Alojzy Feliński

Barbara Radziwiłłówna. Tragedia w  aktach

Ø      tragedia powstała w Wojutynie 1809-1811, wyst. w Warszawie 27. 02.1817 r., wydana w Krakowie w 1820 r.

Ø      jest trzecim (po Wybickim i Wężyku) opracowaniem dramatycznego wątku, opartym na żywocie Piotra Kmity i Kronikach Orzechowskiego

Ø      koncentruje akcję wokół sporu króla z sejmem o uznanie małżeństwa oraz śmierci Barbary, traktując swobodnie fakty historyczne, a zwłaszcza chronologię – w dążeniu do uzyskania zwartości intrygi oraz zachowania jedności miejsca i czasu

Ø      najlepsza w literaturze polskiej realizacja wzoru tragedii klasycznej

Ø      charakteryzuje się: konturowością bohaterów, deklamacyjnością, decydującą rolą słowa, retorycznością stylu

Ø      ukazuje daną potęgę Polski (także moralną – nacisk na poszanowanie prawa przez monarchę i odwoływania się do zdania sejmu)

Ø      wyrazista analogia śmierci królowej, niewinnej ofrary losu i cudzej intrygi., do rozbiorów Polski

Ø      w 1821 władze Królestwa zakazały wystawiania utworu

streszczenie

OSOBY:

ZYGMUNT AUGUST (zwany dalej AUGUSTEM): ostatni z Jagiellonów, syn Bony i Zygmunta I

BARBARA RADZIWIŁŁÓWNA (zwana dalej Barbarą): córka hetmana litewskiego Jerzego Radziwiłła, koronowana w 1550

BONA: druga żona Zygmunta I, księżniczka mediolańska, w skutek nieporozumień z synem opuściła Polskę (zabierając skarby) i osiedliła się we Włoszech, gdzie ją otruto

IZABELLA: żona Jana Zapoly, owdowiawszy prowadziła walkę z Ferdynandem Habsburgiem o tron dla syna, przyjechała do Polski po śmierci Barbary

TARNOWSKI: kasztelan krakowski, hetman, mężny, odważny, honorowy, patriota

KMITA: dumny magnat i warchoł, jako Marszałek Wielki Koronny piastował najwyższą władzę policyjną oraz sądowniczą; stał na czele pospolitego ruszenia w swoim województwie

BORATYŃSKI: starosta samborski i burgrabia krakowski; występował przeciw Barbarze, marszałkiem sejmu nie był

+ poseł

+ 2x dowódca straży zamkowej

MIEJSCE AKCJI:

KAKÓW – Feliński chciał zachować jedność miejsca i czasu

AKT I

Scena I (Izabella, Boratyński)

·         Boratyński mówi Izabelli, że Barbara nie może być królową, a wokół obrad sejmowych narobiło się dużo szumu

·         Izabella jest zmartwiona, wychwala cnoty i patriotyzm Boratyńskiego i pyta czy już wszystko postanowione

·         Boratyński jest skromny; stwierdza, że mimo waleczności na wojnach teraz musi spokojnie i rozsądnie kierować sejmem; uważa, że Barbara jest zbyt śmiała w swoich oczekiwaniach

·         Boratyński zaznacza, że cnoty nie mogą determinować jej praw do tronu

·         Izabella próbuje przekonać Boratyńskiego

Scena II (Izabella, Barbara)

·         cieszą się, że w końcu się widzą

·         Barbar martwi się o swoje losy; Izabella stara się ją pocieszyć, zapewnia o przyjaźni, wierzy, że Barbara dostanie koronę

·         Barbara opowiada o cierpieniu emocjonalnym jakie przeżywała, gdy (kiedyś tam) musiała rozstać się z Izabellą

·         Izabella wie, że jeśli Barbara zostanie królową, Polska będzie pod dobrą opieką

·         Izabella przestrzega Barbarę przed Boną, która ma swoich zwolenników (i jest suką)

Scena III (Bona, Izabella, Barbara)

·         Bona od samego początku wyskakuje z pretensjami do Barbary i manifestuje, że jej nie lubi, nie wierzy w jej cnoty itp., zarzuca, że rozkochała w sobie Augusta, żeby zostać któlową

·         Barbara próbuje się bronić

·         Bona atakuje też Izabellę, za to, że jest nielojalna

·         Izabella bierze Barbare w obronę, na co Bona stwierdza, że knuje coś razem z Barbarą

Scena IV (Bona sama)

·         ubolewa, że minęły czasy jej chwały i jest zazdrosna o sławę Barbary; stwierdza, że jako Boną jest – nie będzie się niczego lękać i odepchnie od tronu Barbarę

Scena V (Bona, Kmita)

·         od początku Bona z pretensjami do Kmity, że sejm czas marnuje, a nie zajmuje się sprawą małżeństwa Barbary i Augusta, zarzuca, że zapomina się o sprawach najważniejszych dla Polski, a w ogóle, to niech się Kmita za robotę weźmie i nie pozwala sobą dyrygować Tarnowskiemu, bo władza Bony zagraża wolności (szlacheckiej) w kraju

·         Kmita wypiera się nic-nie-robienia iż zapewnia, że wolność jest dla niego najważniejsza i mówi, że owe wolności szlacheckie utrzyma, a to milczenie sejmu to tylko cisza przed burzą; wszyscy są za rozwodem Barbary i Augusta, bo są wierni Bonie i Ojczyźnie

·         Bona mówi, że kocha syna, ale nie może pozwolić na upadek Polski i mówi Kmicie, że jako Naczelnik Senatu ma się zająć oddaleniem zagrożenia

·         Kmita broni się przed prośbami Bony – nie może dopuścić się gwałtu i bezprawia

·         Bona stwierdza, że mu ufa i w niego wierzy; sama do siebie po odejściu Kmity dodaje, że pozbędzie się Barbary, na tronie posadzi Katarzynę, a później ona o Cesarz będą służyć właśnie jej (Bonie znaczy się)

AKT II

Scena I (August, ministrowie, straż)

·         August mówi swoim poddanym co dotychczas uchwalono na sejmie i wydaje dyspozycje: nie zgadza się na sojusz z Carem dopóki nie odzyska Smoleńska; bierze pod opiekę Rygę i Mitawę, bo są uciskane; każe strącić ze stołka władzy księcia Stefana, a na jego miejscu posadzić Aleksandra; książęta pruskim i pomorskim obwieścić, że postanowił włożyć koronę na głowę Barbary

·         wszyscy wychodzą, król zatrzymuje Tarnowskiego

Scena II (August, Tarnowski)

·         August cieszy się, że w końcu może sam na sam porozmawiać z Tarnowskim, który jest bliskim jego sercu przyjacielem; chwaląc go jako wzór mówi, że Tarnowski jest mu potrzebny, że jest opiekunem i obrońcą szczęśliwości Polski

·         Tarnowski skromny; zapewnia Augusta, że jest super króle, rycerzem i mężem, ale wyraża też swoją opinię na temat Barbary – cnotliwa i w ogóle, to tak, ale... Polacy nie będą zachwyceni i koronacja Barbary może skończyć się zgubą kraju

·         August stwierdza, że będzie bronił Barbary

·         wchodzi Barbara

Scena III (August, Barbara)

·         Barbara obwinia się o to, że jest powodem poważnego zamieszania; zapewnia o swojej miłości; ma świadomość, że nie jest mile widziana z koroną na głowie; mówi, że Tarnowski jej unika, a Bona jej grozi

·         August próbuje ją pocieszyć, zapewnia, że się o nią troszczy

·         Barbara chce, żeby August wstrzymał się z tą koronacja, ale on się nie zgadza

Scena IV (August, Bona)

·         Bona wyprasza Barbarę i chce na osobności rozmawiać z synem (Barbara wychodzi)

·         Bona mówi, że August się zmienił (czyli, że znowu zaczyna od pretensji), ale ona nie pozwoli mu spaść w przepaść

·         przekonuje go, że nie może zrobić z Barbary królowej, chce go przekupić wyliczając co zyska na rozwodzie z Barbarą i ślubie z córką brata Cesarza; stwierdza, że August zbłądził

·         August oświadcza, że nie boi się Cesarza i nie potrzebuje jego opieki, chociaż nie wymawia przyjaźni

·         Bona się wścieka, bo zauważa, że Polska ma wrogów już po stronie wschodniej i nie można ryzykować zachwiania pokoju na Zachodzie; nawołuje do racjonalnego myślenia i rozwodu z Barbarą

·         August jest uparty – kocha Barbarę i jej nie opuści

·         Bona odwraca kota ogonem – jeśli August tak bardzo kocha (chociaż wcześniej zapewnia, że miłość to fikcja, że mija i takie tam) Barbarę, to niech unieważni małżeństwo, dla dobra jej samej i ocalenia ich honoru

AKT III

Scena I (Barbara, Izabella)

·         Barbara smuci się, że August jest maminsynkiem

·         Izabella zapewnia, że on tak po prostu musi, ale w duszy jest przeciwko matce

·         Wchodzi Bona

Scena II (Barbara, Izabella, Bona)

·         Bona zdziwiona pyta Barbarę czemu się jej boi (haha!), bo właśnie przyszła z nią rozmawiać; mówi, że kiedyś ją (Barbarę) kochała, ale teraz nie może, bo widzi trwogę swojego syna i  w ogóle beznadziejną sytuację dookoła, ale mówi, że zgodziłaby się na wspólne życie Barbary i Augusta i chciałaby ich szczęścia

·         Barbara się dziwi (i my się jej nie dziwimy, że się dziwi)

·         Bona mówi w jaki sposób Barbara może dowieść swojej miłości do męża: musi na jakiś czas wyjechać, żeby ucichł powszechny szum wokół jej osoby

·         Barbara nie wierzy, że to w czymś pomoże

·         Bona ją przekonuje; mówi że Barbara tylko tak może pokazać swoje cnoty i wspaniałość; pozwala jej zabrać ze sobą Izabellę; a w ogóle, to przypadkiem wszystko jest już gotowe do drogi ;]

·         Izabella zgadza się wyjechać z Barbarą, ale prosi matkę, żeby pozwoliła jeszcze raz zobaczyć się małżonkom

Scena III (Barbara, Bona, Izabella, poseł)

·         (dwulicowa, wstrętna, podła) Bona zapewnia Barbarę, że August ją kocha i ciągle przekonuje, że najlepsze, co może zrobić to się oddalić

·         Barbara się nie nabiera, nie wierzy w troskę Bony; krzyczy, że Bona upaja się jej cierpieniem

·         Bona mówi, że chciała pomóc, ale jak nie, to nie!

Scena IV (Barbara, Izabella)

·         Barbara użala się nad swoim losem; niespodziewanie dochodzi do wniosku, że August to zdrajca i obłudnik i że ją oszukał

·         Izabella nie wierzy w to, co słyszy i biegnie powiedzieć o wszystkim bratu

Scena V (Barbara sama)

·         Barbara w duchu cieszy się, ze Izabella poszła, bo jest siostrą zdrajcy i na pewno razem z nim spiskuje ; sama opuszczona pragnie śmieci

Scena VI (Barbara, August, Izabella)

·         Izabella oświadcza, że August jest wierny, ale Bona spisuje z posłem (Kmita?)

·         August mówi, że ją kocha, a ona się zachwyca, że jej życie przywraca

·         August: jeśli dziś Barbara nie zostanie królową, to on zrzeknie się korony i wróci na Litwę

·         Barbara przekonuje, że nie może swojego szczęścia przedkładać nad szczęście narodu,  woli umrzeć, niż pozwlić na nieszczęście Polski

·         August krzyczy, żeby przestała mówić o swojej śmierci; obwinia się o to, że Barbara jest w takiej sytuacji; dochodzi do wniosku, że jednak nie zrzeknie się tronu, ale nie pozwoli na zabrnie mu Barbary

·         August prosi Barbarę i Izabellę, żeby wszyły, do siebie prosi posła

Scena VII (August, Boratyński, posłowie)

·         Boratyński w imieniu Ojczyzny domaga się, żeby złożył ofiarę, jaką ma  być rozwód z Barbarą, bo jego ślub był gwałtem i szkodzi Polsce; szanuje Barbarę, ale ona też musi się poświęcić, bo nie nadaje się na królową; pada na kolana i błaga Augusta, żeby rozstał się z żoną

·         Augusta oburza to, że jest proszony o zdradę wobec Barbary i złamanie ślubów; mówi, że się nie da i odsyła posów na dalsze obrady

AKT IV

Scena I (Tarnowski, Kmita)

·         Kmita stwierdza, że August chce wojny domowej i zwraca się do Tarnowskiego, żeby jako bardziej doświadczony coś na to poradził

·         Tarnowski kto Kmicie pozwolił oskarżać króla; Kmita ripostuje, że prawo i troska o naród

·         Tarnowski wytyka zmowę z Boną

·         kłócą się na temat „zamiarów” króla

·         Tarnowski oskarża Kmitę o to, że prowadzi Polskę do zguby; Kmita wytyka Tarnowskiemu swoją wyższość, a Tarnowski porównuje go do Glińskiego, po czym stwierdza, że jest dla niego jeszcze ratunek

·         Tarnowski mówi, że Kmita jest sprawcą wszelkich rozruchów w kraju

·         Kmita ripostuje, że jest ponad obelgami i dumny odchodzi

Scena II (August, Tarnowski, Kmita)

·         August zatrzymuje Kmitę, nazywa go zdrajcą i podaje pismo w którym jakiś Jan Strzembosz, który przyznaje się do zdrady, mówi, że Kmita jest spiskowcem; Kmita wszystkiego się wypiera, ale przyznaje, że w sejmie będzie wnioskował przeciw Barbarze

Scena III (August, Tarnowski)

·         król jest oburzony, chce wtrącić Kmitę do więzienia, ale Tarnowski przypomina mu, że byłoby to niezgodne z prawem, tak więc król zmienia zdanie

Scena IV (August, Tarnowski, dowódca straży)

·         strażnik mówi, że podniesiono alarm buntowniczy, a buntownikom przewodniczy Kmita; Bona ze skarbami chce wyjechać z kraju

·         August rozkazuje Tarnowskiemu ocenić sytuację i wydaje podstawowe dyspozycje

Scena V (August, Bona)

·         August pyta matkę, czy to prawda, że chce wyjechać, ona mówi, że to prawda i zaznacza, że się boi, a Kmita jest niebezpieczny, namawia jednak Augusta do walki

·         kiedy matka wychodzi, August stwierdza, że jest chytra

Scena VI (August, Tarnowski)

·         Tarnowski mówi, że wojska polskie i litewskie są gotowe do walki i czekają na rozkazy króla

·         August gotowy do walki; Tarnowski zapewnia o swojej wierności i przyjaźni, ale jeszcze raz pyta, czy August jest pewien, że chce wojny domowej, która nie przyniesie nic dobrego

·         August odpowiada, że nie ma innego wyjścia

Scena VII (August, Barbara, Izabella, Tarnowski)

·         Barbara powstrzymuje Augusta

·         Augusta zaczyna irytować, że wszyscy go powstrzymują, bo on wie, że po prostu musi chwycić za broń, nie ma innego wyjścia; cierpi, że musi rozstać się z Barbarą

·         Tarnowski argumentuje, że śmierć nie jest żadnym rozwiązaniem, szczególnie teraz – kiedy kraj jest w trudnej sytuacji

·         Tarnowski próbuje przekonać, że jest rozwiązanie i jest nim rozwód Augusta i Barbary

·         August mówi, że się nie podda

·         Barbara chce ustąpić

·         Izabella popiera Tarnowskiego

Scena VIII (August, Barbara, Tarnowski, Boratyński)

·         Boratyński mówi, że bez względu na to, co postanowi król sejm go poprze

·         król mówi, żeby w takim razie sejm podjął decyzję o losach jego małżeństwa z Barbarą, a on nie chwyci za broń

AKT V

Scena I (Barbara sama)

·         umartwia się, boi się o Augusta, o Ojczyznę, o wszystko; wie, że teraz posłowie decydują o jej losie

...