TDiM wykład1 i 2.doc

KRAJOZNAWSTWO I TURYSTYKA W SYSTEMIE DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZYM SZKOŁY

Cele ogólne krajoznawstwa  i turystyki

Krajoznawstwo i turystyka poprzez swoje wielokierunkowe oddziaływa­nia mogą spełnić ważną rolę w kształceniu i wychowaniu dzieci i młodzieży, w rozwijaniu ich osobowości, a także mogą stwarzać wiele okazji do przeży­wania radości, do krzepienia zdrowia, do wyżycia się emocjonalnego i intele­ktualnego. Krajoznawstwo i turystyka mogą w szerokim stopniu oddziaływać na wszystkie sfery zachowań uczniów, co szczególnie ważne - na rozwój ich zachowań społecznych, patriotycznych i obywatelskich.

Spośród różnorodnych form działalności dydaktyczno-wychowawczej, organizowanej dla dzieci i młodzieży szkolnej, eksponowane miejsce zajmuje działalność krajoznawczo-turystyczna, mająca szczególnie głęboki sens w wiązaniu wiedzy teoretycznej z praktyką.

Cele pracy krajoznawczej z dziećmi i młodzieżą określa się jako wszechstronne poznawanie kraju, jego przemian i rozwoju, kształtowanie pat­riotyzmu i postawy obywatelskiej.

Krajoznawstwo w szerszym rozumieniu tego terminu to poszukiwanie autentyzmu, życzliwe kontaktowanie się z ludźmi, to również poszukiwanie estetycznych, kulturalnych, patriotycznych przeżyć, nieschematycznych form wypoczynku i kontaktu z przyrodą. Dobrowolny udział w imprezach krajo­znawczo-turystycznych daje uczestnikom zadowolenie, prowadząc w sposób nieprzymuszony do wszechstronnego ich rozwoju.

Na treści krajoznawstwa szkolnego składa się nie tylko świat rzeczy i zjawisk, lecz również doznania i przeżycia emocjonalne, towarzyszące pro­cesom poznawania i odkrywania, które przyczyniają się do utrwalania wiedzy i wzbogacania osobowości dzieci i młodzieży.

Podstawowe zasady pracy krajoznawczo-turystycznej w szkole są po­chodną jej celów, które przedstawić można następująco:

1. Zaspokajanie potrzeb poznawczych i intelektualnych uczniów turys­tów powinno odbywać się w myśl naczelnej zasady pracy krajoznawczej, wyrażonej w haśle: "poznanie kraju i świata rozpoczynamy od własnego śro­dowiska".

2. W trakcie działalności krajoznawczej należy dążyć do kształtowania pożądanych postaw wobec świata i otoczenia, rozwijać uczucia patriotyczne i obywatelskie.

3. Przez kontaktowanie się z naturą, należy przeciwdziałać ogranicze­niom aktywności ruchowej, poprawiać sprawność i wydolność fizyczną ucznia i budzić stałe zainteresowania turystyką.

4. Dążyć do kontaktowania się z dobrami kultury, poznawać różne zja­wiska życia kulturalnego kraju, wartości kulturowe przyrody, a także uczyć uczestniczenia w kulturze i kulturalnego zachowania.

5. Budzić należy zainteresowania i pasje poznawcze, które przyczynią się do podejmowania działalności turystycznej dla ich zaspokojenia.

6. Należy kształtować pożądane postawy społeczne będące wynikiem kontaktowania się uczniów z ludźmi, z ich warsztatami pracy wywierającymi wpływ na środowisko i warunki życia.

7. Przez poznawanie praw przyrody i wpływu człowieka na środowisko, przez umiłowanie przyrody i kształtowanie umiejętności współżycia z przyro­dą należy wdrażać do przestrzegania zasad ochrony przyrody i środowiska.

Krajoznawstwo i turystyka w szkole nie są elementami oderwanymi i przeciwstawnymi, lecz wzajemnie się uzupełniają, a uprawiane łącznie i harmonijnie niosą w sobie cenne wartości wychowawcze.

Rola krajoznawstwa i turystyki we współczesnej szkole będzie rosła wraz z intensyfikacją procesu nauczania i wychowania. Istnieje więc potrzeba szukania coraz atrakcyjniejszych metod nauczania, form wypoczynku, roz­rywki i krzepienia zdrowia.

Krajoznawstwo a turystyka

Mówiąc o krajoznawstwie, nie sposób przemilczeć zagadnień turystyki i to nie tylko .z powodu, że jedność interesów i celów związała obydwa ruchy społeczne, ale dlatego, że społeczna wartość turystyki uzyskała wysoką rangę. Krajoznawstwo i turystyka są pojęciami często występującymi obok siebie, a niekiedy nawet utożsamianymi.               .

Krajoznawstwo jest pojęciem szerokim i próbuje je się wielorako definiować. W pojęciu "krajoznawstwo" mieszczą się treści z zakresu geografii, przyrody, historii, etnografii, topografii i inne. Dotychczas niektórzy kojarzą krajoznawstwo wyłącznie z geografią. Definicja krajoznawstwa, ujmowana różnie w ciągu wielu lat, zawiera w sobie w zasadzie wciąż te same treści, które najpełniej przedstawione zostały przez Komisję Krajoznawczą Zarządu Głównego PTTK w następującym brzmieniu: Krajoznawstwo jest wielostron­ną, a więc kompleksową, znajomością kraju (wiedzą o kraju), jego przeszłości i współczesności (ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu), którą osiąga się i rozwija zarówno indywidualnie, jak też zespołowo w czasie wycie­czek po kraju oraz uzupełnia przez lekturę i innymi środkami.

Turystyka wzbogacona o krajoznawstwo może być nie tylko masową formą rekreacji, lecz stanowić również istotny element wychowania patrio­tycznego.

Krajoznawstwo, stanowiąc kompleksową wiedzę o kraju, jest więc jed­nocześnie swoistą szkołą wychowania patriotycznego. Jego naczelnym zada­niem jest budzenie dumy narodowej z przeszłości kraju, jego obecnych osiągnięć i ukazujących się perspektyw rozwoju. Istota krajoznawstwa szkolnego opiera się na poznawaniu przez uczniów zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym i społecznym wraz ze wszystkimi ich uwarunko­waniami. Gdyby użyć porównania, to w przestawieniu graficznym można by -wskazać, że stanowi ono jak gdyby linię spiralną, której środek wyznacza śro­dowisko najbliższe dziecku, a dalsze koliście rozwinięte obwody tej spirali ­środowiska coraz szersze i bardziej odległe od miejsca zamieszkania. Poznawanie to stopniowo rozszerza swój zasięg i charakter, obejmując nim nie tyl­ko coraz to dalsze regiony naszej ojczyzny, ale i kraje sąsiednie.

Współczesne krajoznawstwo obejmuje przeobrażenia społeczno-gospo­darcze, naukowe i kulturowe naszego kraju. Ukazuje ono dzieciom i młodzie­ży szkolnej nie tylko piękno krajobrazu i ślady dawnej przeszłości, ale rów­nież zaznajamia z rozwojem przemysłu, czynionymi postępami w rozwoju na­uki i doskonaleniu metod pracy, przeobrażeniami wsi, jej folklorem i całym kompleksem zmian, których cechą charakterystyczną jest postęp i doskonale­nie życia.

Krajoznawstwo kształtuje światopogląd dzieci i młodzieży w zetknięciu z konkretnymi zjawiskami i przedmiotami, ze sprawami, którymi żyje współ­czesny człowiek i społeczeństwo,

Turystyka jest zorganizowanym ruchem społecznym, jedną z dziedzin gospodarki narodowej. Jest ona ważną częścią kultury narodowej. We współczesnej szkole turystyka jest coraz częściej stosowanym czynnikiem te­rapeutycznym . Omawiając jej cele, wskazuje się przede wszystkim na fakt, iż służy ona zaspokojeniu zdrowotnych i rekreacyjnych potrzeb uczniów, ich aspiracji i zainteresowań.

Pojęcie turystyka, podobnie jak pojęcie krajoznawstwo, ma ściśle okreś­lone znaczenie. Wprawdzie pojęciu temu zostało poświęconych już wiele eksploracji naukowych, jednak do dnia dzisiejszego niektórzy teoretycy ruchu turystycz­nego przypisują tej nazwie różnorodne treści. W znaczeniu szerszym przyjętym w większości krajów i stosowanym w stosunkach międzynarodowych, turystyka obejmuje wszelkie formy ruchu podróżniczego (podróżowania), jeśli nie jest on związany z wykonywaniem pracy zarobkowej lub z osiedlaniem się w nowym miejscu zamieszkania.

Turystyka jest formą aktywności ruchowej, w której jak w żadnej dzie­dzinie kultury fizycznej można łączyć pracę nad rozwojem psychofizycznym człowieka z działalnością poznawczą, wychowawczą i kulturalną. Najwybit­niejsi znawcy zagadnień kultury fizycznej uważają turystykę za jeden z najpo­tężniejszych filarów tej formy działalności ludzkiej.

W systemie krajoznawstwa i turystyki szkolnej, w którym w sposób har­monijny przeplatać powinny się wielorakie funkcje turystyki, nietrudno o za­gubienie proporcji wymienionych założeń. Najczęściej obserwuje się przeła­dowanie programu wycieczki bogatą treścią - głównie o charakterze poznaw­czym. Często towarzyszy jej pośpiech zarówno na etapie przygotowania, jak i przeprowadzenia, nie sprzyjający kształtowaniu wrażliwości na otaczające piękno, nie stwarzający możliwości przeżyć i refleksji o głębszym charakte­rze. Współcześnie rodzi się niepożądany model turysty "oglądacza", odwie­dzającego możliwie największą liczbę miejscowości, w krótkim czasie. Zwie­dzanie takie ma charakter powierzchowny, nie sprzyja poznawaniu i utrwala­niu wiedzy, jak też kontaktowaniu się z ludźmi i otoczeniem.

Odwrotnością przeładowanych treścią poznawczą wycieczek i wędrówek krajoznawczo-turystycznych jest całkowite pominięcie w działalności krajo­znawczej różnorodnych form rekreacji ruchowej. W szkolnym ruchu turys­tycznym jest to zjawisko wybitnie niepożądane. Jeszcze gorzej, gdy w wy­cieczkach turystycznych zaczynają dominować postawy antyspołeczne, obser­wowane na trasach turystycznych, a przejawiające się niekulturalnym zacho­waniem niektórych uczestników (hałasowanie, śmiecenie, picie alkoholu, niszczenie mienia, zaczepianie innych osób, utrudnianie pracy i wypoczynku ludziom przebywającym w najbliższym otoczeniu uczestników takiej wyciecz­ki).

Koncepcję "uszlachetnienia" elementami krajoznawstwa masowego ru­chu turystycznego zarysował Aleksander Kamiński. Wskazywał on na bezna­dziejność zabiegów przekonywania do krajoznawstwa rzesz uczestników ma­sowego ruchu turystycznego. A. Kamiński słusznie widzi "wylęgarnię" ruchu turystycznego kultywującego krajoznawstwo w szkolnych kołach krajoznaw­czo-turystycznych, umiejętnie nastawionych na penetrowanie własnej okolicy, własnego miasta i regionu. Regionalizm zawsze był ulubionym dzieckiem krajoznawstwa, a dziś zdaje się stanowić podstawowy probierz różnicy postaw modelowych krajoznawcy i turysty. Czynna postawa odkrywcza kół krajo­znawczych, poszukiwanie, gromadzenie i popularyzowanie faktów przyrodni­czych, kulturowych i społecznych związanych z terenem, na którym się mieszka, z ziemią do której dostęp jest najłatwiejszy na co dzień - oto najna­turalniejsza kolebka zamiłowań krajoznawczych, kolebka krajoznawstwa ak­tywnego intelektualnie, krajoznawstwa twórczego - dającego maksimum sa­tysfakcji.

Rolę taką powinny odgrywać szkolne koła i kluby krajoznawczo-turys­tyczne PTTK oraz drużyny harcerskie, wychowujące przyszłych turystów.

Stosowanie nazwy "turystyka" i "krajoznawstwo" nie jest więc uciążliwym, zbyt długim, budzącym zastrzeżenia oddzielaniem dwóch elemen­tów tego samego zjawiska, jak to opisują niektórzy "znawcy turystyki", lecz umotywowaną potrzebami społecznymi działalnością sprawdzoną w stuletniej praktyce w Polsce i w innych krajach.

Często spotyka się zarzut niedoceniania przez ruch krajoznawczy rekre­acyjnych walorów turystyki przy wyraźnej dążności do przepojenia działal­ności turystycznej elementami poznawczymi i wychowawczymi. Zarzut taki jest tylko w części słuszny. Nie należy pomijać elementów rekreacji w akcjach turystycznych dzieci i młodzieży szkolnej, niezbędnych dla prawidłowej orga­nizacji procesu kształcenia w warunkach ograniczonych możliwości percep­cyjnych uczniów. Pomijanie elementów rekreacji w ruchu krajoznawczym nie jest spowodowane wyłącznie niedocenianiem rekreacji w życiu społe­czeństwa, lecz wynika z doświadczenia nauczycieli, którzy wiedzą, że łatwiej zmobilizować grupę młodzieży do gry w piłkę niż do wysłuchania pięciomi­nutowej prelekcji o historii, o stylu w architekturze czy też do pracy na rzecz ochrony środowiska. Brak zajęć rekreacyjnych w działalności turystycznej prowadzi jednak do stronienia od wycieczek krajoznawczych uczniów, zrażo­nych wielogodzinną działalnością poznawczą.

Krajoznawstwo zbyt często utożsamiane bywa z poznawaniem poszcze­gólnych elementów środowiska geograficznego jakiegoś regionu, przy czym głównym źródłem wiedzy jest zwykle niedoskonała mapa turystyczna. Ele­menty geografii fizycznej odgrywają ważną rolę w krajoznawstwie, lecz są one jedynie częścią wiedzy o kraju i wzbogacone powinny być wiedzą o histo­rii. sztuce, architekturze, ludności i gospodarce. Pod pojęciem krajoznawstwa powinno się rozumieć kompleksową, wszechstronną wiedzę o kraju. Wyni­kiem pracy dydaktyczno-wychowawczej wszystkich nauczycieli powinno być przyswojenie przez uczniów ogólnej wiedzy o kraju i środowisku, w którym wzrastają. Powinno to następować przy czynnym ich udziale. Natomiast młodzież zrzeszona w kołach i klubach krajoznawczo-turystycznych powinna wiedzę tę fragmentarycznie lub kompleksowo zgłębić, prowadząc jak gdyby studia naukowe metodami i środkami jej dostępnymi.

Krajoznawca będzie czynił starania, aby poznać dokładnie życie swego bezpośredniego otoczenia. W tym celu będzie prowadzić gruntowne i szcze­gółowe badania zmierzające do poznania każdego zakątka swojej rodzinnej ziemi, zabytków architektury, krajobrazów, nowoczesnego przemysłu i prze­jawów życia kulturalnego regionu. Jak wskazują wyniki badań turystyka może łatwo zatracić cele krajoznawcze.

Rozmiłowani w zdrowiu, ruchu, rekreacji wychowawcy fizyczni tracą bardzo często kontakt z turystyką szkolną. Nauczyciel wychowania fizyczne­go przestaje być użyteczny jako krzewiciel turystyki szkolnej, bo prócz dzia­łalności wychowawczej, trącającej jakże często przesadnym kultem sprawnoś­ci fizycznej, nie potrafi przekazać dzieciom i młodzieży wiedzy krajoznaw­czej. Szczegółowa analiza programów kształcenia oraz działalności zawodo­wej absolwentów szkół wychowania fizycznego spowodowała decyzję o wpro­wadzeniu do programów kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego przedmiotu "turystyka szkolna". Problemy krajoznawstwa zajęły tam poczes­ne miejsce obok rekreacyjnych i wychowawczych. Wycieczki krajoznawczo ­turystyczne prowadzone przez nauczycieli wychowania fizycznego powinny różnić się od prowadzonych przez nauczycieli innych przedmiotów.

Dzisiaj już niewielu traktuje turystykę i krajoznawstwo jako odrębne dziedziny działalności ludzkiej. Łącznie służą one osiąganiu głównych celów: poznawczego, zdrowotnego, wychowawczego, kulturalno-estetycznego i ochrony środowiska. Gradacja ważności celów jest uzależniona od grupy społecznej, od wieku jej członków, zawodu, zamiłowań, czy też miejsca zamieszkania.

Mówi się często, że krajoznawstwo kształtuje postawy zaangażowania względem różnych zjawisk społecznych zachodzących w najbliższym otocze­niu. Bogdan Suchodolski stwierdza m.in., że ,,zaangażowanie powstaje przez posiadanie i rozszerzanie informacji. Zaangażowanie wymaga umysłowej i emocjonalnej podniety, doświadczenia własnego, niepokoju wobec otacza­jącej rzeczywistości, a więc prób przymierzenia osobistych przeżyć intelektu­alnych do poszukiwań prowadzonych w nauce, własnych potrzeb estetycz­nych, do dokonywanych przez sztukę odkryć w obrazie światła i życia, oso­bistych doświadczeń moralnych, społecznych dążeń mających przekształcić zastaną rzeczywistość. Zaangażowanie jest uczestniczeniem w żywej proble­matyce, w jej rozwoju i przekształceniu".

Taką postawę wyrabia w młodzieży krajoznawstwo zespolone z turysty­...