9420_Gorskie_bory_swierkowe_z_limba_i_modrzewiem.pdf

Lasy i bory

Górskie bory Êwierkowe

z limbà i modrzewiem

Kod Physis: 42.35

Charakterystyka

9420

Górskie bory Êwierkowe z limbà rozwijajà si´ na niewiel-

kim obszarze pomi´dzy zwartym borem Êwierkowym regla

górnego a zaroÊlami kosodrzewiny w Tatrach Wysokich.

Ich rozmieszczenie zwiàzane jest z wysokogórskimi warun-

kami klimatycznymi oraz ze specyficznymi warunkami oro-

graficznymi granitowych Tatr Wysokich. Wyst´pujà one

przede wszystkim na stromych stokach oraz w strefie gór-

nej granicy lasu, gdzie nie dochodzi do silnego zwarcia

drzewostanów.

A. Opis siedliska

g∏ównego typu

Definicja

Las limbowo-Êwierkowy z domieszkà modrzewia europej-

skiego o luênym drzewostanie, rozwijajàcy si´ na stromych

zboczach przy górnej granicy lasu w Tatrach Wysokich.

Podzia∏ na podtypy

Bory limbowo-Êwierkowe sà zwiàzane z bardzo specyficz-

nymi warunkami i silnie ograniczone przestrzennie do nie-

wielkich fragmentów granitowych stoków Tatr Wysokich.

Z tego powodu nie wykazujà zmiennoÊci, która pozwoli∏a-

by na wyró˝nienie podtypów; ca∏oÊç nale˝y do jednego

podtypu.

9420 –1 Górski bór limbowo-Êwierkowy

Umiejscowienie siedliska w polskiej

klasyfikacji fitosocjologicznej

Klasa Vaccinio-Piceetea bory zbiorowiska leÊne z panu-

jàcymi drzewami szpilkowymi w drzewostanie

Rzàd Piceetalia abietis zbiorowiska borów sosnowych,

Êwierkowych i jod∏owych

Zwiàzek Piceion abietis zbiorowiska borów Êwierko-

wych i jod∏owych

Fragment boru limbowo-Êwierkowego pod ˚ó∏tà Turnià w Tatrach Wysokich. Fot. M. ˚ywiec

312

Górskie bory Êwierkowe z limbà i modrzewiem

Podzwiàzek Vaccinio-Piceenion zbiorowiska bo-

rów typowych

Zespó∏ Pino cembrae-Piceetum górski bór

limbowo-Êwierkowy

Bibliografia

MATUSZKIEWICZ J. M. 2001. Zespo∏y leÊne Polski. PWN, War-

szawa, s. 358.

MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbioro-

wisk roÊlinnych Polski. PWN, Warszawa, s. 537.

MYCZKOWSKI S., LESI¡SKI J. 1974. Rozsiedlenie rodzimych ga-

tunków drzew tatrzaƒskich. Stud. OÊr. Dok. Fizjogr. III:

13–70.

PAW¸OWSKI B., SOKO¸OWSKI M., WALLISH K. 1928. Die Pflan-

zenassoziationen des Tatra-Gebietes. Teil VII. Die Pflanzenas-

soziationen und die Flora des Morskie Oko-Tales. Bull. Inter.

Acad. Sci. Lett., Kraków, Suppl. 2: 207–272.

9420

Poczàtkowo p∏aty boru limbowo-Êwierkowego zaliczane

by∏y do zespo∏u Êwierczyny górnoreglowej Piceetum excel-

sae myrtilletosum jako facja z Pinus cembra (Paw∏owski i in.

1928). Dopiero w latach 70. ubieg∏ego stulecia wyró˝nio-

no odr´bny zespó∏ i nazwano go Cembro-Piceetum (Mycz-

kowski i Lesiƒski 1974). Nazwa ta uleg∏a póêniejszej mo-

dyfikacji na Pino cembrae-Piceetum Myczkowski et Lesiƒski

1974. W monografiach fitosocjologicznych zespó∏ ten jed-

nak nie jest uwzgl´dniany, a jego p∏aty zaliczane sà do

Êwierczyny górnoreglowej Plagiothecio-Piceetum (Matusz-

kiewicz W. 2001, Matuszkiewicz J. 2001).

Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk

313

Lasy i bory

9420

B. Opis podtypu

RoÊliny naczyniowe w warstwie runa

Ba˝yna obup∏ciowa Empetrum hermaphroditum , Êmia∏ek

pogi´ty Deschampsia flexuosa , narecznica szerokolistna

Dryopteris dilatata , podbia∏ek alpejski Homogyne alpina ,

listera sercowata Listera cordata , borówka czarna Vac-

cinium myrtillus , borówka bagienna Vaccinium uligino-

sum , borówka brusznica Vaccinium vitis-idaea .

Górski bór

limbowo-Êwierkowy

Kod Physis: 42.351

Cechy diagnostyczne

Mchy

Dicranum scoparium , Polytrichastrum formosum , Plagiothe-

cium undulatum.

Cechy obszaru

Bór limbowo-Êwierkowy zwiàzany jest ze stromymi stokami

Tatr Wysokich. Rozwój zbiorowiska uwarunkowany jest ob-

ni˝eniem zdolnoÊci konkurencyjnych Êwierka na bardzo

stromych stokach o nachyleniu ponad 35º. W takich wa-

runkach Êwierk nie tworzy zwartych drzewostanów, co

umo˝liwia egzystencj´ Êwiat∏o˝àdnych drzew. W zwartych

drzewostanach wyst´pujàcych w ni˝szych po∏o˝eniach i na

stokach o mniejszym nachyleniu limba, która wyraênie

ust´puje Êwierkowi pod wzgl´dem wysokoÊci (jej wysokoÊç

rzadko przekracza 20 m), jest eliminowana. Wyst´powanie

lasów z limbà we wschodniej cz´Êci Tatr Wysokich wiàzane

jest z klimatem o cechach najbardziej kontynentalnych

w skali ca∏ych Tatr (Myczkowski i Lesiƒski 1974). Du˝e zna-

czenie dla rozwoju borów z limbà majà cechy przystoso-

wawcze tego gatunku do ˝ycia w skrajnych warunkach kli-

matycznych. Limba charakteryzuje si´ silnym systemem ko-

rzeniowym, który mocno wià˝e jà z pod∏o˝em. Jest to

szczególnie wa˝ne w wysokich po∏o˝eniach gór, gdzie cz´-

ste sà silne wiatry. Limb´ cechuje równie˝ mrozoodpornoÊç

i niska wra˝liwoÊç na wy∏adowania atmosferyczne

Odmiany

Zró˝nicowanie siedliskowe boru limbowo-Êwierkowego nie

jest znane. Bór limbowo-Êwierkowy nie wykazuje zró˝nico-

wania geograficznego z powodu bardzo ograniczonego

obszaru wyst´powania.

Mo˝liwe pomy∏ki

Antropogeniczne przekszta∏cenia lasów tatrzaƒskich przy

górnej granicy lasu, polegajàce na selektywnym pozyski-

waniu limby, mogà byç przyczynà pomy∏kowego zaliczania

p∏atów boru limbowo-Êwierkowego do acydofilnej Êwier-

czyny górnoreglowej.

Identyfikatory fitosocjologiczne

Zwiàzek Piceion abietis

Podzwiàzek Vaccinio-Piceenion

Zespó∏ Pino cembrae-Piceetum wysokogórski

bór limbowo-Êwierkowy

Fizjonomia i struktura zbiorowiska

Panujàcym gatunkiem w luênej warstwie drzew jest Êwierk

pospolity Picea abies wraz z limbà Pinus cembra . Sta∏ymi

sk∏adnikami sà brzoza karpacka Betula pubescens subsp.

carpatica i jarzàb pospolity Sorbus aucuparia . Na nielicz-

nych stanowiskach, np. pod Czunà Roztockà i na zboczach

Wo∏oszyna, stosunkowo licznie wyst´puje modrzew euro-

pejski Larix decidua (Myczkowski 1957, Bednarz 1969).

Limby i modrzewie budujàce drzewostan nale˝à do naj-

starszych znanych drzew w polskich górach. Osiàgajà one

wiek oko∏o 350 lat, mimo skrajnie niekorzystnych warun-

ków, w jakich wyst´pujà (Bednarz 1969). Runo ma charak-

ter borowy i panuje w nim borówka czarna i borówka

brusznica. Dobrze rozwini´ta jest warstwa mszysta.

Dynamika roÊlinnoÊci

Spontaniczna

Dynamika boru limbowo-Êwierkowego uzale˝niona jest od

zjawisk wyst´pujàcych na stromych stokach przy górnej

granicy lasu i od panujàcych tam skrajnych warunków kli-

matycznych. Dynamik´ boru kszta∏tujà zatem lawiny Ênie˝-

ne i osuwiska oraz bardzo silne wiatry. Ich oddzia∏ywanie

jest bardzo ograniczone przestrzennie i nie dochodzi do

zniszczenia drzewostanu na du˝ej powierzchni. Niskie tem-

peratury panujàce przy górnej granicy lasu skutecznie

ograniczajà rozwój populacji kornika drukarza i innych

owadów kambio- i ksylofagicznych, dzi´ki czemu nie do-

chodzi do ich gradacyjnego pojawu, a wydzielanie si´

drzew ma charakter jednostkowy.

Reprezentatywne gatunki

Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka

Wyst´powanie boru limbowo-Êwierkowego zwiàzane jest

obecnie z obszarami o silnie ograniczonej dost´pnoÊci.

Zapewne wczeÊniej zajmowa∏ on nieco wi´kszà powierzch-

ni´ w Tatrach Wysokich. Jego obecny zasi´g w pewnym

stopniu zosta∏ ukszta∏towany przez dzia∏alnoÊç cz∏owieka,

który drewno limbowe wykorzystywa∏ w budownictwie i do

Drzewa i krzewy

Brzoza karpacka Betula pubescens subsp. carpatica , mo-

drzew europejski Larix decidua , Êwierk pospolity Picea

abies , limba Pinus cembra , kosodrzewina Pinus mugo ,

wierzba Êlàska Salix silesiaca , jarzàb pospolity Sorbus au-

cuparia , wiciokrzew czarny Lonicera nigra .

314

Górskie bory Êwierkowe z limbà i modrzewiem

wyrobu sprz´tów domowych. Prawdopodobnie by∏o ono

równie˝ u˝ywane w górnictwie. Kilkadziesiàt lat temu ogra-

niczone by∏o równie˝ odnawianie si´ limby z powodu

szkód powodowanych przez wypas owiec w strefie górnej

granicy lasu. Obecnie nast´puje bardzo powolny powrót

omawianego zbiorowiska na stanowiska dawniej utraco-

ne. Proces ten nie zosta∏ jednak jeszcze udokumentowany.

Jeszcze kilkanaÊcie lat temu na du˝à skal´ prowadzono

sztuczne odnawianie limby. Zag´szczenie limby w upra-

wach jest znacznie wy˝sze ni˝ w warunkach naturalnych,

zaÊ lokalizacja tych upraw nie odpowiada warunkom wy-

st´powania boru limbowo-Êwierkowego. Uprawy limby

prowadzono zazwyczaj na po∏ogich stokach, gdzie z natu-

ry limba ust´puje przed Êwierkiem.

Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy Ptasiej

Dotychczas nie stwierdzono przywiàzania okreÊlonych ga-

tunków ptaków do siedliska boru limbowo-Êwierkowego.

9420

Stany, w jakich znajduje si´

siedlisko

Stany uprzywilejowane

Wszystkie p∏aty boru limbowo-Êwierkowego sà obecnie pod-

dane ochronie Êcis∏ej na terenie Tatrzaƒskiego Parku Naro-

dowego. Stan taki powinien byç bezwzgl´dnie zachowany.

Tendencje do przemian w skali

kraju i potencjalne zagro˝enia

Rozmieszczenie geograficzne

i mapa rozmieszczenia

Nie obserwuje si´ ˝adnych niekorzystnych zjawisk, które mo-

g∏yby stanowiç zagro˝enie dla boru limbowo-Êwierkowego.

Bór limbowo-Êwierkowy rozwija si´ pomi´dzy zwartym bo-

rem Êwierkowym regla górnego a zaroÊlami kosodrzewiny

g∏ównie w dolinach Rybiego Potoku, Roztoki i Waksmundz-

kiej na obszarze Tatr Wysokich. Pas boru o szerokoÊci od

kilkudziesi´ciu do 300 metrów w dolinach schodzi do nie-

spe∏na 1300 m n.p.m., a na grzbietach przekracza wyso-

koÊç 1600 m n.p.m. Maksimum wysokoÊciowe zanotowa-

no na stokach ˚abiego w rejonie Morskiego Oka.

U˝ytkowanie gospodarcze

i potencja∏ produkcyjny

Bór limbowo-Êwierkowy nie ma znaczenia gospodarczego,

a ponadto wszystkie jego fitocenozy, jako obj´te ochronà

Êcis∏à, sà wy∏àczone z jakiejkolwiek formy u˝ytkowania.

Ochrona

Przypomnienie o wra˝liwych cechach

Bór limbowo-Êwierkowy jest siedliskiem bardzo rzadkim.

Z powodu antropogenicznych przekszta∏ceƒ szaty roÊlinnej

Tatr jego obszar skurczy∏ si´ do oko∏o 30 ha (Myczkowski

i Bednarz 1974). Wszelkie ewentualne zagro˝enia wynika-

jà z ograniczonego area∏u i niewielkiej liczebnoÊci popula-

cji limby i modrzewia, zw∏aszcza tego drugiego gatunku.

Znaczenie ekologiczne

i biologiczne

Zalecane metody ochrony

Potencjalnie, bór limbowo-Êwierkowy móg∏by rozwijaç

si´ na obszarze co najmniej 100 ha. W ciàgu ostatnich

kilkudziesi´ciu lat na terenie Tatrzaƒskiego Parku Naro-

dowego posadzono wiele tysi´cy sadzonek limby, dzi´ki

czemu w kilku miejscach przy górnej granicy lasu po-

wsta∏y skupienia tego gatunku o ∏àcznej powierzchni kil-

ku hektarów. Wydaje si´, ˝e pope∏niono przy tym kilka

b∏´dów. Limb´ wprowadzono tam, gdzie prawdopodob-

nie nie ros∏a w tak du˝ej iloÊci, jeÊli w ogóle wyst´powa-

∏a. Dotyczy to stosunkowo ∏agodnych stoków, na których

limba jest z natury eliminowana przez Êwierk lub g´ste

zaroÊla kosodrzewiny. Zag´szczenie sadzonek wielokrot-

nie przekracza naturalne zag´szczenie nalotu i podrostu

limbowego spotykane nawet w miejscach, w których licz-

nie wyst´pujà drzewa produkujàce nasiona. Du˝e za-

g´szczenie m∏odników i wzajemne os∏anianie si´ drzew

mo˝e przyczyniç si´ do ograniczenia rozwoju systemu

korzeniowego. Silny system korzeniowy limby rozwija si´

Bór limbowo-Êwierkowy jest w Polsce najwa˝niejszà natu-

ralnà ostojà modrzewia europejskiego i limby.

Gatunki z za∏àcznika II Dyrektywy

Siedliskowej

Dotychczas nie stwierdzono przywiàzania okreÊlonych ga-

tunków zwierzàt lub roÊlin do siedliska boru limbowo-

-Êwierkowego.

315

Lasy i bory

9420

dzi´ki bezpoÊredniemu mechanicznemu oddzia∏ywaniu

wiatru ju˝ na m∏ode osobniki, które rosnà w s∏abym

zwarciu (Somora 1959).

Limba – jeden z g∏ównych gatunków tworzàcych warstw´

drzew – ma ci´˝kie nasiona: 1000 nasion limby wa˝y

220–250 gramów (Volo šč uk i Michal 1995). Nasiona roz-

siewane sà przez zwierz´ta, g∏ównie przez ptaki, wÊród któ-

rych najwa˝niejsza jest orzechówka Nucifraga caryocatac-

tes . Rozprzestrzenianie si´ limby, w tym powrót na stano-

wiska, z których zosta∏a w przesz∏oÊci wyeliminowana

przez naturalne lub antropogeniczne czynniki, uzale˝nione

jest od stanu populacji orzechówki. Ptak ten mo˝e trans-

portowaç nasiona nawet na odleg∏oÊç kilku kilometrów

(Tomback i in. 1993). Rozsiewanie przez orzechówk´ przy-

czynia si´ ponadto do du˝ej wewnàtrzpopulacyjnej zmien-

noÊci genetycznej limby.

matycznymi. Ocenia si´, ˝e liczba limb w Tatrach Polskich

si´ga kilku tysi´cy.

Monitoring naukowy

Nie istnieje ˝adna forma monitoringu w borze limbowo-

-Êwierkowym. Zachodzi zatem pilna potrzeba, aby poddaç

sta∏ym obserwacjom stan populacji limby i modrzewia na wy-

branych powierzchniach. Dotyczy to zw∏aszcza rozwoju popu-

lacji obu gatunków po ustàpieniu presji ze strony cz∏owieka.

Bibliografia

BEDNARZ Z. 1969. Reliktowy las limbowo-Êwierkowy z modrze-

wiem pod Czubà Roztockà w Tatrzaƒskim Parku Narodo-

wym. Chroƒmy Przyr. Ojcz. 25, 5: 5–12.

MYCZKOWSKI S. 1957. OsobliwoÊci przyrodnicze rezerwatu Êci-

s∏ego pod Wo∏oszynem w Tatrach. Chroƒmy Przyr. Ojcz. 13,

2: 12–22.

MYCZKOWSKI S., BEDNARZ Z. 1974. Limba Pinus cembra L.

Stud. OÊr. Dok. Fizjogr. III: 111–139.

SOMORA J. 1959. O rozšireni borovice limby Pinus cembra L.

a tisu obyčajneho Taxus baccata L. v Belanských Tatrach.

Sbornik TANAP 3: 85–126.

TOMBACK D. F., HOLTMEIER F.-K., MATTES H., CARSEY K. S., PO-

WELL M. L. 1993. Tree clusters and growth form distribution in

Pinus cembra , a bird-dispersed pine. Arcit Alpine Res. 25:

374–381.

VOLOŠČUK I., MICHAL I. 1995. Natural forests of the Tatra bio-

sphere reserve with spruce (Picea excelsa (L.) Karst.), larch

( Larix decidua Mill.) and cedar pine ( Pinus cembra L.). Ekoló-

gia 14: 367–376.

Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na sposób

ochrony

Inne czynniki sà nieistotne dla ochrony boru limbowo-

-Êwierkowego.

Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniami

ochronnymi

Ca∏oÊç obszaru wyst´powania boru limbowo-Êwierkowego

jest obj´ta ochronà Êcis∏à w Tatrzaƒskim Parku Narodowym.

Inwentaryzacje, doÊwiadczenia,

kierunki badaƒ

D∏ugowieczna limba, egzystujàca w warunkach wysoko-

górskiego klimatu, jest bardzo dobrym obiektem badaƒ

dendrochronologicznych i dendroklimatycznych. Jej przy-

rost jest niemal wy∏àcznie determinowany czynnikami kli-

Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk

316

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: