Zjednoczenie państwa polskiego
Przyczyny:
1. rozbicie dzielnicowe hamowało rozwój gospodarki i handlu
2. osłabiało wewnętrznie i zewnętrznie państwo
3. tworzenie się świadomości narodowej (osadnicy z zachodniej Europy wzbudzali w Polakach poczucie odrębności)
4. idea zjednoczenia miała poparcie w szeregach duchowieństwa
5. poparcie rycerstwa, gdyż sądzili, że król ograniczy samowolę możnowładców
Próby zjednoczenia:
1. Henryk IV Probus – połączył Dolny Śląsk z Małopolską. Zmarł nie doczekawszy korony.
2. Książe Wielkopolski Przemysł II pozyskał Pomorze i w 1295r. koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Rok później został zmordowany.
3. Po śmierci Probusa w 1291r. w Krakowie zasiadł książę czeski z dynastii Przemyślidów, Wacław II. Scalił Wielkopolskę i Małopolskę. Wprowadził urząd starosty (Ze względu na obsadzanie urzędów Niemcami, Wacław II zraził do siebie ogół społeczeństwa polskiego). W 1300 roku koronował się na króla. Zmarł w 1305r.
4. Po śmierci Wacława czeskiego władzę objął Władysław Łokietek. W wyniku podstępu krzyżackiego Pomorze Gdańskie zostało utracone w 1308 roku. Łokietek nie był w stanie interweniować ze względu na konieczność walki z buntem, który wybuchł w Małopolsce. Nie tylko udało mu się pokonać zbuntowany Kraków i Sandomierz, ale w 1314 roku podporządkował sobie Wielkopolskę. Zagrożenie pojawiło się jednak z Czech, bowiem król Jan Luksemburski zaczął wysuwać pretensje do tronu polskiego i sprzymierzać się z Krzyżakami, z którymi urządzał ataki na ziemie polskie. Jednocześnie Brandenburczycy starali się podporządkować sobie Wielkopolskę. Mimo trudności Łokietek kontynuował dzieło zjednoczenia i integracji ziem, nad którymi panował, a więc Małopolski, Wielkopolski, ziemi sandomierskiej, kaliskiej, łęczycko-sieradzkiej i Kujaw. Postanowił wystąpić ze staraniami o koronę królewską i po uzyskaniu zgody papieża, koronował się na króla Polski w 1320 roku w katedrze krakowskiej. Jednocześnie sąd w sprawie krzyżackiej nakazał krzyżakom zwrot zajętych ziem i zapłatę odszkodowania. Krzyżacy wymogów tych nie wypełnili a od 1329 roku rozpoczęła się wojna, w której Krzyżacy występowali sprzymierzeni z Janem Luksemburskim. W 1331 roku doszło do bitwy pod Płowcami, w której siły polskie pokonały Krzyżaków, jednak zwycięstwo to nie miało żadnego politycznego znaczenia. Ostatecznie Łokietek zdecydował się zawrzeć z Krzyżakami rozejm do czasu, kiedy to spór polsko-krzyżacki miał zostać poddany pod osądzenie króla Czech i Węgier. Łokietek tego momentu już nie dożył, bowiem zmarł w 1333 roku.
Polityka Kazimierza Wilekiego
Wewnętrzna:
Kazimierz dążył do centralizacji rządów w państwie, opierając się na, dobieranej przez siebie, radzie królewskiej oraz na urzędzie starostów. Pokonał opozycję panów wielkopolskich (jej przywódcę Maćka Borkowica skazał na śmierć głodową). Kazimierz odziedziczył po ojcu Władysławie Łokietku państwo wyczepane gospodarczo i powaznie zniszczone wieloletnimi wojnami. Dążył więc do rozwoju gospodarczego kraju. Popierał rozwój miast, sam lokując liczne, wydając możnym przywileje na ich zakładanie, nadając im liczne przywileje. Patronował rozwojowi górnictwa, ustanowił np. ordynację dla żup krakowskich. Organizował też na wielką skalę osadnictwo wiejskie, zwłaszcza na Podkarpaciu. Zreformował gospodarkę dobrami królewskimi, oddając je w zarząd starostów, odebrał też część majątków przywłaszczonych wcześniej przez magnatów i klasztory. Zreformował podatki i wzmocnił system celny, zapewniając Koronie stały dochód, niezależny od możnych i miast. Wprowadził monetę srebrną o stałej wartości (grosz krakowski). Wzmocnił obronność państwa. Wzniósł ok. 50 zamków i otoczył murami blisko 30 miast, co wzmocniło bezpieczeństwo kraju. Zreformował wojsko (m.in. powołując do służby sołtysów), które zaczęło się liczyć jako poważna siła militarna środkowej Europy. Przeprowadził kodyfikację prawa zwyczajowego, wydając statuty wiślicko-piotrkowskie, utrwalające podziały stanowe. Zreformował sądownictwo, wprowadzając m.in. dla miast sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim (zamiast odległego Magdeburga) oraz - w celu zapewnienia porządku w kraju - sądy doraźne (dla likwidacji rozbojów na drogach). Otoczył opieką Żydów, rozciągając przywilej kaliski Bolesława Pobożnego (swego dziadka) na całe Królestwo. Chronił też chłopów przed bezprawiem ze strony możnych ("król chłopów"). W roku 1364 założył pierwszy w Polsce uniwersytet - Akademię Krakowską (później nazwany Uniwersytetem Jagiellońskim), który miał zapewnić monarchii dopływ fachowych urzędników. Po włączeniu do państwa Rusi Halickiej Polska stała się państwem wielonarodowym i wielowyznaniowym. Kazimierz zapewnił w nim równe prawa Rusinom i religii prawosławnej oraz ormiańskiej. Można to uznać za początek tolerancji religijnej na ziemiach polskich. Za panowania Kazimierza Wielkiego nastąpił ogólny, szybki wzrost gospodarczy kraju - górnictwa, produkcji miejskiej, rolnictwa, napływ zachodnich kapitałów i przedsiębiorców (Włosi, Żydzi, Niemcy) - czemu sprzyjało wielkie załamanie gospodarcze w krajach Zachodniej Europy. ("Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną")
Zewnętrzna:
Dążył do wzmocnienia i przywrócenia granic Królestwa Polskiego. Początkowo usiłował odzyskać zwierzchnictwo nad Śląskiem i odebrać Krzyżakom Pomorze. Opierał się na sojuszu z Węgrami (gdzie rządził jego szwagier Karol Robert, a później siostrzeniec Ludwik z dynastii andegaweńskiej) i papiestwem. Ponieważ Polska była zniszczona wojnami prowadzonymi przez Łokietka, starał się unikać prowadzenia wojen. W 1335 r. na zjeździe w Wyszehradzie uzyskał od króla czeskiego Jana Luksemburskiego zrzeczenie się roszczeń do korony polskiej za 20 tysięcy kop groszy praskich. Królowie węgierski i czeski mieli rozstrzygnąć spór polsko-krzyżacki. Uznali prawa Zakonu do Pomorza i Ziemi Chełmińskiej, a Polski do zagarniętych w ostatniej wojnie Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Kazimierz doprowadził do drugiego procesu przeciwko Krzyżakom. Sąd papieski, który odbył się w neutralnej (mazowieckiej) Warszawie w 1338 r. nakazał zwrot Polsce Pomorza i Ziemi Chełmińskiej, oraz przyznał Polsce odszkodowanie. Jednak pod naciskiem Krzyżaków papież zawiesił wykonanie wyroku. Wówczas Kazimierz zawarł z nimi pokój "wieczysty" w Kaliszu (1343). Krzyżacy zwrócili Kujawy i Ziemię Dobrzyńską, a Pomorze i Ziemię Chełmińską zatrzymali jako "jałmużnę" króla polskiego. Po nieudanych próbach odzyskania zbrojnie Śląska zawarł w 1348 r. w Namysłowie pokój z Czechami, uznający ich zwierzchnie prawa do księstw śląskich.Król wzmocnił swe wpływy na Pomorzu Zachodnim przez zawarcie przymierza z tamtejszymi książętami; córkę Elżbietę wydał za Bogusława V, (później adoptował ich syna Kaźka, któremu chciał zapewnić prawa do tronu polskiego). Zdobył też część Nowej Marchii, rozdzielającą Polskę od Pomorza Zachodniego. W 1340 odziedziczył państwo po otrutym przez bojarów ostatnim księciu Halicko-Włodzimierskim Bolesławie Jerzym II (synu księcia mazowieckiego Trojdena). Ponieważ o ziemie te rywalizowały też Węgry, Litwa i Tatarzy, Kazimierz uzyskał poparcie Węgier za cenę uznania Ludwika Andegaweńskiego swym następcą. Dzięki temu udało mu się opanować w latach 1349-52 większość Rusi Halicko-Wołyńskiej. W roku 1356 odziedziczył księstwo płockie, a reszta Mazowsza uznała się za lenno polskie. W roku 1366 uzależnił też od Polski ziemię bełską, chełmską, Włodzimierz i Podole. W rezultacie tych zmian terytorium państwa wzrosło ponad dwukrotnie, a liczba mieszkańców dwuipółkrotnie (w tym znaczącą część stanowili prawosławni Rusini). Stabilizacja wewnętrzna kraju, unormowanie stosunków z państwem krzyżackim i Czechami, włączenie do monarchii ziem ruskich oraz dobre stosunki z Węgrami umożliwiły rozwój korzystnego dla kraju międzynarodowego handlu przez ziemie polskie na szlakach
l pomiędzy Zachodnią Europą a wybrzeżami Morza Czarnego (przez Wrocław-Kraków-Lwów)
l pomiędzy Węgrami a Morzem Bałtyckim (Kraków-Toruń-Gdańsk).
Dzięki rozwojowi gospodarczemu i wzrostowi terytorialnemu Polska awansowała z trzeciorzędnego kraju na silny, liczący się w Europie organizm. O jej znaczeniu świadczy powierzenie polskiemu królowi roli rozjemcy w sporze Luksemburgów z Habsburgami, a także zjazd wielu władców europejskich w roku 1364 w Krakowie, na ślub wnuczki Kazimierza, księżniczki pomorskiej Anny, z cesarzem Karolem IV.
Unie Polska-Litwa
Idea unii polsko-litewskiej powstała w wyniku zagrożenia, jakie dla obydwu państw na przełomie XIV i XV wieku stanowił Zakon Krzyżacki. Państwo polsko-litewskie stało się jedną z potęg europejskich, co stworzyło możliwości skuteczniejszego przeciwstawienia się Krzyżakom i dawało realne perspektywy zdobyczy na Wschodzie. Unia wpłynęła na rozwój gospodarczy i kulturalny obu państw.
Przyczyny unii polsko-litewskich:
l wspólne zagrożenie jakim był zakon Krzyżackich
l by nie poddać się Rusi, Litwa potrzebowała pomocy ze strony Polski, chęć utrzymania odrębności narodowej Litwinów
l chrystianizacja Litwy była szansą rozwoju społeczeństwa, zdobyła znaczenie wśród innych państw katolickich oraz poszerzyła swym zasięgiem obszary wpływów duchowieństwa
l korzyści dla obu państw z racji chrztu Litwy
l zabezpieczenie granicy wschodniej Polski przed najazdami Litwinów
l szlachta wolała mieć króla obcokrajowca, który dbałby o względy różnych stanów, nadając im np. przywileje. Woleli na króla księcia litewskiego, niż polskiego Ziemowita IV
l Ludwik węgierski nie pozostawił męskiego potomka
Skutki unii polsko-litewskich:
l wzmożona działalność polityczna zakonu krzyżackiego, którego pełna nazwa brzmi: Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie
l pozyskanie wpływów książąt szczecińskich oraz Luksemburgów przez zakon
l potęga polsko-litewska, razem państwa te miały większe pole działania
l rozwój kultury polsko-litewskiej, przemieszanie się etniczne i kulturowe obydwu państw,
l ekspansja Polski na Wschód, ze względu na Litwę
l zaniedbywanie stosunków zachodnich przez Polskę, gdyż skupiła się na granicy wschodniej
l wzmocnienie pozycji Litwy na arenie międzynarodowej, ze względu chrzest; wówczas kraje europejskie nie były już pogańskie
l rozwój chrześcijaństwa, chrystianizacja Litwy
l wzrost znaczenia kościoła katolickiego i stanu duchowieństwa
l jeszcze większe ograniczenia chłopów
l wzrosło jeszcze bardziej znaczenie szlachty, którzy na to liczyli wybierając na króla Polski księcia Litewskiego, a nie np. piasta Ziemowita IV
Unia w Krewie (1385):
W Krewie podpisano układ pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim a Królestwem Polskim. Układ przewidywał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełły z królową Polski Jadwigą w zamian za przejście Litwy na katolicyzm, przyłączenie jej do Polski i odzyskanie przez Jagiełłę utraconych ziem koronnych (Pomorza znajdującego się w rękach krzyżackich).
Unia horodelska(1413):
Unia horodelska potwierdziła wolę obydwu narodów dalszego zacieśniania wzajemnych stosunków przy zachowaniu odrębności państwa litewskiego. Bojarzy zobowiązali się powołać po śmierci Witolda nowego wielkiego księcia w porozumieniu z Polską, panowie polscy godzili się na wybór króla polskiego w porozumieniu z Litwą. Postanowiono także zwoływać wspólne sejmy polsko-litewskie w Lublinie lub Parczewie. Przyjęto do rodów herbowych 47 rodów bojarskich wyznania rzymskokatolickiego. Utrzymanie unii miało na celu przede wszystkim wspólne wystąpienia przeciw Krzyżakom i innym wrogom obydwu krajów.
Unia lubelska (1569):
Ukoronowaniem dążeń zjednoczeniowych Polski i Litwy był akt unii uchwalony w 1569 roku w Lublinie przez sejmy obydwu państw. Na mocy tejże unii Korona i Litwa stanowiły odtąd Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ze wspólnie obieranym królem, wspólnym sejmem i wspólną polityką zagraniczną. W odróżnieniu od poprzednich unii personalnych unia lubelska była unią realną. Korona i Litwa zachowały odrębne urzędy centralne, oddzielny skarb, oddzielne armie, a także oddzielne urzędy ziemskie i sądy oparte na odrębnych statutach. Wspólne były: monarcha (król), sejm i polityka zagraniczna. Do Polski przyłączono województwa: bracławskie, kijowskie, podlaskie i wołyńskie. Wzajemna tolerancja narodowościowa i wyznaniowa oraz równe prawa stanowe na ziemiach polskich i litewskich stanowiły o trwałości unii.
Stosunki polsko-krzyżackie
Za początek stosunków polsko - krzyżackich można śmiało uznać rok 1226 kiedy to Konrad Mazowiecki władający dzielnicą mazowiecką, nie radząc sobie z ciągłymi najazdami plemion pruskich wezwał do pomocy Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego. Nadał on mu w lenno ziemię chełmińską. Zdobyte przez Zakon tereny miały być włączane do Polski. Krzyżacy umiejętnie sfałszowali dokumenty, w wyniku, czego przywłaszczyli sobie ziemie chełmińską, zaś podbite ziemie przyłączyli do niej. Po pewnym czasie Zakon, zaczął stopniowo zajmować terytorium Polski. W 1308 roku - Pomorze Gdańskie, w 1332 roku Kujawy. Po unii polsko - litewskiej z 1385 roku terenem spornym stała się również Żmudź (ziemia rdzennie litewska). Przygoda Polski z Zakonem krzyżackim zakończyła się wraz z jego sekularyzacją w 1525 roku, czyli z tzw. hołdem pruskim, lecz konsekwencje wynikające z naszych kontaktów z tym państwem okazały się o wiele bardziej dalekosiężne niż można było się kiedykolwiek spodziewać. Do 1308 roku stosunki polsko - krzyżackie układały się na ogół poprawnie. Po zajęciu przez Brandenburczyków Gdańska, Władysław Łokietek wezwał na pomoc Krzyżaków, którzy podstępnie zajęli miasto i całe Pomorze Gdańskie. Postanowieniem wyroku sądowego Krzyżacy zostali zobowiązani do zwrócenia Pomorza Gdańskiego Polsce, lecz z powodu nie respektowania wyroku w 1327 roku wybuchła wojna o sporne terytorium. W 1332 roku doszło do słynnej bitwy pod Płowcami, w której zwyciężyli Polacy. Jednak całą wojnę jak często później już bywało mimo wygranej bitwy Polska przegrała. Pomorze Gdańskie i ziemia dobrzyńska pozostały w rękach krzyżackich. Kolejne procesy sądowe toczone z Zakonem przez Kazimierza Wielkiego nie przyniosły żadnego rezultatu. W 1343 roku zawarto w końcu pokój w Kaliszu (tzw. wieczysty), na mocy którego w zamian za Kujawy i ziemię dobrzyńską Kazimierz Wielki oddał Krzyżakom jako „jałmużnę” Pomorze Gdańskie i ziemie chełmińską. Zapanował pokój trwający 60 lat. Powstanie antykrzyżackie na Żmudzi poparte przez Polskę i Litwę, najazdy krzyżaków na ziemię dobrzyńską - były to przyczyny tzw. wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim, która wybuchła w 1409 roku. Najsłynniejszą bitwą wojny była bitwa pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku, w której zwyciężyli wojska polsko - litewskie. I pokój toruński przyznał Polsce ziemię dobrzyńską, a Litwie Żmudź, lecz na fatalnych warunkach. W 1414 roku doszło do tzw. „wojny głodowej”, zaś w latach 1431 - 1435 toczyła się wojna polsko – krzyżacka w sprawie wojny domowej na Litwie. Dążenia stanów pruskich do wyzwolenia się spod władzy Krzyżaków oraz prośba Związku Pruskiego o przyłączenie Prus do Polski, wywołały tzw. wojnę trzynastoletnią, toczącą się w latach 1453 - 1466, której konsekwencją był II pokój toruński, na mocy którego Pomorze Gdańskie, Warmie i ziemię chełmińską przyłączono do Polski, a resztę państwa krzyżackiego uczyniono lennem polskim. Krzyżacy przestali być dla Polski zagrożeniem. W 1525 roku Albrecht Hohenzollern ostatecznie zlikwidował państwo zakonne przez sekularyzację i złożenie hołdu Zygmuntowi staremu. Powstały Prusy Książęce. Stosunki polsko - krzyżackie w średniowieczu nie zawsze układały się źle. Główną przyczyną konfliktów były zatargi terytorialne. Hołd pruski oznaczał koniec państwa zakonnego, lecz był początkiem państwa świeckiego, które okazało się w niedalekiej perspektywie czasu największym wrogiem Polski.
Odkrycia geograficzne w XIV w.
XVI wiek obfitował w szereg zjawisk nazwanych przez historyków „Wielkimi odkryciami geograficznymi”. Doszło wówczas do odkrycia nieznanych do tej pory w Europie wielu nowych kontynentów. Oprócz tego zaskakująca jest ilość podróżujących i odkrywców w poszukiwaniu nowych terenów, a czasem nowych przygód. W okresie starożytnym i średniowiecznym znajomość świata ograniczała się do terenów Europy i Afryki Północnej. O wiele mniej znali Azję i pozostałe tereny. Informacje o innych kontynentach dochodziły od kupców, dyplomatów, a nawet szpiegów.
l Chęć odnalezienia drogi do Indii. Do tej pory Europejczycy docierali po przyprawy korzenne przez Morze Śródziemne i Czerwone, Półwysep Arabski do Indii, jednak opanowanie terenów Konstantynopola i wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego przez Turków Osmańskich, wymusiło konieczność znalezienia innej drogi.
l Ujemny bilans handlowy między krajami Europy, a Bliskim Wschodem.
l Chęć sprowadzenia przypraw korzennych tj. imbir, gałka muszkatołowa, pieprz, wanilia, cynamon po cenach niższych z pominięciem pośredników.
l Poszukiwanie nowych terenów zasobnych w surowce mineralne (złoto, srebro)
l Długotrwały pokój i wzrost demograficzny powodował rosnące w Europie przeludnienie, dlatego należało poszukać nowych terenów do rozwoju osadnictwa.
l Wzrost zainteresowania światem, wywołany częściowo ideami humanizmu. Potrzeba poszerzanie horyzontów myślowych i powstaniem środowisk naukowych zainteresowanych zdobywaniem wiedzy.
l Zaspokojenie ciekawości świata. Po Europie krążyły opowieści o skarbach na dalekim wschodzie, znane m.in. z przekazów podróżnika średniowiecznego Marko Polo, który odbył w XIII wieku podróż do Chin.
l Chęć udowodnienia kulistości Ziemi – skoro zwyciężył pogląd o jej kulistości, należało teraz dowieść prawdy nowo głoszonej tezy. Poszukiwanie terenów do wprowadzenia misji chrześcijańskich.
l Chęć zysku – szczególnie przez portugalskich i hiszpańskich rycerzy oraz szlachty, pozbawionych źródeł utrzymania lub braku zajęć.
Uwarunkowania:
l Wynalazki i odkrycia naukowe np.: igły magnetycznej, busoli morskiej oraz tzw. laski Jakuba, czyli przyrządu służącego do określania szerokości geograficznych na podstawie kąta wzniesienia ciała niebieskiego.
l Rozwój kartografii z wykorzystaniem siatki kartograficznej, upowszechnienie tzw. portolanów, czyli map morskich, malowanych ręcznie na papirusie.
l Skonstruowanie nowoczesnego statku pod nazwą karawela. W konstrukcji statków wprowadzono tzw. poszycie karawelowe (tzn. łączenie poszycia na styk nie jak do tej pory na zakładkę). Zwiększono ilość i wielkość żagli, tzn. pojawiły się żagle rejowe na maszcie i na grotmaszcie. W efekcje zmian statki były dobrze przygotowane do odbycia żeglugi dalekomorskiej.
Odkrycia:
Krzysztof Kolumb – odkryciw Ameryki (1492)
Fernynand Magellan – pierwszy raz dookoła świata (1519-22)
Vasco da Gama – droga do Indii (1497-99)
Bartłomiej Diaz – dopłynął do samego południa Afryki, Przyl. Dobrej Nadziei (1498)
Henryk Żeglarz – patron rozwoju odkryć geograficznych, odkrycie zachodnich wybrzeży Afryki (od 1415)
Przyczyny upadku cywilizacji tubylczych w Ameryce:
l Tubylcy początkowo bali się przyjezdnych, uważali ich za bogów zesłanych na Ziemię
l Lepiej wyszkolone i wyposażone armie Europejskie
l Dobrze rozwinięta technologia Europejczyków (bronie, wozy)
l wykorzystanie wojen plemiennych, które toczyły się pomiędzy indianami
l liczne epidemie wybuchające wśród indian w XVI w.
Skutki odkryć:
l rozwój kolonizacji, zasiedlano wybrzeża Afryki, Amerykę Płd. przez Hiszpanów, Francuzów i Portugalczyków, a także Anglików i Holendrów (w późniejzym okresie)
l Murzynów wywożono do Ameryki, skąd przywożono różne towary do Europy, itd.
l Zdobycie licznych towarów (przyprawy, kruszcze, warzywa,)
l Rozwój miast portowych oceanicznych, a spadek znaczenia i zastój w rozwoju miast portowych śródziemnomorskich
l &#...
omi7