Wstęp
Większość znanych mi osób zgodnie twierdzi, że wszyscy żyjemy w tym samym świecie. Argumentacja opiera się na tzw. postrzeganiu zmysłowym, jako narzędziu obiektywnej oceny rzeczywistości. Ale obserwując różnorodność ludzkich reakcji na te same czynniki sytuacyjne, zaczynamy powoli rozumieć, że tzw. obiektywny świat, to jedynie szkielet struktury rzeczywistości, stanowiący również bazę dla budowania subiektywnej rzeczywistości. Dzieje się tak ponieważ patrzymy przez pryzmat „ja” – swoich doświadczeń, wartości, potrzeb, emocji, myśli itp. Stąd większość problemów komunikacyjnych wynika z projekcji subiektywnej wizji na "otoczenie" i braku zrozumienia, że ukształtowany przez nas wizerunek "realnego świata", nie jest i nie będzie tym samym dla innych.
Warsztaty z asertywności czy komunikacji interpersonalnej stanowią dzisiaj przedmiot zainteresowania wielu ludzi. Myślę, że istnieje wręcz konieczność propagowania tego typu spotkań, o ile jesteśmy zainteresowani nie tylko karierą zawodową, ale również, w pewnym aspekcie, swoim zdrowiem psychofizycznym. Same jednak warsztaty, są tylko przyczółkiem praktyki i nie wyczerpują wiedzy o komunikacji interpersonalnej. Dlatego jeśli pragniemy poważnie potraktować to zagadnienie należy zacząć od fachowej teorii.
1. Interpersonalna komunikacja
Czym więc jest komunikacja interpersonalna? Wynikanie logiczne każe nam stwierdzić, że jest ona komunikacją między osobami. Należy więc uważniej przyjżeć się tym pojęciom i dojść do konsensusu. Posiadamy więc pojęcia jak: - personalna, - inter, - komunikacja.
Komunikacja jest personalna,
Przede wszystkim komunikacja jest personalna, tz zachodzi między osobami. Osoba (gr. persona - pierwotnie "twarz, maska", łac. persona - pierwotnie "maska") – rzecz o rozumnej naturze, cechująca się odrębnością od innych bytów, posiadająca świadomość własnego istnienia, wolę, własny charakter i system wartości. We współczesnej filozofii pojęcie kluczowe dla personalizmu[1], mającego źródła w chrześcijańskim rozumieniu osoby i nie uważającym osób za rodzaj rzeczy, lecz za osobne pojęcie ontologiczne. Ogólnie z definicji można uchwycić traktowanie osoby zawsze jako podmiot, nigdy jako przedmiot dociekań. W długiej tradycji sporów o znaczenie terminu "osoba" często przyjmowano, zwłaszcza w filozofii chrześcijańskiej, że osoba to byt indywidualny, samoistny, rozumny i substancjalny. Według Boecjusza osoba to jednostkowa substancja natury rozumnej. Personaliści rozumieją osobę jako podmiot zdolny do życia społecznego i łączenia się ze wspólnotą bez rozbicia swej podmiotowości i indywidualności. Osoba jest więc nazywana "więzią bytu". W pojęciu osoby występuje według personalistów antynomia fundamentalna - osobą jest się przez inną osobę lub osoby, czyli osobą jest się dzięki swej całkowitej relacyjności względem innych osób i całej rzeczywistości i Boga. Dopiero wtedy uzyskuje własną tożsamość.
Dlaczego inter(personalna) - o wiele trafniej powiedzieć ”międzyludzka”, szczególnie że to drugie pojęcie samo przez się zakłada istnienie drugiej osoby a nawet sugeruje reakcję, lub komunikat zwrotny. Gdyż też komunikacja może być jako wydech i jako wdech[2]. Pojęcie „interpersonalna” jest mało treściwe a nawet mylące, gdyż słowo inter sugeruje tylko wyjście komunikatu na zewnątrz, bez jego przyswojenia intro – do wewnątrz tej właśnie drugiej osoby. A przyswajanie to może być różne a o tym właśnie mówi już komunikacja; zarówno nadawaniu komunikatu jak i jego odbieraniu oraz tym, co dzieje się pośrodku.
Termin „komunikacja” wywodzi się z łaciny od słowa communicatio i oznacza łączność, wymianę, rozmowę. W relacji między ludźmi komunikacja to przekaz pewnej informacji (komunikatu) i zdolność do odbioru i rozumienia tego przekazu. Często pojęcie to utożsamia się również ze sposobem przekazywania informacji (komunikatów) oraz z relacjami, jakie zachodzą podczas ich wymiany. Przekazywanie komunikatów odbywa się za pomocą umownych znaków, takich jak: słowa, gesty, dźwięki litery, liczby, symbole. Systemy takich znaków nazywamy kodami. Nośnikami danych mogą być słowa (komunikacja werbalna), gesty, teksty, obrazy, dźwięki czy też sygnały elektryczne albo fale radiowe. Ważne jest, aby były one zrozumiałe dla nadawcy i odbiorcy.
Model komunikacji dwustronnej:
nadawca (intencja)> kodowanie (informacja nadana)> kanał komunikacji (komunikaty werbalne i niewerbalne)> dekodowanie (informacja odebrana)> odbiorca ( interpretacja).
Nie zawsze odbiorca odczytuje przekazany komunikat w takim samym znaczeniu, w jakim nadał go nadawca. Powiemy wówczas, iż w procesie komunikacji wystąpiły pewne zakłócenia. Odebrany komunikat na wyjściu jest różny od podanego na wejściu. Przyczyny takiej sytuacji mogą być różne. Nadawca mógł swoje myśli, zamiary, uczucia wyrazić w sposób niezbyt jasny lub niezrozumiały dla odbiorcy i w ten sposób pełne porozumienie się oraz skomunikowanie stało się utrudnione lub nawet niemożliwe. Taki stan rzeczy nie tylko utrudnia porozumienie między ludźmi, ale również powoduje znaczne zniekształcenie celów, których dany komunikat dotyczy.
2. Bariery komunikacyjne
Czynniki utrudniające - zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi (o charakterze fizycznym i psychologicznym):
- utrudnienia percepcyjne
- wybiórczość uwagi
- brak umiejętności decentracji[3] (przyjęcie perspektywy rozmówcy)
- różnice kulturowe
- stereotypy (chętniej słuchamy osób o wysokim statusie społecznym)
- samopoczucie
- komunikacja równoległa (rozmówcy prowadzą równocześnie dwa wątki rozmowy, nie słuchając siebie nawzajem).
Bariery utrudniające słuchanie
Nie słuchamy, gdy stosujemy:
1. filtrowanie – słuchamy wybiórczo, filtrujemy informacje
2. porównywanie – oceniamy czy dorównujemy sobie z rozmówcą
3. skojarzenia – treść wypowiedzi rozmówcy wywołuje skojarzenie, w które się zagłębiamy
4. przygotowywanie odpowiedzi – myślimy, co za chwilę odpowiedzieć, choć staramy się wyglądać na zainteresowanych
5. domyślanie się – usiłujemy zgadnąć, co rozmówca ma "naprawdę" na myśli
6. osądzanie – w trakcie rozmowy osądzamy i reagujemy schematycznie
7. utożsamienie się – cokolwiek mówi rozmówca, odnosimy do własnego życia i osądzamy w kontekście własnych doświadczeń
8. udzielanie rad – słuchamy tylko początku, szukając rady dla rozmówcy
9. sprzeciwianie się
a. gaszenie – wygłaszamy sarkastyczne uwagi, które zniechęcają rozmówcę do kontynuowania rozmowy
b. dyskontowanie – słyszymy komplement i wyliczamy wszystko co może obniżyć jego wartość
10. przekonanie o swojej racji – podnosimy głos, atakujemy, by obronić własne stanowisko; przejawia się w tym niezdolność do przyjmowania krytyki, i brak zgody na inny punkt widzenia
11. zmiana toru – obracamy wypowiedź rozmówcy w żart lub zmieniamy temat
12. zjednywanie – słuchamy na tyle by nie zgubić wątku, ale tak naprawdę w ogóle się nie angażujemy
Bariery można podzielić w grupy[4]:
Osądzanie – główna bariera (1. Krytykowanie 2. Przezywanie 3. Stawianie diagnozy 4. Chwalenie połączone z oceną), dawanie rozwiązań (5. Rozkazywanie, 6. Grożenie, 7. Moralizowanie, 8. Stawianie zbyt wielu niewłaściwych pytań 9. Doradzanie), unikanie udziału w troskach drugiego człowieka (10. Odwracanie uwagi, 11. Logiczne argumentowanie, 12. Uspokajanie).
Zakłócenia komunikacji w rodzinie
Komunikacja z bliskimi – gdy zależy nam na relacji nie zawsze możemy bezpośrednio wyrażać myśli, uczucia i potrzeby.
Stosujemy:
1. zaprzeczanie
Przykład: Nie obchodzi mnie to. Kto się złości? Ja?
2. usunięcie – usuwamy część komunikatu
Przykład: Nigdy tego nie naprawię! zamiast: Nie widzisz jak się męczę? Wyraź współczucie i domyśl się, że napiłbym się kawy.
3. ekspresję zastępczą
4. niespójne komunikaty – różnica w komunikacie werbalnym, niewerbalnym i tym, co rzeczywiście mamy do powiedzenia.
O doskonałym procesie komunikacji międzyludzkiej powiemy więc wówczas, gdy w efekcie tego procesu w umyśle odbiorcy powstanie identyczny obraz jak ten, który powstał w umyśle nadawcy, lub innymi słowy – gdy komunikat odebrany przez odbiorcę będzie miał takie samo znaczenie, jak komunikat wysłany przez nadawcę.
Odbiorca jest tym elementem w modelu komunikacji interpersonalnej, do którego komunikat jest kierowany. Wszystkie kody komunikatu wysyłanego przez nadawcę muszą zostać odpowiednio przetłumaczone, aby informacja mogła być zrozumiana przez odbiorcę. Proces ten nazywamy dekodowaniem. Dlatego ważne jest aby ta czynność odbywała się w sposób bardzo świadomy poprzez aktywne słuchanie.
3. Aktywne słuchanie
Funkcje
Aktywne słuchanie pełni bardzo ważne funkcje w relacjach międzyludzkich:
· Słuchając dajemy naszemu rozmówcy poczuć naszą akceptację i chęć zrozumienia go.
· Aktywne słuchanie prowokuje drugą osobę do mówienia. Pozwala, by mówiła o tym, co czuje, jak widzi problem, jak daną sytuację przeżywa.
· Właściwe słuchanie umożliwia mówiącemu samodzielne odszukanie rozwiązania.
· Aktywnie słuchając zapobiegamy przedwczesnemu wyciąganiu wniosków. Umożliwia nieudzielanie rad.
· Słuchając naszego rozmówcę pozwalamy mu się wygadać. To często przynosi ulgę i problem jest łatwiejszy do zniesienia.
Jak słuchać?
Jeśli chcesz być dobrym słuchaczem zadbaj o to, by:
· utrzymywać kontakt wzrokowy z rozmówcą
· okazywać zainteresowanie
· zachęcać do kontynuowania wypowiedzi
· dopytywać o szczegóły, kolejne informacje. Tutaj potrzebne jest jednak spore wyczucie i duża doza delikatności.
· regularnie streszczać usłyszane informacje
· pomijać własne spostrzeżenia, opinie, poglądy, własną dezaprobatę
· okazywać cierpliwość - akceptować pauzy, dzięki którym mówiący szuka odpowiednich określeń
Dużą rolę w aktywnym słuchaniu odgrywa świadomość drugiego, można powiedzieć, że jest ona miejscem dialogicznego s p o t k a n i a. [5] Nie możemy dojść do świadomości drugiego bez świadomości siebie – samoświadomości (sensu życia i wartości). Nie bez znaczenia jest też obraz siebie oraz obraz jaki mamy o drugim człowieku[6]. Aktywne słuchanie jest to objaw naszego bycia obok niego, zainteresowania, jest formą pomocy. To dawanie drugiemu tego, co w danym momencie potrzebuje. Podczas rozmowy staraj się informować rozmówcę, że usłyszałeś to, co mówił, za pomocą niewerbalnych i werbalnych metod.
Cztery kroki skutecznego słuchania
1. aktywne słuchanie (werbalne sposoby)
· parafrazowanie (definiowanie, powtórzenie) swoimi słowami tego, co druga osoba do nas mówi. Jest to powtórzenie własnymi słowami, ale oddanie klimatu mówiącego. W parafrazowaniu nie należy interpretować tego, co się usłyszało.
· precyzowanie przez zadawanie pytań: - klaryfikacja - to prośba o wyjaśnienie, gdy nie możemy zrozumieć wypowiedzi, skłaniamy rozmówcę do skoncentrowania się na głównej idei komunikatu, gdy w wypowiedzi pojawia się wiele wątków - prosimy wtedy o wybranie jednego. Zadawanie pytań - to chyba jest w miarę jasne. Ważne jest jednak, by unikać tzw. pytań zamkniętych. Czyli takich, na jakie udziela się odpo...
Arktyda