Kształtowanie patriotyzmu w edukacji wczesnoszkolnej
Patriotyzm kojarzy się najczęściej z miłością do ojczyzny, z gotowością do poświęceń dla niej. W imię dobra, niezależności, wolności i suwerenności ojczyzny Polacy wielokrotnie oddawali życie. Na plan pierwszy wysuwały się wówczas takie cechy jak: bohaterstwo, męstwo, heroizm, poświęcenie w imię idei nadrzędnej „ojczyzny”.
Wydawać by się mogło, że we współczesnych czasach tak rozumiany patriotyzm mocno się już zdezaktualizował.
Biorąc pod uwagę modne obecnie w Polsce dążenie do globalizacji, integracji z Unią Europejską należy się zastanowić, jak z tym pogodzić wychowanie dla patriotyzmu. Zasadne staje się więc postawienie pytania:
Czy nie należy zwrócić szczególnej uwagi na zagadnienie wychowania patriotycznego od chwili rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole podstawowej, a nawet już w przedszkolu?
Troska ta wynika między innymi z tego, by w dobie integracji zachować naszą tożsamość narodową, kulturę, poczucie wspólnoty, kultywować swoiste dla narodu tradycje, obrzędy, troszczyć się o czystość języka i poszanowanie symboli narodowych.
Termin „patriotyzm” etymologicznie wywodzi się z greckiego patriotes i łacińskiego patrius. Termin ten pojawił się w XVII wieku w okresie powstawania narodów i państw narodowych. Oznaczał stosunek do ojczyzny rozumianej jako kraj rodzinny, miejsce zamieszkania oraz emocjonalne z nią powiązanie. W czasie rewolucji francuskiej pojęcie patriotyzmu odnoszone było do narodu, w czasach obecnych odniesieniem patriotyzmu jest zarówno ojczyzna jak i naród. W ciągu wieków również treść i zakres patriotyzmu ulegały zmianom. Zmiany te zależne były od warunków społeczno–ekonomicznych i politycznych narodu. Inną treść zawierał patriotyzm w okresie feudalizmu, odmienne miał znaczenie w ustroju kapitalistycznym czy socjalistycznym.
Przedmiot i zadania wychowania patriotycznego
Podobnie, jak w historii zmienne były treści i zakres patriotyzmu, zmieniały się też postulaty i zadania wychowania patriotycznego. Obecnie żyjące społeczeństwa stawiają przed wychowaniem zadanie ukształtowania ludzi uczuciowo związanych z własnym narodem i oddanych jego sprawom. Wychowanie patriotyczne jest jednym z działów celowego i świadomego kształtowania osobowości młodego pokolenia, postaw jednostki we własnym społeczeństwie, a także spraw związanych z miejscem tego społeczeństwa w świecie. Posiada jednak własną problematykę, którą stanowi: poczucie przynależności do określonej grupy narodowej, wpajanie szacunku i przywiązania do tradycji własnego narodu, jego osiągnięć, kultury, języka kraju ojczystego i ludzi, którzy go zamieszkują.
Patriotyzm ujmowany jest jako złożona postawa moralno–społeczna i polityczna, na którą składają się wymienione przez różnych autorów trzy elementy: poznawczy, emocjonalny i motywacyjny. Pierwszy aspekt obejmuje wiedzę o ojczyźnie, drugi emocjonalne z nią związanie, a trzeci działalność dla jej dobra. Opierając się na tym założeniu, można ustalić różny zakres zadań wychowania patriotycznego w klasach niższych i wyższych, co jest uwarunkowane stopniem rozwoju wychowanków. Zadania te są następujące:
· przyswajanie wiedzy o ojczyźnie,
· przyzwyczajanie do pracy społecznej i sumiennego spełniania codziennych obowiązków,
· emocjonalne wiązanie z narodem,
· przygotowanie do ochrony zdobyczy i obronności kraju.
Zakres tych zadań jest następujący:
I. Przyswajanie wiedzy o ojczyźnie.
Wiedza o ojczyźnie jest warunkiem określonego stosunku do niej. Wzrastająca z biegiem lat wiedza powinna dotyczyć poznania naszych dziejów, tradycji polskiej kultury, osiągnięć Polski współczesnej, a także jej miejsca w dzisiejszym świecie. Wiedza ta winna obejmować trzy wymiary czasowe: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość naszej ojczyzny. Wiedza historyczna naszego narodu ma prowadzić do rozumienia prawidłowości rozwoju społecznego, ma dać poznać wychowankom ludzi zasłużonych dla kraju, zarówno tych, którzy przynieśli nam sławę za granicą, jak i tych w kraju. Ważnym zadaniem w zakresie wiedzy teraźniejszej jest śledzenie udziału Polski w nauce, technice i kulturze światowej. Trzecim wymiarem wiedzy o ojczyźnie są wiadomości o perspektywach rozwoju kraju.
II. Przyzwyczajanie do pracy i sumiennego spełniania codziennych obowiązków.
Definicja pracy społecznej określa, że jest to praca wykonywana z myślą o innych, której celem jest uzyskanie takich wartości, jakie mogą przyczynić się do poprawy życia innych ludzi czy do rozwoju bliższego lub dalszego środowiska. W okresie pokoju praca społeczna może wyrażać patriotyzm jednostki. W zorganizowanej działalności dzieci i młodzieży przyjmować może następujące formy: praca dla rodziny, dla klasy, dla szkoły, dla środowiska lokalnego, dla miasta. Wyrazem patriotyzmu jednostki jest też sumienne spełnianie codziennych obowiązków z pełnym poczuciem odpowiedzialności i motywacją nastawioną na aktywne uczestnictwo w rozwoju ojczyzny.
III. Emocjonalne wiązanie z narodem.
Bez głębokiego przywiązania do kraju, trudno mówić o polskim patriotyzmie. Miłość do niego wyraża się w pracy dla jej dobra, w poczuciu dumy narodowej. Kształtowanie uczuć emocjonalnych do ojczyzny musi iść w parze ze sferą intelektualną oraz działaniem. Słowne apelowanie do uczuć jest bezcelowe. W działaniu powstają przeżycia, które wiążą wychowanka z grupą, z terenem działania. Istotnymi elementami kształtującymi związek uczuciowy z ojczyzną są także czynniki wspólnoty kulturowej, jak: wspólny język, zwyczaje, obyczaje, tradycje, obrzędowość i symbolika. Obchody świąt narodowych, uroczystości szkolne i środowiskowe organizowane z pełnym ceremoniałem budzą nastroje wzruszenia i przeżycia. Skłaniają też do pogłębiania i poszerzania wiedzy tematycznej.
IV. Przygotowanie do ochrony zdobyczy i obronności kraju.
Ochrona naszego historycznego dorobku narodowego to poszanowanie dóbr kultury materialnej i duchowej oraz poszanowanie samej pracy. W praktyce może przejawiać się konsekwentnym przeciwdziałaniem wszelkim przejawom wandalizmu. Ważnym zadaniem jest też kształtowanie poczucia wspólnej troski o estetykę, piękno, ład i porządek w najbliższym środowisku. Dotyczy to miejsca zamieszkania, podwórka, dzielnicy i miasta. Każdy z tych elementów to przecież mniejszy lub większy skrawek naszej ojczyzny. Zadanie to sprowadza się również do opanowywania wiadomości, umiejętności z zakresu obronności i odnosi się do młodzieży starszej, którą obowiązuje służba wojskowa.
Realizacja wychowania patriotycznego w edukacji wczesnoszkolnej
Spośród celów, które w procesie wychowania patriotycznego dzieci młodszych powinniśmy realizować, należy przede wszystkim wymienić kształtowanie:
· właściwego stosunku do symboli narodowych (godło państwowe, hymn, sztandar),
· szacunku do wytworów kultury narodowej i wybranych tradycji narodowych i regionalnych (legendy, baśnie, obyczaje, zwyczaje, stroje, tańce),
· emocjonalnego i intelektualnego stosunku dzieci do kultury regionalnej, zabytków własnej miejscowości, jej przeszłości, teraźniejszości i perspektywy rozwoju, do miejsc pamięci narodowej i bohaterów walk o wolną ojczyznę,
· szacunku do ludzi pracy przez ukazywanie wartości tej pracy, wdrażanie do pracy na rzecz klasy, szkoły, środowiska,
· przekonania, że najlepszym wyrazem miłości do ojczyzny jest osobista rzetelna nauka i praca, pobudzanie wrażliwości na własne zachowanie,
· poczucie dumy z osiągnięć własnej miejscowości, regionu, kraju, z przynależności do Polski.
Uczniowie klas I – III nie są zdolni jeszcze do zrozumienia ogólnych pojęć dotyczących ojczyzny, jej przeszłości, ustroju itp. Ich uczucia powinny być budzone w odniesieniu do zjawisk konkretnych i bliskich. Dlatego organizując pracę z nimi należy korzystać z materiału, którego dostarcza nam najbliższe środowisko, zwracać uwagę na dostrzegalne efekty pracy ludzkiej, nauczyć rozróżniać to, co społecznie słuszne i dobre od tego, co niekorzystne dla dobra społecznego, wiązać dzieci emocjonalnie z przeszłością, tradycją, z ludźmi, których trzeba szanować. Dobór treści w wychowaniu patriotycznym jest bardzo ważny. Poznanie i przyswajanie wiadomości jest podstawą wyrabiania postaw umiłowania ojczyzny. Sama wiedza jednak nie wystarczy – musi być ona przepojona uczuciami. Trafne organizowanie przeżyć dzieci to główne zadanie wychowania patriotycznego w klasach początkowych. Oczywiście przeżyć związanych z konkretnymi formami działania wychowanków.
Sumienna realizacja wychowania patriotycznego w młodszym wieku szkolnym jest sprawą trudną, wymagającą subtelnej wnikliwości i zarówno dobrej znajomości psychiki dziecka, jak i aktualnych wydarzeń oraz sytuacji, które kształtują życie narodu. Na postawę dziecka wpływają bowiem – poza nauczycielami i rodziną – środki masowego przekazu i najbliższe otoczenie. Dlatego też, zaczynając pracę z klasą I należałoby zbadać poziom wiadomości o Polsce, przeznaczyć nieco zajęć na deklamację wierszyków, śpiewanie piosenek o naszym kraju, wykonanie rysunków, które mają być obrazem naszej Ojczyzny. Wyniki badań z tego zakresu informują, że uczniowie wyrażają na swoich rysunkach to, co mówiły im znane wiersze i piosenki. Z prac dzieci wynika, że nie przywiązują one dużej roli do symboliki narodowej. Na nielicznych tylko rysunkach pojawia się godło Polski.
Kształtowanie postawy patriotycznej może zachodzić w sytuacjach towarzyszących pracy na lekcjach, na zajęciach pozalekcyjnych, wycieczkach, imprezach, uroczystościach, podczas organizowania spotkań z ciekawymi ludźmi. Sama tematyka programowa, a szczególnie treści polonistyczne, historyczne, geograficzne zawierają niezwykle bogaty i przydatny do wychowania patriotycznego materiał.
Realizując treści programowe z kręgu tematycznego Ja i moja szkoła w klasie I, należypokierować uczniami tak, aby chętnie podejmowali czynności porządkowe w klasie i dobrze się z tych obowiązków wywiązywali. Uczulać ich trzeba na potrzebę dyscypliny, wzajemnej pomocy, a po krótkim pobycie w szkole powinni aktywnie troszczyć się o wygląd klasy, korytarzy i najbliższego otoczenia szkoły. Od pierwszych dni pobytu w...
rajla