednostka musi zostać poddana procesowi socjalizacji (uspołeczniania), w rezultacie którego uwewnętrznia to, co społeczne i przez to upodabnia się do tego pierwotnie obcego środowiska; z istoty jednowymiarowej staje się – tak, jak i inni – dwuwymiarową

8. Znaczenie wyposażenia biologicznego człowieka dla kształtu jego osobowości (świadomości)

- Florian Znaniecki: „Normalny i zdrowy organizm jest oczywiście warunkiem koniecznym życia społecznego człowieka, lecz organizm tylko umożliwia to życie, nie wyznaczając w niczym jego istoty. Ludzie o biologicznie podobnych organizmach mogą jako osobowości społeczne różnić się najskrajniej między sobą, zależnie od środowiska, w którym wyrośli”.

- analogicznie: przedstawiciele różnych ras socjalizowani w tym samym środowisku społecznym będą podobni do siebie pod względem swych cech osobowościowych.

9. Łacińskim odpowiednikiem arystotelesowskiego „zoon politikon” jest termin „homo duplex” użyty przez Durkheima:

- człowiek jest istotą biologiczną i społeczną zarazem: ciało i dusza, zmysły i rozum, instynkty i świadomość
- antagonizm między nimi jest trwały
- ład społeczny wymaga poskromienia zwierzęcej strony człowieka
- podstawową instytucją realizującą to zadanie jest religia

 

10. Uspołecznienie wg R. Parka

11. Koncepcja osobowości wg Zygmunta Freuda (interpretacja socjologiczna)
a) komponenty osobowości

              - Id – ogół potrzeb, pragnień, aspiracji, których realizacja dostarcza szeroko rozumianej satysfakcji. Id tworzą więc potrzeby zarówno naturalne, jak i wyuczone (to, co jednostka lubi robić)

              - Ego - „Ja” podejmujące decyzje

              - Superego – zespół uzewnętrznionych norm i wartości obowiązujących w danym środowisku społecznym (to, co jednostka powinna robić)

              b) między Id a Superego często dochodzi do konfliktu

              c) Ego musi podejmować w tych sytuacjach decyzje: ulec pokusom Id czy podporządkować się wymogom Superego

              d) w większości przypadków takich sprzeczności Ego wybiera drugą opcję

              e) dzięki temu istnieje stan względnego porządku społecznego.

12. John Dewey: „Człowiek rodząc się, zastaje społeczeństwo, w którym poddany jest socjalizacji uspołeczniającej surowy materiał biologicznych impulsów”

13. Charles Cooley:

              a) definicja człowieka: „Człowiek staje się człowiekiem (istotą społeczną) tylko wtedy, gdy jest z innymi”.

              b) dwie interpretacje:
(1) wspólnota ludzka jako warunek konieczny powstania świadomości (por. dwa niezbywalne warunki powstania życia społecznego)

              (2) „inni” jako źródło tożsamości (samoświadomości, Ja) człowieka, tzn. jego jaźni odzwierciedlonej (looping glass self)

              c) jaźń odzwierciedlona – składniki:

                            - subiektywne interpretacje tego, jak inni reagują na nas (ogół znaków werbalnych i niewerbalnych wysyłanych przez nich do nas w różnych sytuacjach komunikacji interpersonalnej)

                            - nasze wyobrażenia na temat tego, jak inni zachowują się wobec nas (w związku z nami) „za naszymi plecami” (rzecz jasna, także subiektywne).