NIEPOWODZENIA SZKOLNE.doc

                                    NIEPOWODZENIA SZKOLNE

Jan Konopnicki przez niepowodzenia szkolne rozumie „ stan w jakim
znalazło się dziecko na wskutek niespełnienia wymagań szkoły”.

Według Czesława Kupisiewicza „niepowodzenia szkolne występują w
takich sytuacjach, które charakteryzują się brakiem harmonii między
wymaganiami szkoły, a postępowaniem ucznia”.

M. Marek-Ruka przez niepowodzenia szkolne rozumie „ taki stan, który
polega na występowaniu rozbieżności między obowiązującymi założeniami programu nauczania i wychowania a faktycznie opanowanymi przez uczniów
wiadomościami i umiejętnościami oraz nawykami”.

                                                      Przyczyny

Niepowodzenia w nauce mają wieloraki charakter i mogą być spowodowane wieloma czynnikami, dlatego też, aby móc skutecznie przezwyciężyć trudności, nauczyciel musi ustalić ich przyczyny.

Cz. Kupisiewicz wskazuje głównie na trzy rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych:

n      Przyczyny społeczno-ekonomiczne.

Według Cz. Kupisiewicza termin przyczyny  społeczno-ekonomiczne używany jest w dość szerokim znaczeniu. Obejmuje  „całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym, jak i pozaszkolnym".

Do warunków materialnych zaliczamy:

n      dochody rodziców (opiekunów) ucznia,

n      mieszkanie rodziny,

n      sposób odżywiania,

n      zaopatrzenie w odzież, obuwie, przedmioty do nauki i wypoczynku.

Do czynników wyznaczających sytuację społeczną zaliczamy:

n      wykształcenie i zawód rodziców (opiekunów),

n      jego pozycja w rodzinie,

n      udział w pracach pozaszkolnych i szkolnych.

   Warunki kulturowe życia ucznia to:

n      potrzeby kulturalne rodziców oraz możliwości ich zaspokajania,

n      poziom życia umysłowego rodziny,

n      potrzeby estetyczne,

n      dostęp do środków służących upowszechnianiu kultury,

n      poziom opieki intelektualnej i moralnej nad dziećmi.

n      Przyczyny biopsychiczne.

Cz. Kupisiewicz interpretuje w sposób następujący: mówiąc o " biopsychicznych przyczynach niepowodzeń szkolnych mam na myśli zarówno zadatki wrodzone, na przykład anatomiczną strukturę mózgu, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków".
Wśród różnych czynników biopsychicznych ważną rolę odgrywają: " temperament, cechy charakteru, niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłowych, nieśmiałość emocjonalna, zły stan zdrowia oraz zaburzenia procesów poznawczych".

Do najbardziej podstawowych zaliczamy:

n      brak motywów uczenia się,

n      powolne tempo myślenia,

n      skłonność do powierzchownego uogólniania,

n      niestałość uwagi,

n      szybkie męczenie się wykonywaną pracą umysłową.

Wszyscy autorzy są zgodni, iż czynniki biopsychiczne decydują w mniejszym lub większym stopniu o powodzeniu lub niepowodzeniu uczniów w nauce. Różnice pojawiają się dopiero przy ustalaniu stopnia ich wpływu. Natomiast prawie wszyscy badacze wiążą przyczyny biopsychiczne z przyczynami społeczno - ekonomicznymi.
Bardzo ważne są też czynniki biologiczno- psychiczne: dziecko zdolne, wychowywane w korzystnych warunkach środowiskowych, ma większą szansę osiągnięcia wysokich wyników w nauce niż dziecko mniej zdolne, wychowywane w środowisku o niskim poziomie kultury.

n      Przyczyny dydaktyczne.

Są one bardzo złożone i wielorakie. Do najważniejszych należą:

n      treść,

n      metody,

n      organizacja,

n      środki nauczania,

n      kwalifikacje zawodowe nauczycieli,

n      warunki pracy dydaktyczno- wychowawczej.

Wśród przyczyn dydaktycznych dominuje niewłaściwa praca nauczyciela tzn.

n      popełnione przez niego błędy metodyczne,

n      niedostateczna znajomość uczniów oraz niewłaściwa postawa w stosunku do nich,

n      brak należytej opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.

Ważną rolę odgrywają również nieodpowiednie "narzędzia" pracy, w tym wadliwe programy nauczania oraz złe warunki pracy szkół. Znaczną rolę odgrywają także warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno-wychowawcza, np. nauka na dwie zmiany, liczne klasy.

Autorzy podkreślają "że kompleksy przyczyn niepowodzeń szkolnych są z reguły dość różne i prawie nie występują pojedynczo. Kompleksy te dotyczą przy tym w głównej mierze uwarunkowań społeczno - ekonomicznych, biopsychicznych i pedagogicznych, a w obrębie tych ostatnich - dydaktycznych (względnie zależnych i niezależnych od nauczyciela)".
Ostateczny efekt pracy dziecka uzależniony jest od tego w jakich warunkach przebiega praca dydaktyczno - wychowawcza i czy nauczyciel potrafi przystosować treści i organizację nauczania do potrzeb i możliwości
poszczególnych uczniów.

                                            Konsekwencje:

n      WAGARY,

n      DRUGOROCZNOŚĆ,

n      ,,ODSIEW SZKOLNY”,

n      SPECYFICZNE PROBLEMY W NAUCE,

n      POGŁĘBIAJĄCE SIĘ ZALEGŁOŚCI,

n      POJAWIENIE SIĘ KONFLIKTÓW Z NAUCZYCIELAMI I RODZICAMI.

                                       Zapobieganie:

Przez nauczycieli:

§         czynności zapobiegające tworzeniu się luk i zaległości( odpowiednie nauczanie, praca na lekcji, właściwy dobór form i metod pracy),

§         wczesne wykrywanie zaległości (obserwacja i poznanie ucznia),

§         likwidowanie istniejących zaległości w nauce (indywidualna praca z uczniem, zajęcia wyrównawcze).

Przez rodziców:

§         otaczanie dziecka opieką,

§         dbanie o jego prawidłowy rozwój,

§         stawianie wymagań odpowiednich do możliwości dziecka,

§         pomaganie, ale nie wyręczanie go w odrabianiu lekcji,

§         utrzymywanie stałego kontaktu z wychowawcą i szkołą.

                                                       WAGARY

Wagary, (waxy, łac. vagari – błąkać się) – nieuzasadniona (z punktu widzenia władz szkolnych; wykluczająca np. chorobę), jedno- lub wielokrotna, celowa nieobecność ucznia na obowiązkowych zajęciach szkolno-lekcyjnych. Wagary często są związane ze spożywaniem alkoholu lub narkotyków przez nieletnich.

                                                  Rozmiar zjawiska:

n      W łódzkich szkołach są klasy, w których na lekcje chodzi zaledwie 70 proc. uczniów.

n      W Szczecinie, Bydgoszczy, Poznaniu i Warszawie frekwencja wynosi teraz 80- 85 proc. uczniów.

n      W Gdańsku frekwencja wynosi 81 proc. uczniów.

                                                                Przyczyny:

Przyczyny wagarów są rozmaite, ale z punktu widzenia stosunku dziecka do szkoły można wyróżnić trzy zasadnicze zespoły motywów wagarowania:

n      mające swe źródło w niechęci do szkoły na skutek przykrych w niej doznań i przeżyć,

n      tkwiące poza szkołą, w środowisku, które nęci i zachęca do opuszczania nauki i zajęć szkolnych,

n      oraz te, które tkwią w środowisku rodzinnym.

Dziecko, które szkoły nie lubi, wagaruje bo:

n      nie jest przygotowane do lekcji,

n      boi się złej oceny lub kary,

n      nie ma zeszytu czy książki,

n      nie wykonało zadania domowego,

n      nie ma przyjaciół w szkole,

n      lęka się silniejszych, którzy byli przyczyną przykrych doświadczeń,

n      doznawało upokorzeń i niepowodzeń.

Wagary spowodowane tymi motywami są wyrazem słabej

więzi dziecka ze szkołą, a także braku dostatecznej troski i pomocy ze strony szkoły i domu.

Wagary rzadkie, jednorazowe, pozostawiające na długo poczucie winy i niezadowolenia z samego siebie, zdarzają się nawet pilnym uczniom. Częste jednak nieobecności uczniów słabych pogarszają i tak już trudną sytuację dziecka w szkole.
Każda opuszczona lekcja zwiększa dystans w stosunku do przerobionego materiału. Dlatego opuszczanie bez istotnego i ważnego powodu zajęć lekcyjnych jest ze szkolnego punktu widzenia sprawą bardzo ważną, a wychowawczo nawet groźną.

Mniej szkody przynoszą wagary spowodowane przez bodźce spoza szkoły, np. dzieci wagarują bo :

n      otwarto nowy obiekt sportowy, który warto zobaczyć,

n      przyjechał zespół muzyczny, który trzeba powitać,

n      słońce przygrzewa, kusi woda, las itp.

Przyczyny wagarowania tkwiące w środowisku rodzinnym to:

n      ostre konflikty pomiędzy rodzicami, stwarzające uczucie stałej niepewności w domu,

n      rozpad rodziny, poczucie obcości,

n      aktywny udział dziecka w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych,

n      stałe awantury,

n      izolacja rodziców od otoczenia, zamknięcia się jedynie w kręgu rodziny,

n      postawy rodziców reprezentujących odmienne od proponowanych przez szkołę treści wychowawczych.

Wagary, które nie mają źródła w niechęci do szkoły są rzadsze, nie powodują tak dotkliwych luk w opanowaniu wiedzy szkolnej.
W żadnym przypadku nie można jednak lekceważyć wagarów. Trzeba im zapobiegać i zdecydowanie przeciwdziałać nie tylko z uwagi na możliwość wykolejenia, ale także ze względu na aktualne zagrożenie dziecka pozostającego bez opieki dorosłych.
 

                                                        Konsekwencje:

n      Niestety wagary mogą stać się czasem tak silnym przyzwyczajeniem, że osobie takiej trudno znowu stać się uczniem.

n       

n      Zaległości wciąż pogłębiają się, co nie sprzyja chęci powrotu na lekcje.

n       

n      W starszych klasach tygodniowa obecność jest trudna do nadrobienia nie mówiąc już o dłuższych nieobecnościach czy wielu pojedynczych godzinach.

n       

n      pojawiają się problemy z nauką oraz konflikty z nauczycielami i rodzicami.

n       

n      Sporadyczne wagarowanie, choć może nie powodować większych problemów z nauką, również niesie negatywne skutki. Należy do nich nabycie przez ucznia przeświadczenia, że pewne stałe i ważne obowiązki można czasem potraktować "z przymrużeniem oka".

n      Zupełnie inny typ zagrożeń związany jest ze zbiorowymi wagarami, bardzo popularnymi zwłaszcza pierwszego dnia wiosny. Podstawowym problemem jest tu bezpieczeństwo. W luźnej atmosferze rozbawionej grupy usypia się czujność, co może być przyczyną groźnego wypadku, np. drogowego, gdy mamy do czynienia z dużą grupą, nie mieszczącą się na chodniku lub poboczu, której członkowie często kierują się "owczym pędem" zamiast trzeźwą oceną sytuacji na drodze.

                                                            Zapobieganie:

n      indywidualna rozmowa wychowawcy z uczniem,

n      kontakt z rodzicami, informacja o frekwencji i sposobie oceniania ucznia, sugerowanie zbadania dziecka w poradni specjalistycznej,

n      kolejna rozmowa z uczniem, rodzicami i pedagogiem, (ostrzeżenie, iż następne wagary będą powodem pisemnej adnotacji w dzienniczku ucznia, rozmowy z dyrektorem itp.),

n      po kolejnych rozmowach z uczniem wskazanie możliwości obniżenia oceny z zachowania,

n      rozmowa z rodzicami –zorganizowanie zajęć wyrównawczych, zajęć fakultatywnych, indywidualnych,

n      zorganizowanie pomocy koleżeńskiej,

n      zmiana klasy.

Bibliografia:

n      Cz. Kupisiewicz: Pojęcie niepowodzeń szkolnych oraz główne kierunki badań nad ich przyczynami. „Wychowanie fizyczne i Higiena” 1972 nr9, s. 12.

n      J. Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Warszawa 1966, s. 14.

n      M. Marek-Rurka: Niepowodzenia szkolne a niedostosowanie społeczne młodzieży. Warszawa 1976, s. 12.

n      A. Karpińska: Drugoroczność. Pedagogiczne wyzwanie dla współczesności. Białystok 1999, s.20.

n      Słownik Języka Polskiego PWN, Warszawa 1981, tom III r-z, s.649.