Seth Shostak seti a inteligentny projekt.PDF

Filozoficzne Aspekty Genezy

— 2009/2010, t. 6/7

http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=192

Seth Shostak

SETI a teoria inteligentnego projektu *

Jeśli jesteś zagorzałym miłośnikiem telewizji, to być może pamię-

tasz odcinek serialu Zdrówko , w którym Cliff – listonosz, któremu ani

śnieg, ani deszcz, ani nawet mrok nocy nie przeszkodzi w wypiciu tra-

dycyjnej kolejki piwa – wykrzykuje do Norma, że znalazł ziemniaka,

przypominającego głowę Richarda Nixona.

Możliwe, że ziemniaki wyrażają w ten sposób swoje poglądy poli-

tyczne, ale na Normie nie zrobiło to wrażenia. Znalezienie świadectwa

złożoności (fizjonomii Nixona) w obiekcie naturalnym (ziemniaku)

i wyciągnięcie wniosku, że kryje się za tym jakiś celowy, magiczny

mechanizm, byłoby przeskokiem od czegoś wątpliwego do czegoś bo-

skiego i w tym wypadku Norm poczuł, że nie ma do tego podstaw.

Cliff znalazłby jednak sympatyków pośród przedstawicieli teorii

inteligentnego projektu, o których, a zwłaszcza o ich próbach wywar-

cia wpływu na treść szkolnych programów nauczania, wciąż bardzo

dużo pisze się na łamach gazet. Niemal wszyscy wiedzą, że ci ludzie

stosują podobną logikę, kiedy wnioskują o „projektancie” takich

struktur biologicznych jak DNA lub ludzkie oko. Obserwowana złożo-

ność wytworów ma być dowodem przemyślanego planu nieznanego

Seth S HOSTAK , „SETI and Intelligent Design”, Space.com , 1 December 2005, http://www.

space.com/searchforlife/seti_intelligentdesign_051201.html (28.10.2009). Za zgodą Autora

z języka angielskiego przełożył Dariusz S AGAN . Recenzent: Kazimierz J ODKOWSKI , Zakład Logi-

ki i Metodologii Nauk Uniwersytetu Zielonogórskiego.

156

Seth Shostak, SETI a teoria inteligentnego projektu

stwórcy – wynikiem świadomego działania istoty, która pochodzi

przypuszczalnie spoza tego Wszechświata.

Wielu czytelników nie wie natomiast, że aby wykazać zasadność

teorii inteligentnego projektu, jej zwolennicy powołują się na program

badawczy SETI.

Wygląda to mniej więcej tak. Kiedy teoretycy projektu postulują,

że DNA – czyli skomplikowany, molekularny plan – stanowi solidne

świadectwo istnienia projektanta, większość naukowców nie daje się

przekonać. Odpowiadają oni, że struktura tej biologicznej cegiełki bu-

dulcowej wyewoluowała wskutek procesu samoorganizacji, a więc nie

jest dowodem celowego projektu. Naukowcy uważają zatem, że DNA

może być rezultatem świadomego działania co najwyżej w takim sa-

mym stopniu, jak Wielka Czerwona Plama na Jowiszu. Innymi słowy,

uporządkowana złożoność nie jest warunkiem wystarczającym wnio-

skowania o projekcie.

Zwolennicy teorii inteligentnego projektu sprzeciwiają się jednak

takiemu postawieniu sprawy. Powołują się na program SETI i utrzy-

mują, że „wychwytując z przestrzeni kosmicznej złożony sygnał ra-

diowy, badacze SETI potraktują go jako dowód, że w sąsiedztwie

pewnej odległej gwiazdy istnieje inteligentne życie. Czy zatem ich ba-

dania nie są analogiczne do naszego toku rozumowania? Czyż nie szu-

kają oni klarownego przykładu złożoności, która świadczy o inteligen-

cji i przemyślanym projekcie?” A przecież SETI, jak zauważają teore-

tycy projektu, cieszy się powszechną akceptacją środowiska naukowe-

go.

Gdybyśmy, jako badacze SETI, przyznali teoretykom projektu ra-

cję, wyglądałoby na to, że stosujemy podwójny standard logiczny. Je-

żeli teoretykom projektu nie wolno wnioskować o inteligentnym za-

projektowaniu DNA, to jak możemy wnioskować o inteligentnym pro-

jekcie na podstawie złożonego sygnału radiowego? To prawda, że pro-

gram SETI cieszy się poważaniem społeczności naukowców, ale czy

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2009/2010, t. 6/7

157

powodem tego jest po prostu fakt, że nie sugerujemy, iż ewentualnie

odebrany przez nas sygnał mógłby pochodzić od Boga?

Proste sygnały

Prawdę powiedziawszy, sygnały poszukiwane przez współcze-

snych badaczy SETI nie są złożone, jak zakładają zwolennicy teorii

inteligentnego projektu. Nie szukamy misternie zakodowanych wiado-

mości, ciągów matematycznych ani piosenki „I Love Lucy” w wyko-

naniu kosmitów. Nasze przyrządy nie są na ogół dostosowane do od-

bioru modulacji – lub wiadomości – które mogłyby być przekazywane

w transmisji pozaziemskiej. W istocie jedyny sygnał radiowy, jaki ba-

dacze SETI mogą wychwycić, to ciągły, wąskopasmowy gwizd. Takie

proste zjawisko zdaje się nie mieć żadnej struktury, chociaż jeżeli na-

dajnik znajdowałby się na jakiejś planecie, powinniśmy zaobserwo-

wać okresowy efekt dopplerowski, wywołany przez obrót planety wo-

kół własnej osi i jej ruch po orbicie.

Mimo to i tak twierdzimy, że gdybyśmy na taki sygnał natrafili,

wniosek, że kryje się za nim inteligencja, byłby rozsądny. Mogłoby

się wydawać, że wzmacnia to argumentację zwolenników teorii inteli-

gentnego projektu. Poszukiwany przez nas sygnał nie jest bynajmniej

złożony, a jednak uznalibyśmy, że gdzieś w kosmosie istnieją istoty

pozaziemskie. Jeśli nam wolno to robić, to dlaczego nie im ?

Otóż jest tak dlatego, że wiarygodność naszych świadectw nie za-

leży od ich złożoności. Gdyby badacze SETI obwieścili, że nie jeste-

śmy w kosmosie sami, ponieważ wykryto pewien sygnał, podstawą

tego byłaby sztuczność sygnału. Sinusoidalny sygnał – głuchy, jedno-

stajny ton – który ciągnie się w nieskończoność, nie jest złożony, lecz

ma cechy artefaktu. Szanse, by taki ton był skutkiem naturalnego pro-

cesu astrofizycznego, są niewielkie. Ponadto, w przeciwieństwie do

innych sygnałów radiowych wytwarzanych w kosmosie, temu nie to-

158

Seth Shostak, SETI a teoria inteligentnego projektu

warzyszą tak typowe dla przyrody nadmiarowość i nieefektywność –

jak w przypadku śmieciowości i redundantności DNA.

Rozważmy pulsary – obiekty gwiezdne, które z imponującą regu-

larnością wysyłają fale świetlne i radiowe w przestrzeń kosmiczną.

Gdy pulsary odkryto w 1967 roku, nadano im krótką nazwę „LGM”

(Małe Zielone Ludziki – Little Green Men ). Oczywiście, owe „małe

ludziki” nie miały wiele do powiedzenia. Regularne pulsy nie niosą

żadnej informacji – w każdym razie nie więcej niż tykanie zegara.

Prawdziwy problem tkwi jednak w czymś innym: w nieefektywności.

Pulsary emitują fale w całym zakresie widma. Sygnał pulsara można

odebrać niezależnie od tego, na jakie akurat pasmo ustawiony jest ra-

dioteleskop. Jest to nieudolny projekt, ponieważ gdyby pulsy miały

przekazywać jakąś wiadomość, to znacznie efektywniejsze (w katego-

riach kosztów energii) byłoby ograniczenie sygnału do bardzo wąskie-

go pasma. Nawet najefektywniejsze naturalne nadajniki radiowe –

międzygwiazdowe obłoki gazu zwane maserami – są rozrzutne. Ich

miarowe sygnały rozchodzą się w setki razy większej ilości pasm ra-

diowych niż transmisje poszukiwane przez badaczy SETI.

Wyobraźmy sobie, że z dużej odległości przyglądamy się jasnym

odbiciom światła słonecznego od tafli Jeziora Wiktorii. Odbicia te są

podobne do sygnałów pulsarów, a więc bardzo regularne (następują

raz na dobę) i emitowane w określonych kierunkach, ale występują

w dużej części widma optycznego. Nie jest to zbyt dobry sygnał powi-

talny czy narzędzie komunikacji. Innym przykładem są błyskawice.

Generują one drgania fal świetlnych i radiowych, ale emitują je w za-

kresie niemal całego widma elektromagnetycznego. Taką nieudolną

inżynierię łatwo rozpoznać i przypisać działaniu sił przyrodniczych.

Przyroda raczej nie poczuje się urażona.

Sygnały astrofizyczne charakteryzują się śmieciowością, redun-

dantnością i nieefektywnością. Cechy te są charakterystyczne również

dla takich struktur biologicznych jak komórki czy lwy morskie, które

mają liczne zbędne i nadmiarowe części, a więc ich budowa i funkcjo-

nowanie nie są optymalne. Przypominają też wiele innych obiektów

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2009/2010, t. 6/7

159

przyrodniczych, które mogą być ich współczesnymi lub historycznymi

prekursorami.

Odnotujmy zatem jedną podstawową kwestię: badacze SETI nie

poszukują sygnałów przypominających sygnały towarzyszące wielu

innym złożonym zjawiskom astrofizycznym, lecz takie, które cechują

się sztucznością.

Znaczenie otoczenia

Badacze SETI biorą pod uwagę jeszcze jedną oznakę sztuczności:

kontekst . Skąd pochodzi sygnał? W naszych badaniach często koncen-

trujemy się na pobliskich układach słonecznych, a więc środowiskach

astronomicznych zawierających najprawdopodobniej planety wielko-

ści Ziemi, na których występuje woda w stanie ciekłym. To właśnie

tam spodziewamy się znaleźć sygnał. Z punktu widzenia fizyki układy

słoneczne to gorąca plazma (gwiazdy), chłodne gazy węglowodorowe

(duże planety) oraz zimne skały (małe planety). Na podstawie teorii

lub obserwacji stwierdzamy, że układy te nie generują monochroma-

tycznych sygnałów radiowych, wysyłanych w przestrzeń kosmiczną

z mocą dziesięciu miliardów watów lub większą – a takich sygnałów

poszukujemy w ramach badań SETI. Trudno sobie wyobrazić, jak

układy słoneczne mogłyby tego dokonywać, zaś obserwacje potwier-

dzają, że nie funkcjonują one w ten sposób.

Kontekst ma znaczenie kluczowe. Wyobraźmy sobie, że w jednym

z owych sąsiednich układów słonecznych zaobserwowaliśmy gigan-

tyczny, zielony kwadrat. Obiekt ten bez wątpienia spełniałby nasze

kryteria sztuczności. Kwadrat nie jest jednak czymś bardzo złożonym.

To dopiero w kontekście występowania w jakimś układzie słonecz-

nym jego minimalna złożoność może służyć za oznakę inteligencji.

W archeologii kontekst stanowi podstawę dla odkrywania wielu

rzeczy, które uznaje się za rezultat celowego działania istot inteligent-

nych. Jeżeli znajduję kamień obłupany tak, by miał ostrą krawędź,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: