MIĘDZY DOMEM A PRACA.pdf

Publikcja powstała w ramach projektu „Aktywność zawodowa i edukacyjna

a obowiązki rodzinne” współﬁnansowanego ze środków Unii Europejskiej przez

Europejski Fundusz Społeczny.

Projekt „Aktywność zawodowa i edukacyjna a obowiązki rodzinne” realizowały

zespoły badaczy z Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, Szkoły Głównej

Handlowej oraz Uniwersytetu Warszawskiego.

Badanie „Aktywność Zawodowa, Edukacyjna i Rodzinna” (AZER) przeprowa-

dzono we współpracy z Głównym Urzędem Statystycznym.

ISBN 978-83-7383-259-6

Tekst przygotowany na podstawie fragmentu książki Aktywność zawodowa i eduka-

cyjna w Polsce w świetle badań empirycznych – „Podsumowanie i rekomendacje”

Opracowanie redakcyjne: Marzanna Doering

Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

ul. Krakowskie Przedmieście 62

00-322 Warszawa

tel./faks 022 826 59 21, 828 95 63, 828 93 91

dział handlowy: jw. wew. 105, 108 lub 022 635 74 04, wew. 219

e-mail: info@scholar.com.pl, scholar@neostrada.pl

http://www.scholar.com.pl

Skład i łamanie: Jerzy Łazarski

Druk i oprawa: Drukarnia Naukowo-Techniczna, Warszawa

WPROWADZENIE

Wskaźnik zatrudnienia mężczyzn w Polsce jest najniższy w Unii Europejskiej,

a kobiet – najniższy w grupie nowych członków Unii. Wzrost zatrudnienia powinien

być jednym z priorytetów polskiej polityki ekonomicznej, zwłaszcza że społeczeń-

stwo się starzeje. Szybko przybywa osób w wieku emerytalnym, spada liczba lud-

ności w wieku produkcyjnym. Jednocześnie Polska należy do grupy krajów o naj-

niższej dzietności w Europie. Dążeniu do większego zatrudnienia kobiet powinno

zatem towarzyszyć tworzenie warunków sprzyjających posiadaniu i wychowywa-

niu dzieci. Wzorem mogą być kraje o wysokich wskaźnikach zatrudnienia kobiet

i dzietności (np. skandynawskie), w których istnieje rozwinięty system rozwiązań

umożliwiających łączenie aktywności zawodowej i rodzinnej, a partnerski podział

obowiązków w rodzinie cieszy się społeczną akceptacją.

Książka Aktywność zawodowa i edukacyjna a obowiązki rodzinne w Polsce

w świetle badań empirycznych prezentuje wyniki kilkuletnich prac zespołu naukow-

ców z Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, Uniwersytetu Warszawskiego

i Szkoły Głównej Handlowej 1 . Autorzy analizują w niej zależności między roz-

wiązaniami systemu zabezpieczenia społecznego, usług społecznych i rynku pracy

a aktywnością zawodową, edukacyjną i rodzinną kobiet, a także kulturowe uwarun-

kowania tej aktywności. To pierwsza tak wszechstronna diagnoza w Polsce.

Niniejsza broszura zawiera streszczenie ostatniego rozdziału książki, który jest

próbą odpowiedzi na pytanie, jakie działania umożliwią zwiększenie zatrudnienia

kobiet, stymulując jednocześnie wzrost dzietności. Autorzy, reprezentujący różne

dyscypliny (ekonomia, demograﬁa, polityka społeczna), podobnie postrzegają uwa-

runkowania aktywności kobiet i kierunki koniecznych zmian polityki ekonomicznej

i społecznej. Różnią się natomiast w szczegółowych rekomendacjach, co odzwier-

ciedla złożoność omawianych procesów i różnorodność możliwych rozwiązań.

DIAGNOZA

Czy można pogodzić pracę z domem?

Ekonomiczny model rodziny zależy od tego, jak kobiety i mężczyźni angażują się

w pracę zarobkową i obowiązki domowe. W modelu tradycyjnym praca zawodowa

kobiet jest podporządkowania fazom życia rodziny i związanym z tym obowiązkom

(zwłaszcza dotyczącym wychowywania dzieci). Oznacza to, że mężczyznom głów-

1 Podstawą analiz były badania przeprowadzone w II kwartale 2005 r.: Badanie Aktywności Ekonomicznej

Ludności (BAEL), badanie modułowe „Praca a obowiązki rodzinne” przeprowadzone na próbie BAEL

w wieku 15–64 lata oraz badanie specjalne „Aktywność zawodowa, edukacyjna i rodzinna” (AZER)

przeprowadzone na podpróbie BAEL w wieku 18–64 lata. Badanie „Praca a obowiązki rodzinne” zostało

przeprowadzone zgodnie z zaleceniami Eurostatu (podobne badania odbyły się w latach 2004–2006 we

wszystkich krajach UE). Badanie AZER, zrealizowane we współpracy z GUS, zostało zaprojektowane

przez zespół tak, by możliwe było połączenie danych pochodzących z pozostałych badań.

nie przypisuje się odpowiedzialność za dostarczanie środków utrzymania, a kobie-

tom – za prowadzenie domu i wychowywanie dzieci. W modelu partnerskim mał-

żonkowie na równych zasadach pracują i wychowują dzieci. W pierwszym z modeli

nie ma szans na wysoką aktywność zawodową kobiet, w drugim takie szanse ist-

nieją. Dlatego ważne jest, jaki model cieszy się poparciem społecznym.

Kulturowe uwarunkowania pracy zawodowej kobiet były w badaniach rozpa-

trywane dwojako: jako preferowany przez respondentów model ogólny łączenia

przez rodziców pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi oraz jako rozwiązanie

preferowane dla własnej rodziny.

Na poziomie ogólnym badani deklarowali wysokie poparcie dla obu modeli,

jednak najwyższym cieszył się ten, w którym partnerzy w równym stopniu

dzielą się obowiązkami zawodowymi i rodzinnymi. Popiera go zdecydowana

większość kobiet, a także większość – choć już mniej wyraźna – mężczyzn. Wśród

osób młodszych (zwłaszcza kobiet) z wyższym wykształceniem i mieszkańców

większych miast rośnie wyraźnie niechęć do modelu tradycyjnego oraz sympatia do

partnerskiego. Nie znajduje natomiast poparcia sytuacja, w której ojciec wycofuje

się z pracy i wychowuje dzieci albo gdy matka jest obciążona podwójnie – pracą

zawodową i obowiązkami rodzinnymi, zaś mężczyzna tylko obowiązkami zawo-

dowymi. Jednocześnie dużym poparciem cieszy się model tradycyjny z wyraźnym

podziałem ról.

Rysunek 1

Preferencje dotyczące modelu własnej rodziny pokazują, że zależy on od

fazy jej rozwoju. Gdy dziecko jest bardzo małe (0–3 lata), zdecydowana więk-

szość osób (69% mężczyzn i 73% kobiet) preferuje rozwiązanie, w którym męż-

czyzna pracuje w pełnym wymiarze, a kobieta częściowo lub całkowicie wycofuje

się z pracy. Wraz z wiekiem dziecka rośnie akceptacja pracy zawodowej matki.

Gdy dziecko jest w wieku przedszkolnym (4–7 lat) 1/3 badanych opowiada się za

modelem rodziny, w którym mężczyzna pracuje w pełnym, a kobieta w niepełnym

wymiarze czasu, zaś 1/4 preferuje model z mężczyzną jako jedynym żywicielem

rodziny. Gdy dziecko ma 7–14 lat, ten ostatni model wybiera zaledwie co dziesiąty

respondent. Wysokie poparcie ogólne dla obu modeli – tradycyjnego i partner-

skiego – może zatem wynikać stąd, że każdy jest uznawany za właściwy na

innym etapie rozwoju własnej rodziny.

Jednocześnie panuje powszechne przekonanie, także wśród kobiet, że małym

dzieckiem powinna zajmować się matka. Skoro trudno pogodzić opiekę z pra-

cą, rezygnacja kobiet z pracy wydaje się naturalna i znajduje społeczne poparcie.

Zaledwie po kilka procent badanych obojga płci jest zdania, że kiedy w rodzinie jest

małe dziecko, to ojciec powinien ograniczyć swoją aktywność zawodową lub z niej

zrezygnować. Łączenie pracy z opieką nad małym dzieckiem (i szerzej – z obo-

wiązkami domowymi) jest uznawane niemal wyłącznie za problem dotyczący

kobiet.

Takie przekonanie wpływa z jednej strony na to, że pracodawcy postrzegają

kobiety jako pracowników obciążonych obowiązkami rodzinnymi, z drugiej zaś

na to, że rozwiązania ułatwiające łączenie aktywności domowej i zawodowej (np.

praca w niepełnym wymiarze, elastyczny czas pracy, urlopy wychowawcze, dni

wolne z powodu choroby dziecka czy opieki nad nim) wykorzystują prawie wyłącz-

nie kobiety, choć znaczna część tych ułatwień jest adresowana do obojga rodziców.

Tymczasem w przekonaniu zarówno większości pracowników, jak i pracodawców

obojga płci, rozwiązania te odnoszą się tylko do kobiet. Sztywny podział ról, tzn.

przypisywanie wyłącznie kobietom ról opiekuńczych, kłóci się z potrzebą elastycz-

ności, niezbędnej dziś na rynku pracy.

Rozwiązania, które umożliwiają łączenie obowiązków zawodowych i rodzinnych,

nie są w Polsce rozpowszechnione. Powrót do pracy po przerwie okazuje się trudny

– ograniczenie aktywności zawodowej kobiet w okresie intensywnych obowiązków

opiekuńczych negatywnie wpływa na ich pozycję na rynku pracy (a w konsekwen-

cji na zmniejszenie bieżących dochodów i przyszłej emerytury), a nawet powoduje

praktyki dyskryminacyjne).

Można jednak oczekiwać, że znaczenie roli kobiety jako głównej opie-

kunki małych dzieci, akceptowane zresztą przez większość matek, będzie się

stopniowo zmniejszać z dwóch powodów: zmiany generacyjnej i rosnącego

poziomu wykształcenia kobiet. Kobiety młode, z wyższym wykształceniem, coraz

rzadziej chcą podporządkować pracę zawodową rolom rodzinnym, wolą je łączyć.

Po urodzeniu dziecka wolą zatem kontynuować pracę w niepełnym wymiarze lub

powrócić do niej po krótkiej przerwie, zanim dziecko skończy 3 lata.

Rosnące poparcie dla modelu partnerskiego może przyczynić się do odchodze-

nia od tradycyjnego podziału ról. Wspieranie i promowanie tej koniecznej zmiany

kulturowej powinno z kolei pomóc w upowszechnieniu rozwiązań umożliwiają-

cych łączenie obowiązków zawodowych i rodzinnych, zachęcić ojców do korzy-

stania z nich w większym stopniu, spowodować pozytywne zmiany na rynku pracy

i zachęcić kobiety do posiadania dzieci. Badania wyraźnie potwierdzają, że Polki

mają ich mniej, niżby chciały. Pytane o rozwiązania, które pomogłyby im podjąć tę

decyzję, najczęściej wymieniają większą dostępność i lepszą jakość żłobków, przed-

szkoli i świetlic szkolnych, pomoc pieniężną państwa, a także przepisy ułatwiające

godzenie pracy z obowiązkami domowymi oraz obniżenie kosztów wychowania

i kształcenia dzieci.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: