Architektura klasyczna

Architektura klasyczna to style architektoniczne starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. Rozwijała się w okresie od VI wieku p.n.e. do co najmniej II wieku n.e. (włącznie). Charakteryzowała się szerokim zastosowaniem symetrii i kolumn.

Podstawowe porządki architektury klasycznej

·         dorycki

·         joński

·         koryncki

·         toskański

·         kompozytowy

W okresie Odrodzenia architektura klasyczna została opisana w licznych rozprawach i stanowiła wzór dla wielu innych stylów architektonicznych aż do XX wieku.

Sztuka starożytnej Grecji

Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność.

Czas trwania sztuki greckiej dzielony jest na następujące okresy rozwoju:

Okres archaiczny

Okres archaiczny to najstarszy z trzech etapów rozwoju sztuki w rejonie basenu Morza Egejskiego. Początki sięgają najazdu Dorów na Peloponez w XII wieku p.n.e. i wiązanego z nim upadku kultury mykeńskiej. Wydarzenia kończące ten pierwszy okres związane są z początkiem II wojny perskiej, a ściślej z bitwą pod Salaminą oraz zniszczeniem Aten w 480 p.n.e. Okres archaiczny dzielony jest umownie na cztery mniejsze przedziały czasowe, które noszą nazwy:

·         okres ciemny

·         okres wczesnoarchaiczny

·         okres dojrzałego archaizmu

·         okres późnego archaizmu

Okres klasyczny

Okres klasyczny to drugi z etapów, na które zazwyczaj dzieli się czas trwania i rozwoju sztuki na terenach zamieszkałych przez ludy greckie, czyli na obszarach należących do basenu Morza Egejskiego. Jako wydarzenie rozpoczynające ten okres przyjmowana jest data bitwy pod Salaminą (480 p.n.e.) a wydarzenia kończące go wiązane są z datą śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e., po której nastąpił stopniowy podział jego imperium.

Ten przedział czasu umownie dzielony jest na trzy etapy, które noszą nazwy:

·         okres wczesnoklasyczny (480-445 p.n.e.), związany przede wszystkim z rozpoczętą po II wojnie perskiej odbudową Aten

·         okres klasyczny, związany z działalnością Peryklesa

·         okres późnoklasyczny, obejmujący czas po zakończeniu wojen peloponeskich i włączenia Grecji do imperium Aleksandra Wielkiego.

Okres hellenistyczny

Nike z Samotraki ok. 180 p.n.e.(Luwr, Paryż)

Okres hellenistyczny, to ostatni w dziejach umowny czas trwania i rozwoju sztuki starożytnej Grecji. Daty określające jego ramy to rok śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e. i rok 30 p.n.e., w którym nastąpił podbój ostatniego, niezależnego państwa hellenistycznego, jakim w tym czasie był Egipt.

Podboje Aleksandra Wielkiego rozszerzyły terytorialny zasięg oddziaływania sztuki greckiej. Jednocześnie, wiele z podbitych państw już wcześniej posiadało bogate tradycje kulturowe (np. starożytny Egipt, Mezopotamia, Persja). Wzajemne przenikanie się elementów greckich i orientalnych a także w późniejszym okresie italskich, zdecydowało o dalszych kierunkach rozwoju sztuki hellenistycznej. Wielu jej twórców wywodziło się z tradycyjnych ośrodków artystycznych greckich, czerpiąc z bogatej spuścizny poszukiwało nowych form wyrazu pełniej odpowiadających nowym realiom. Wraz z ekspansją terytorialną powstały nowe ośrodki, miejscowe tradycje wywierały wpływ na działających w nich artystów.

W nauce nastąpił rozwój nauk przyrodniczych i filozofii. Zainteresowanie człowiekiem i jego rozwojem od niemowlęctwa do później starości w sztuce zaowocowało licznymi portretami przedstawicieli wszystkich ras, warstw społecznych, ludzi zdrowych, kalekich i starców. Przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate pejzaże. Idealizacja została zastąpiona tendencjami naturalistycznymi a klasyczna harmonia ustąpiła miejsca ekspresji i kontraście piękna i brzydoty.

Sztuka grecka w okresie archaicznym

Sztuka starożytnej Grecji - okres archaiczny to najstarszy z trzech etapów rozwoju sztuki w rejonie basenu Morza Egejskiego. Początki sięgają najazdu Dorów na Peloponez w XII wieku p.n.e. i wiązanego z nim upadku kultury mykeńskiej. Wydarzenia kończące ten pierwszy okres związane są z początkiem II wojny perskiej, a ściślej z bitwą pod Salaminą oraz zniszczeniem Aten w 480 p.n.e. Okres archaiczny dzielony jest umownie na cztery mniejsze przedziały czasowe, które noszą nazwy:

·         okres ciemny,

·         okres wczesnoarchaiczny,

·         okres dojrzałego archaizmu,

·         okres późnego archaizmu.

Okres ciemny

W okresie archaicznym zazwyczaj wyróżnia się okres zwany ciemnym, trwający do ok. 900 p.n.e., o którym niewiele wiadomo. Wraz z upadkiem głównych ośrodków administracji achajskiej nie budowano wtedy okazałych rezydencji i twierdz zdobionych malowidłami. Upadały warsztaty złotnicze i snycerskie. Znaleziska archeologiczne tego okresu to wyroby ceramiczne, których zdobnictwo początkowo kontynuuje wzory (kształt naczyń i dekoracje) mykeńskie (tzw. styl submykeński, trwający do ok. 1050 p.n.e.) stopniowo je upraszczając do stylu zwanego protogeometrycznym. Zamiast spiral, artyści stosowali linie faliste, koncentryczne półkola, trójkąty, romby, a później meandry i swastyki.

Okres wczesnoarchaiczny

Okres ten jest datowany na od IX – VIII wieku p.n.e. Związany jest z początkami stabilizacji gospodarczej i początkowym stadium powstawania państw-miast.

Z tego okresu zachowały się fundamenty świątyń i wykonane z terakoty ich modele. Domy mieszkalne i świątynie powtarzały typ budynku zwany megaronem. Ten dom władcy mykeńskiego został zaadaptowany dla potrzeb domu bóstwa. Po usunięciu paleniska i zamknięciu dymnika, nieprzydatnego w świątyni, konieczne było opracowanie nowego sposobu oświetlenia pomieszczenia. Podniesiono płaski strop z desek przykrywający megaron, opierając go na wąskich słupkach. Światło wchodziło do pomieszczenia przez szpary pomiędzy nimi. Przestrzeń powstałą pod stropem wypełniono deskami lub płytami z terakoty w kształcie kwadratu. Wzór otrzymany z układu słupków został powtórzony na czołach belek stropowych stosowanych przy konstrukcji stropu w świątyniach o większych rozmiarach. Tak powstał fryz zwany tryglifonem. Był to początek, z którego w późniejszym czasie wykształciły się tryglify i metopy znane z porządku doryckiego. Świątynie okresu wczesnoarchaicznego wznoszono z cegły suszonej i drewna. Nie miały one zewnętrznej kolumnady.

Rzeźba to przede wszystkim małe figurki wotywne wykonane z gliny lub brązu. Charakterystyczną cechą tych znalezisk jest ich ukształtowanie w tzw. tendencji odśrodkowej (ręce i nogi są wyraźnie oddzielone od tułowia). Powierzchnie figurek zdobione były wzorami geometrycznymi. W VIII wieku p.n.e. pojawiły się figurki wotywne wykonane z brązu i ołowiu. Najczęściej są to posążki kobiet, mężczyzn i zwierząt. Posążki nadal są mocno zgeometryzowane, a szaty bardzo uproszczone.

Znaleziska archeologiczne ceramiki z tego okresu charakteryzują się geometryczną formą zdobień. Ornamenty rozmieszczone są w pasach, wzory wypełniają prawie całą powierzchnię ścian naczynia, podkreślając jego kształt. W tym czasie pojawiły się postacie ludzkie i zwierzęce w mocno uproszczonej, geometrycznej formie. Do najcenniejszych zabytków tego okresu należą tzw. wazy dipylońskie. Zostały odnalezione w pobliżu bramy Dipylon w Atenach. Są to wysokie, czasem nawet do ok. 2,0 m wysokości, naczynia, ustawiane jako nagrobki na ateńskim cmentarzu. Datowane są na lata 850 – 700 p.n.e. Dekoracja wykonana na nich często nawiązuje do obrzędów pogrzebowych.

Okres dojrzałego archaizmu

Dominuje w nim styl zwany orientalizującym, ukształtowany w VII wieku p.n.e. pod wpływem twórczości artystów Bliskiego Wschodu i Egiptu. Styl ten dotyczył głównie ceramiki, ale wpływy wschodnie można dostrzec także w innych dziedzinach. Jest to czas postępującej w dużym tempie kolonizacji obszaru basenu Morza Śródziemnego.

W architekturze sakralnej wprowadzono zewnętrzną kolumnadę (perystaza), w związku z tym fryz ze ścian zewnętrznych celli przeniesiono na belkowanie znajdujące się powyżej niej. Pod koniec VII wieku p.n.e., wraz z upowszechnieniem kamienia jako budulca, świątynie przybierały coraz bardziej monumentalne rozmiary. Przez powtórzenie formy stosowanej wcześniej ukształtował się w rejonie Półwyspu Peloponeskiego styl zwany porządkiem doryckim. W tym też okresie, w rejonie Attyki i Jonii, pod wpływem budownictwa ludów Wschodu, wykształcił się porządek joński. Świątynie greckie wznoszone z kamienia stawiano na kamiennej, trójstopniowej podbudowie, kryto je dwuspadowym dachem, fasadę zamykano ozdobnym tympanonem.

W rzeźbie, pod wpływem starożytnego Wschodu, postać ludzka kształtowana była w formie zwartej bryły. Najczęściej spotykane są rzeźby kurosa (nagiego młodzieńca) i kory (przyodzianej w luźne szaty dziewczyny). Postacie ukazywane są w postawie stojącej, siedzącej, czasem kroczącej (z jedną nogą lekko wysuniętą), zazwyczaj z uśmiechem na twarzy (archaiczny uśmiech). Według niektórych archeologów ówcześni artyści nie potrafili wyrzeźbić poważnego wyrazu twarzy. Inni badacze z faktu, iż były to posągi tworzone dla celów kultowych, wnioskują, że uśmiech miał wyrażać głębokie przeżycie religijne. Z końcem VII wieku p.n.e., wraz z rozwojem budownictwa sakralnego, pojawiała się rzeźba monumentalna. Do przykładów tego rodzaju twórczości należą posągi siedzących lwic przy drodze do świątyni Apollina na wyspie Delos oraz sfinks wieńczący kolumnę w Delfach. Oprócz figur ludzi i zwierząt pojawiały się także postacie herosów i bóstw wyróżniające się swoimi atrybutami. Rzeźby związane z Peloponezem i Jonią różnią się podejściem artysty do modelowania ciała. Rzeźby jońskie cechuje bardziej miękka, wytworna linia; na Peloponezie postacie mają wyraźniej podkreśloną muskulaturę ciała.

W dekoracji wyrobów ceramicznych pojawiły się wielobarwne wyobrażenia fantastycznych zwierząt (sfinksów, gryfów, syren) oraz gatunków nie spotykanych w Grecji – panter, tygrysów. Wśród wzorów roślinnych spotykane są pąki lotosu, palmety, rozety. Do użytku weszła też nowa metoda zdobienia – rycie wzorów, w miejsce wcześniejszej dekoracji malarskiej. Najpiękniejsze wyroby pochodzą z Koryntu oraz warsztatów na wyspach Rodos, Naksos.

Okres późnego archaizmu

Datowany jest na VI wiek p.n.e....