9170_Grad_srodkowoeuropejski_i_subkontynentalny.pdf

Gràd Êrodkowoeuropejski i subkontynentalny

Gràd Êrodkowoeuropejski

i subkontynentalny

(Galio-Carpinetum,

Tilio-Carpinetum)

Kod Physis: 41.2

bardzo urozmaicony – od piasków, w wyjàtkowych przy-

padkach nawet wydmowych, po ci´˝kie gliny i i∏y. W klasy-

fikacji siedlisk leÊnych ten typ ekosystemu wyst´puje na sie-

dliskach LMÊw, LMw, LÊw, Lw, a tak˝e na analogicznych

siedliskach wy˝ynnych.

Wyst´pujàc w tak ró˝norodnych warunkach siedliskowych,

gràdy wykazujà silne zró˝nicowanie ekologiczne. W obr´-

bie ka˝dego z dwóch podstawowych zespo∏ów gràdowych

wyró˝nia si´ podzespo∏y tzw. gràdów wysokich, zwiàza-

nych z siedliskami suchszymi i zwykle ubo˝szymi, oraz grà-

dy niskie, zajmujàce siedliska wilgotniejsze i ˝yêniejsze.

Na wi´kszoÊci ziem obecnej Polski gràdy sà dominujàcym

typem roÊlinnoÊci potencjalnej, jednak zdecydowana wi´k-

szoÊç ich siedlisk zosta∏a odlesiona i zamieniona na tereny

rolnicze. Siedliska gràdowe wyjàtkowo dobrze nadajà si´

do uprawy. Tak˝e w lasach znacznà cz´Êç powierzchni za-

j´tej dawniej przez gràdy pokrywajà dziÊ sztuczne drzewo-

stany sosnowe. W rezultacie udzia∏ ekosystemów, które za-

chowa∏y cechy gràdów, szacuje si´ dziÊ na zaledwie ok. 3%

lasów Polski.

9170

A. Opis g∏ównego typu

siedliska przyrodniczego

Definicja

Lasy d´bowo-grabowe nizin Êrodkowoeuropejskich. We-

d∏ug pierwotnej definicji jednostka ta obejmowa∏a tylko

gràdy tzw. Êrodkowoeuropejskie, nale˝àce do zespo∏u Ga-

lio-Carpinetum , jednak w zwiàzku z akcesjà do Unii Euro-

pejskiej 10 nowych krajów rozciàgni´ta zosta∏a tak˝e na

podobne lasy d´bowo-grabowe i lipowo-d´bowe Europy

Ârodkowo-Wschodniej i Wschodniej.

Podzia∏ na podtypy

Charakterystyka siedliska

Przyj´to podzia∏ na podtypy nawiàzujàcy do powszechnie

w Polsce przyj´tego podzia∏u na dwa odr´bne zespo∏y ro-

Êlinne – gràdu Êrodkowoeuropejskiego ( Galio-Carpinetum )

i gràdu subkontynentalnego ( Tilio-Carpinetum ). Mimo ˝e te

dwa wikaryzujàce zespo∏y wydajà si´ w strefie granicy swe-

go zasi´gu p∏ynnie w siebie przechodziç, to mi´dzy np.

gràdami Wielkopolski a wykazujàcymi ju˝ pewne cechy

borealne gràdami np. Puszczy Bia∏owieskiej, Knyszyƒskiej

czy Rominckiej istniejà spore ró˝nice nie tylko florystyczne,

ale i ekologiczne, uzasadniajàce odr´bne ich potraktowa-

nie. Odmienna jest np. naturalna dynamika gràdów

w ró˝nych cz´Êciach ich zasi´gu: w Polsce pn.-wsch. pozo-

staje ona niekiedy pod przemo˝nym wp∏ywem dynamiki

populacji Êwierka.

Gràd subkontynentalny uj´to tu szeroko, to znaczy zaliczo-

no do niego wszystkie (z wyjàtkiem lasów zboczowych) la-

sy typu gràdu wyst´pujàce we wschodniej Polsce. Oznacza

to, ˝e do gràdu subkontynentalnego w przyj´tym tu uj´ciu

nale˝y zaliczyç tak˝e wyst´pujàce w pó∏nocno-wschodniej

Polsce odmiany ekologiczne lasów gràdowych, jak np. cie-

p∏e gràdy ujmowane niekiedy jako zespó∏ Melico-Carpine-

tum , lub gràdy o drzewostanie zdominowanym niemal ca∏-

kowicie przez Êwierk, ujmowane niekiedy jako zespo∏y Ti-

lio-Piceetum lub Corylo-Piceetum .

Jako odr´bny podtyp potraktowano gràdy na zboczach do-

lin i wàwozów, o drzewostanie wzbogaconym w klon pospo-

lity i lip´ drobnolistnà (zbiorowisko Acer platanoides-Tilia cor-

data ), opisane dotychczas z pó∏nocno-wschodniej Polski.

Zdaniem autorów nie powinny one byç zaliczane do jednost-

ki 9180, jak niekiedy proponowano, majà bowiem kompo-

zycj´ florystycznà przesàdzajàcà o ich przynale˝noÊci do grà-

dów, a nie do lasów zboczowych ze zwiàzku Tilio-Acerion .

Wielogatunkowe lasy liÊciaste, stanowiàce w Europie Ârod-

kowej i Ârodkowo-Wschodniej zonalnà roÊlinnoÊç leÊnà

siedlisk ˝yznych i dominujàcy potencjalnie typ roÊlinnoÊci.

Wielogatunkowy drzewostan mogà budowaç niemal

wszystkie wyst´pujàce na danym terenie gatunki drzew li-

Êciastych, na ziemiach polskich praktycznie sta∏ym elemen-

tem jest jednak obecnoÊç graba, a w zdecydowanej wi´k-

szoÊci p∏atów tak˝e d´bu. W Polsce pó∏nocno-wschodniej

znacznà rol´ w drzewostanie, a˝ do lokalnej dominacji,

odgrywaç mo˝e Êwierk. Udzia∏ sosny w drzewostanie jest

zwykle wynikiem dawniejszych dzia∏aƒ cz∏owieka.

Gràdy zajmujà szerokie spektrum gleb, od gleb rdzawych,

przez gleby p∏owe, brunatne, czarne ziemie leÊne, a˝ po

gleby opadowo-glejowe. Równie˝ substrat glebowy jest

113

Lasy i bory

Nie przesàdzajàc o ich uj´ciu syntaksonomicznym, trzeba

jednak dostrzec ich odr´bnoÊç ekologicznà i unikatowoÊç.

W rezultacie przyj´ty podzia∏ na podtypy uk∏ada si´ nast´-

pujàco:

Bibliografia

9170

FALI¡SKI J. B., PAWLACZYK P. 1993. Zarys ekologii. W: Grab

zwyczajny. Nasze Drzewa LeÊne, 9: 157–264.

MATUSZKIEWICZ J. M. 1996. Opracowanie sk∏adów gatunko-

wych drzewostanów w poszczególnych fazach rozwojowych

w zale˝noÊci od: typu siedliskowego lasu, zespo∏u roÊlinnego

i regionu. Mscr. Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa

Ârodowiska, Warszawa.

MATUSZKIEWICZ J. M. 2001. Zespo∏y leÊne Polski. Wyd. Nauk.

PWN, Warszawa.

MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbioro-

wisk roÊlinnych Polski. PWN, Warszawa.

MATUSZKIEWICZ W., MATUSZKIEWICZ J. M. 1996. Przeglàd fito-

socjologiczny zbiorowisk leÊnych Polski (synteza). Phytoco-

enosis 8 NS Sem. Geobot. 3: 3–79.

SIEDLISKOWE PODSTAWY HODOWLI LASU 2004. Za∏àcznik

nr I do Zasad Hodowli i U˝ytkowania Lasu Wielofunkcyjne-

go. Dyrekcja Generalna Lasów Paƒstwowych, Warszawa.

TRACZYK T. 1962. Materia∏y do geograficznego zró˝nicowania

gràdów w Polsce. Acta Soc. Bot. Pol. 31,2: 275–304.

9170-1 Gràd Êrodkowoeuropejski ( Galio-Carpinetum )

9170-2 Gràd subkontynentalny ( Tilio-Carpinetum )

9170-3 Gràdy zboczowe (zbiorowisko Acer platano-

ides-Tilia cordata )

Umiejscowienie podtypu w polskiej

klasyfikacji fitosocjologicznej

Wyró˝nione podtypy sà w klasyfikacji fitosocjologicznej

umiejscowione w sposób nast´pujàcy:

Klasa Querco-Fagetea lasy liÊciaste

Rzàd Fagetalia sylvaticae mezo- i eutroficzne lasy liÊciaste

Zwiàzek Carpinion gràdy

Zespo∏y:

Galio-Carpinetum gràd Êrodkowoeuropejski

Tilio-Carpinetum gràd subkontynentalny

Zbiorowisko Acer platanoides-Tilia cordata

gràdy zboczowe

Dawniej wszystkie wyst´pujàce w Polsce gràdy ujmowano

jako jeden zespó∏ Querco-Carpinetum .

W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk

114

Gràd Êrodkowoeuropejski i subkontynentalny

B. Opis podtypów

cyjnych przy obrze˝ach dolin rzecznych. Rzadziej spotykany

jest na p∏ytkich i rozmytych sandrach. W pi´trze pogórza zaj-

muje siedliska bardzo ró˝norodne pod wzgl´dem utworu

geologicznego, zbudowanego mi´dzy innymi z lessów, gnej-

sów, bazaltów, ∏upków, zlepieƒców i piaskowców.

Gràd Êrodkowoeuropejski wyst´puje zarówno na mniej ˝y-

znych glebach rdzawych brunatnych i p∏owych bielicowa-

nych, jak i na bardziej zasobnych glebach brunatnych w∏a-

Êciwych, wy∏ugowanych oraz szarobrunatnych, a tak˝e na

urodzajnych czarnych ziemiach i niektórych podtypach

gleb opadowoglejowych, gruntowoglejowych, murszowa-

tych i deluwialnych.

W zale˝noÊci od ˝yznoÊci i wilgotnoÊci gleb siedliska gràdu

Êrodkowoeuropejskiego klasyfikowane sà do nast´pujàcych

siedliskowych typów lasu: las mieszany Êwie˝y, las mieszany

wilgotny, las Êwie˝y i las wilgotny. Na terenach podgórskich

oraz w pi´trze pogórza zalicza si´ je do lasu mieszanego

wy˝ynnego oraz lasu wy˝ynnego. Nowe (2004 r.) „Siedlisko-

we Podstawy Hodowli Lasu” wyró˝niajà dla tego ekosystemu

odpowiednie typy lasów grabowo-d´bowych.

9170

Gràd Êrodkowoeuropejski

Kod Physis: 41.261

Cechy diagnostyczne

Cechy obszaru

Gràd Êrodkowoeuropejski reprezentuje grup´ ˝yznych

i Êrednio ˝yznych, wielogatunkowych lasów d´bowo-gra-

bowych w zachodniej, cz´Êciowo Êrodkowej oraz po∏udnio-

wo-zachodniej Polsce. W pó∏nocno-zachodniej cz´Êci kra-

ju analogicznym typem lasu jest gràd subatlantycki, nato-

miast w regionach wschodnich – gràd subkontynentalny.

Omawiane siedlisko obejmuje swym zasi´giem g∏ównie

obszary nizinne oraz pasma Przedgórzy Sudeckich i pi´tro

pogórza w Sudetach, którego górna granica przebiega na

wysokoÊci oko∏o 500 m n.p.m.

Podobnie jak inne typy gràdów, tak˝e gràd Êrodkowoeuro-

pejski charakteryzuje si´ szerokà skalà warunków siedlisko-

wych zale˝nych od ukszta∏towania powierzchni terenu, pod-

∏o˝a geologicznego i zwiàzanego z nim zró˝nicowania gleb.

W rejonach nizinnych wyst´puje on najcz´Êciej na p∏askich

lub lekko pofalowanych wysoczyznach moreny dennej lub

w strefie pagórków moreny czo∏owej z piaskami i glinami

zwa∏owymi na powierzchni oraz na rozleg∏ych i p∏askich

zdenudowanych wysoczyznach pokrytych utworami lessowy-

mi, a ponadto równie˝ na osadach starych teras akumula-

Fizjonomia i struktura zbiorowiska

Gràd Êrodkowoeuropejski charakteryzuje si´ z∏o˝onà

strukturà, du˝ym bogactwem florystycznym oraz wyraênie

zaznaczonà zmiennoÊcià sezonowà. Wielowarstwowy oraz

wielogatunkowy drzewostan sk∏ada si´ g∏ównie z graba

Carpinus betulus , d´bu szypu∏kowego Quercus robur i lipy

drobnolistnej Tilia cordata . Cz´stymi gatunkami domiesz-

kowymi sà: klon pospolity Acer platanoides oraz buk po-

spolity Fagus sylvatica , a na siedliskach najbardziej ˝y-

Gràd Êrodkowoeuropejski. Fot. W. Danielewicz

115

Lasy i bory

9170

znych i wilgotnych tak˝e wiàzy: polny Ulmus minor , szypu∏-

kowy U. laevi s i górski U. glabra , klony: polny Acer campe-

stre (gatunek charakterystyczny dla zespo∏u Galio sylvatici-

Carpinetum ) i jawor A. pseudoplatanus , jesion wynios∏y Fra-

xinus excelsior , olsza czarna Alnus glutinosa oraz czeremcha

pospolita Padus avium . W warstwie drzew ubogich postaci

gràdu Êrodkowoeuropejskiego wyst´puje dàb bezszypu∏ko-

wy Quercus petraea , który niekiedy mo˝e osiàgaç przewa-

g´ iloÊciowà nad d´bem szypu∏kowym. Rzadkim sk∏adni-

kiem drzewostanu jest jarzàb brekinia Sorbus torminalis .

W po∏udniowych rejonach Wielkopolski oraz na Dolnym

Âlàsku, zw∏aszcza na Przedgórzu i Pogórzu Sudeckim, do-

mieszk´ stanowià: Êwierk pospolity Picea abies i jod∏a po-

spolita Abies alba . Udzia∏ innych drzew, takich jak: sosna

pospolita Pinus sylvestris , brzoza brodawkowata Betula pen-

dula , wiÊnia ptasia Cerasus avium czy topola osika Populus

tremula jest na ogó∏ nieznaczny. Ze wzgl´du na du˝à przy-

datnoÊç siedlisk omawianego zbiorowiska do uprawy nie-

mal wszystkich rodzimych oraz wi´kszoÊci obcych gatunków

drzew leÊnych, drzewostany gràdowe zosta∏y w wielu wy-

padkach mniej lub bardziej zniekszta∏cone przez gospodar-

k´ leÊnà. Dlatego cz´sto sà zubo˝one pod wzgl´dem sk∏a-

du gatunkowego, np. wskutek hodowli litych d´bin, albo

przeobra˝one na monokultury drzew wyst´pujàcych z natu-

ry na innych siedliskach lub introdukowanych spoza Polski.

Zwarcie warstwy krzewów jest zró˝nicowane, zwykle mniej-

sze na siedliskach suchszych i ubo˝szych, a wi´ksze na ˝yê-

niejszych i wilgotniejszych. Poza odnowieniem naturalnym

drzew najcz´stszymi jej sk∏adnikami sà: leszczyna pospolita

Corylus avellana , g∏ogi: jednoszyjkowy Crataegus monogy-

na , dwuszyjkowy C. laevigata i odgi´todzia∏kowy C. rhipi-

dophylla , suchodrzew pospolity Lonicera xylosteum , trzmie-

lina pospolita Euonymus europaea , jarzàb pospolity Sorbus

aucuparia i dereƒ Êwidwa Cornus sanguinea . Znacznie

rzadszym krzewem wyst´pujàcym g∏ównie w wilgotnych

gràdach jest wawrzynek wilcze∏yko Daphne mezereum .

Warstwa zielna jest na ogó∏ dobrze wykszta∏cona, chocia˝

jej fizjonomia i sk∏ad florystyczny ró˝nià si´ w zale˝noÊci od

˝yznoÊci i uwilgotnienia gleb. Wi´kszoÊç gatunków nale˝y

do grupy roÊlin, które optimum ekologiczno-socjologiczne

osiàgajà w mezo- i eutroficznych lasach liÊciastych. Na sie-

dliskach stosunkowo najbardziej ubogich gràd Êrodkowo-

europejski wykazuje florystyczne nawiàzania do kwaÊnych

dàbrów, natomiast w warunkach siedlisk ˝yznych i wilgot-

nych wzbogacony jest o gatunki ∏´gowe.

Charakterystycznà cechà tego, podobnie jak i innych gràdów,

jest wyraêny aspekt wczesnowiosenny zwiàzany z rozwojem

barwnie kwitnàcych i ∏anowo wyst´pujàcych roÊlin zielnych,

np.: zawilców – gajowego Anemone nemorosa i ˝ó∏tego A. ra-

nunculoides oraz kokoryczy pustej Corydalis cava , oprócz któ-

rych ukazujà si´ mi´dzy innymi: przylaszczka pospolita Hepa-

tica nobilis , miodunka çma Pulmonaria obscura , groszek wio-

senny Lathyrus vernus i turzyca palczasta Carex digitata .

Do sta∏ych komponentów warstwy zielnej gràdu Êrodkowo-

europejskiego, poza ju˝ wymienionymi, nale˝à: gwiazdni-

ca wielkokwiatowa Stellaria holostea , gajowiec ˝ó∏ty Gale-

obdolon luteum , wiechlina gajowa Poa nemoralis , prosow-

nica rozpierzch∏a Milium effusum , kokoryczka wielokwiato-

wa Polygonatum multiflorum , fio∏ek leÊny Viola reichenba-

chiana , tr´downik bulwiasty Scrophularia nodosa , ˝ankiel

zwyczajny Sanicula europaea , kopytnik pospolity Asarum

europaeum , k∏osownica leÊna Brachypodium sylvaticum ,

fio∏ek przedziwny Viola mirabilis , podagrycznik pospolity

Aegopodium podagraria , kuklik pospolity Geum urba-

num, zerwa k∏osowa Phyteuma spicatum , pszeniec gajowy

Melampyrum nemorosum i inne. Gatunkami wyró˝niajàcy-

mi gràd Êrodkowoeuropejski w stosunku do innych zespo-

∏ów lasów d´bowo-grabowych w Polsce sà: turzyca cienista

Carex umbrosa , Êwierzàbek gajowy Chaerophyllum temu-

lum , przytulia leÊna Galium sylvaticum oraz jaskier ró˝no-

listny Ranunculus auricomus .

Warstwa mszysta pokrywa na ogó∏ niewielkà cz´Êç p∏atów,

a jej najcz´stszym sk∏adnikiem jest ˝urawiec falisty Atri-

chum undulatum .

Reprezentatywne gatunki

Grab pospolity Carpinus betulus , dàb szypu∏kowy Quercus

robur , lipa drobnolistna Tilia cordata , klon polny Acer

campestre , jarzàb brekinia Sorbus torminalis , turzyca cieni-

sta Carex umbrosa , Êwierzàbek gajowy Chaerophyllum te-

mulum , przytulia leÊna Galium sylvaticum , jaskier ró˝nolist-

ny Ranunculus auricomus , kostrzewa ró˝nolistna Festuca

heterophylla , gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holo-

stea , zawilec gajowy Anemone nemorosa , gajowiec ˝ó∏ty

Galeobdolon luteum , wiechlina gajowa Poa nemoralis ,

prosownica rozpierzch∏a Milium effusum , kokoryczka wie-

lokwiatowa Polygonatum multiflorum , fio∏ek leÊny Viola re-

ichenbachiana , tr´downik bulwiasty Scrophularia nodosa ,

˝ankiel zwyczajny Sanicula europaea , kopytnik pospolity

Asarum europaeum , k∏osownica leÊna Brachypodium sylva-

ticum , fio∏ek przedziwny Viola mirabilis , podagrycznik po-

spolity Aegopodium podagraria , kuklik pospolity Geum

urbanum , zerwa k∏osowa Phyteuma spicatum

Odmiany

Gràd Êrodkowoeuropejski jest zró˝nicowany na dwie od-

miany geograficzne: Êlàsko-wielkopolskà i kujawskà. Za-

si´g pierwszej z nich obejmuje prawie ca∏à Wielkopolsk´

oraz Ziemi´ Lubuskà i Dolny Âlàsk. Na Przedgórzu Sudec-

kim oraz w pi´trze regla dolnego jest ona reprezentowana

przez podgórskà form´ wysokoÊciowà, która wyró˝nia si´

udzia∏em niektórych górskich gatunków roÊlin, np. przen´-

tu purpurowego Prenanthes purpurea i starca jajowatego

Senecio ovatus (=S. nemorensis subsp. fuchsii ). Odmiana

kujawska wyst´puje w pó∏nocno-wschodniej cz´Êci zasi´gu

gràdu Êrodkowoeuropejskiego i charakteryzuje si´ nawià-

zaniami florystycznymi do gràdu subkontynentalnego, na

co wskazuje udzia∏ takich gatunków, jak: zdrojówka rutew-

kowata Isopyrum thalictroides i trzmielina brodawkowata

Euonymus verrucosa .

116

Gràd Êrodkowoeuropejski i subkontynentalny

Ze wzgl´du na zró˝nicowanie ˝yznoÊci i wilgotnoÊci siedlisk

zespó∏ Galio sylvatici-Carpinetum dzieli si´ na pi´ç podze-

spo∏ów. Najubo˝sze postaci tego lasu w formie nizinnej wy-

ró˝niajàce si´ brakiem lub nieznacznym udzia∏em gatunków

zwiàzanych z siedliskami ˝yznymi oraz wyst´powaniem roÊlin

acydofilnych, np. borówki czernicy Vaccinium myrtillus , p∏on-

nika strojnego Polytrichastrum formosum i k∏osówki mi´kkiej

Holcus mollis, zaliczane sà do podzespo∏u G.-C. polytriche-

tosum . ˚yêniejsze gràdy wysokie reprezentuje podzespó∏

groszkowy G.-C. lathyretosum , w którym cz´Êciej ni˝ w in-

nych podzespo∏ach wyst´pujà mi´dzy innymi:

groszki – skrzydlasty Lathyrus montanus , wiosenny L. vernus

i czerniejàcy L. niger , trzcinnik leÊny Calamagrostis arundina-

cea i zerwa k∏osowa Phyteuma spicatum . Najbardziej rozpo-

wszechniony podzespó∏ typowy wykszta∏ca si´ w przeci´tnych

warunkach siedliskowych, na glebach ˝yznych i Êwie˝ych

oraz grupuje liczne gatunki w∏aÊciwe dla eutroficznych lasów

liÊciastych. Naj˝yêniejsze i wilgotne gràdy niskie, reprezento-

wane przez podzespó∏ kokoryczowy G.-C. corydaletosum ,

odznaczajà si´ udzia∏em gatunków wyst´pujàcych w lasach

∏´gowych, takich jak: kokorycze – pusta Corydalis cava iwà-

t∏a C. intermedia , ziarnop∏on wiosenny Ficaria verna , z∏oç

˝ó∏ta Gagea lutea i czartawa pospolita Circaea lutetiana .

Ubogie gràdy formy podgórskiej nale˝à do podzespo∏u G.-

C. luzuletosum , którego gatunkami wyró˝niajàcymi sà: ko-

smatka gajowa Luzula luzuloides , Êmia∏ek pogi´ty De-

schampsia flexuosa oraz trzcinnik leÊny Calamagrostis arun-

dinacea .

syfikacji syntaksonomicznej:

Zwiàzek Carpinion

Zespó∏ Galio-Carpinetum gràd Êrodkowoeuropejski

Dawniej wszystkie wyst´pujàce w Polsce gràdy ujmowano

jako jeden zespó∏ Querco-Carpinetum .

9170

Dynamika roÊlinnoÊci

Spontaniczna

W warunkach przyrodniczych Europy Ârodkowej gràdy ty-

pu Galio-Carpinetum sà trwa∏ym typem ekosystemu leÊne-

go. Dla spontanicznej fluktuacji w naturalnych gràdach

kluczowy jest proces Êmierci drzew, powstawania luk

w drzewostanie, a nast´pnie ich wype∏niania przez odno-

wienia lub podrost. Jest to jednak proces z∏o˝ony, którego

przebieg jest modyfikowany np. przez wielkoÊç powstajà-

cych luk, warunki mikrosiedliskowe, lata nasienne po-

szczególnych gatunków itp. Dwa podstawowe tu gatunki,

dàb i grab, cechujà si´ odmiennà strategià ˝yciowà: grab

zwykle dynamicznie opanowuje powstajàce luki, dàb nato-

miast swojà sta∏à obecnoÊç w gràdach zawdzi´cza trwa∏o-

Êci osobniczej drzew, co daje im szanse odnowienia nawet

przy nik∏ym prawdopodobieƒstwie osiàgni´cia sukcesu re-

produkcyjnego w poszczególnych latach.

Zwykle daje si´ tak˝e zauwa˝yç mozaikowe zró˝nicowanie

tzw. faz rozwojowych lasu na p∏aty w fazie juwenilnej, opty-

malnej, rozpadu i odnowienia. Zjawiska o charakterze

wielkopowierzchniowych katastrof odgrywajà zwykle w dy-

namice gràdów Êrodkowoeuropejskich mniejszà rol´.

Wiele innych procesów i zjawisk ekologicznych tak˝e wno-

si swój wk∏ad do spontanicznej dynamiki gràdów. Oddzia-

∏ywanie zwierzàt, np. buchtowanie dzika, mo˝e mieç kapi-

talne znaczenie dla podtrzymania ró˝norodnoÊci runa le-

Ênego. Zmienna w czasie i przestrzeni presja roÊlino˝erców

mo˝e powodowaç fluktuacje sk∏adu gatunkowego nalo-

tów, podrostów i – w konsekwencji – drzewostanu.

Mo˝liwe pomy∏ki

Identyfikacja gràdu Êrodkowoeuropejskiego mo˝e byç

utrudniona na terenach po∏o˝onych w strefie granicy zasi´-

gu tego zbiorowiska z obszarem wyst´powania gràdu sub-

atlantyckiego Stellario-Carpinetum i gràdu subkontynental-

nego Tilio-Carpinetum . Innym powodem trudnoÊci ustale-

nia w∏aÊciwej diagnozy jest wspó∏wyst´powanie w tych sa-

mych kompleksach leÊnych i na siedliskach o podobnych

w∏aÊciwoÊciach zbiorowisk buczyn, ∏´gów oraz kwaÊnych

dàbrów. Komplikacje mogà te˝ wynikaç z istnienia rozma-

itych postaci degeneracyjnych gràdów, np. z powodu prze-

kszta∏cenia sk∏adu i gatunkowego i struktury drzewostanów

(np. uprawa monolitycznych i jednowiekowych d´bin i so-

Ênin albo monokultur bukowych), zalesiania gruntów po-

rolnych, naruszania struktury gleby i niszczenia roÊlin runa

w czasie piel´gnacji lasu, odwodnienia siedlisk itp. Pro-

blem z w∏aÊciwà diagnozà zwiàzany jest równie˝ z po-

wszechnà ewolucjà siedlisk w dolinach rzek wskutek w ró˝-

nym stopniu zaawansowanego procesu gràdowienia ∏´-

gów wiàzowo-jesionowych.

Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka

Presja cz∏owieka, najcz´Êciej majàca form´ gospodarki le-

Ênej, powoduje w ekosystemach gràdów zmiany zwykle kla-

syfikowane jako degeneracja fitocenozy. Nawet naj∏agod-

niejsze formy gospodarki, zachowujàce w∏aÊciwy dla fitoce-

nozy sk∏ad gatunkowy drzewostanu, zwykle wià˝à si´

z uproszczeniem struktury ekosystemu i jego juwenalizacjà.

Znacznie powa˝niejsze sà ekologiczne konsekwencje upra-

wy na siedlisku gràdu obcych ekologicznie gatunków

drzew, np. sosny. W skrajnych przypadkach mogà one do-

prowadziç do g∏´bokiej degeneracji fitocenozy, wyra˝onej

np. opanowaniem runa przez gatunki por´bowe (np. trzcin-

nik piaskowy, malina), jednoroczne gatunki nitrofilnych

okrajków (bodziszek cuchnàcy, niecierpek drobnokwiatowy)

lub je˝yny. Rzadsze sà przypadki pinetyzacji, czyli opanowa-

nia runa przez gatunki borowe. Tak przekszta∏cone lasy ze

sztucznym w dodatku drzewostanem mogà ju˝ zupe∏nie nie

przypominaç strukturà ekosystemu gràdowego.

Identyfikatory fitosocjologiczne

Geobotanicznym identyfikatorem tego typu siedliska przy-

rodniczego jest, wed∏ug uj´cia najszerzej w Polsce przyj´-

tego, zespó∏ Galio sylvatici-Carpinetum o nast´pujàcej kla-

117

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: