MICHAŁ GŁOWIŃSKI – POWIEŚĆ MŁODOPOLSKA
- prace o powieści młodopolskiej pisali Brzozowski, Irzykowski, Komornicka, Lach, Ortwin, Dąbrowski
- niemonograficzne założenia Głowińskiego przy tworzeniu tej książki
- stosuje poetykę historycznąI. Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej
- gatunek to znak literackości, kategoria znana od wieków – stąd teza o historyczności gatunku
- ważna jest świadomość gatunkowa
- gatunek to gramatyka literacka
- gatunek to gra konieczności i możliwości
- gatunek to pole porozumienia pisarza z czytelnikiem
- inwarianty gatunkowe
- diachroniczne przekształcenia gatunku
- gatunek to konwencja literackaII. Prąd literacki jako kategoria poetyki historycznej
- prąd oddziałuje na system gatunkowy
- prąd to zespól określonych czasowo czynników
- prąd to pojęcie szersze niż pojęcie okresu literackiego
- bardzo ważny jest przedrostek PRE- jest on zespołem możliwości – literackie LANGUE epoki – strukturalizacja i destrukturalizacja epoki
- prąd dokonuje wyboru w tym, co pozostawiono mu w spadku po poprzednich epokach, prądachIII. Sytuacja powieści młodopolskiej
- Młoda Polska – 1890 – 1918, ale w prozie trwa do 1930 roku
- w Polsce największe osiągnięcia w powieści realistycznej idą w parze z najciekawszymi powieściami awangardowymi, modernistycznymi(klasyka powieście realistycznej – Balzac, Dickens, Turgieniew)
- powieść młodopolska oceniana jest innymi kryteriami niż powieść realistyczna
- Brzozowski opisywał „złą kompozycję” powieści modernistycznej (nerwowość stylu)
- współżycie naturalizmu z modernizmem jest częste w prozie młodopolskiej
- modernizm miał przecież na uwadze głównie poezję
- naturalizm składa się na młodopolski fenomen
- pojmowanie naturalizmu wg wskazań Zoli: teza, że literatura kreuje wizję świata przepuszczonego przez filtr temperamentu artysty (intymne doświadczenie)
- jedność symbolizmu i naturalizmu!
- zmiana w postrzeganiu czytelnika – nie jest już apodyktycznie narzucany styl odbioru, postawa (wolny odbiór)
- zapatrzenie we wnętrze powieści
- z pozoru powieści tej epoki pełne są sprzeczności i paradoksów
- naturalizm w MP kojarzony był raczej z poezją!IV. Przekształcenia powieści realistycznej: pozycja narratora
- powieść modernistyczna inaczej sytuuje narratora
- ważny staje się stosunek mowy narratora do mowy kreowanych postaci
- narrator dystansuje się od mowy postaci (bez monologu wypowiedzianego)
- czasem narrator ogranicza swoje kompetencję i rezygnuje ze swojej odrębności językowej
- narracja personalna (Stanzel) – narrator nie opowiada o tym, jaki świat jest, ale o tym jak widziany jest przez określoną postać
- nastawienie na cudzą mowę – nasycenie wszystkich warstw narracji słowem postaci – tzw. punkt widzenia
- narracja pośrednia
- narrator to opowiadacz z ograniczoną odpowiedzialnością
- brak komentarzy retorycznych
- obniżenie autorytetu narratora
- ale narrator jest wciąż „gospodarzem powieści”, choć najważniejszy staje się bohater, bo to on prowadzi i prezentuje świat i wydarzenia
- powieść młodopolska kładzie nacisk na faktografię
- powieść młodopolska odrzuca moralistykę
- bardzo ważną rolę odgrywa mowa pozornie zależna
- tzw. powieści chłopskie wykorzystują różne gwary
- na pierwszy plan w powieści modernistycznej wysuwa się język bohatera
- dużą rolę w powieści młodopolskiej odgrywa kontekst
- powieść młodopolska kładzie też nacisk na psychikę bohatera
- w powieści modernistycznej język jest równoważnikiem uczucia
- osobowość bohatera ma się ujawniać przez jego działania, a nie opis
- refleksje bohatera mieszają się bezpośrednio wyrażanymi emocjami
- częste „cytaty z cytatów” – bohater staje się zwierciadłem w którym odbijają się inne postacie
- tzw. „bogate mówienie”
- w powieści młodopolskiej bohater dąży do ekspresji
- język narratora zbliża się do języka postaci
- język wskazuje na jakieś właściwości postaci świata przedstawionego
- częstym zabiegiem jest pozorowanie powieści na pamiętnik
- duża rolę w powieści młodopolskiej odgrywa ironiaV. Powieść jako zespół scen
- scena – wytworzenie efektu chaotycznego
- zadaniem sceny było sugerowanie, że w powieści panuje taki porządek „jak w życiu”, a więc każdy może mówić w sposób nieograniczony
- powieść nie musi mieć ciągu przyczynowo-skutkowego
- w powieści modernistycznej dominuje fragmentaryczność
- fenomenalizm (psychologia bohatera powieściowego)
- dążenie do ukazania rozkładu postaci, a więc powieść młodopolska sytuuje się polemicznie wobec ujęć całościowych
- trud kreowania całości z rozsypujących się elementów przypada w udziale czytelnikowi!
- częste zastosowanie budowy powieści przez atomy powieściowe
- interwały między scenami
- przeważają w powieści modernistycznej ujęcia interaktywne
- dwuznaczna pozycja narratora wobec czasu zdarzeń
- sceny pozwalają ukazać przeszłość w przyszłości i odwrotnie
- moderniści twierdzili, że „zła kompozycja” była kwestią przestrzegania linearności życia bohatera
- telling + showing!
- zbliżenie powieści młodopolskiej do dramatu
- układ scen organizuje aktywność czytelnikaVI. Od dokumentu do wyznania: o powieści w pierwszej osobie
- zwrot ku narracji 1-osobowej jest najważniejszą zmianą w prozie XIX wieku
- ten zwrot intronizuje narratora wszechwiedzącego
- narracja w 1 osobie postulowała wszelakie formy- od wyznania po dokument, od zapisu do manifestu postaw pokoleniowych – np. „Bez dogmatu” Henryka Sienkiewicza jest dziennikiem intymnym i powieścią polemiczną, skierowana przeciwko dekadentyzmowi, literatura intymna, analityczna, literatura wyznań (spowiedź zbolałej duszy)!
- często występuje także powieść w listach (np. Dąbrowski „Felka”)
- duża rola „pisania o pisaniu” (autotematyzm)! (np. „Pałuba” Karola Irzykowskiego):powieściowa metodologia powieścimetajęzykinteraktywnośćcytatowość
- stylizacja powieści na dziennik była w MP bardzo atrakcyjna
- w powieści modernistycznej nie występuje inwersja czasowa
- powieść MP musi mieć początek, środek i koniec
- w powieści młodopolskiej częstym zabiegiem jest autocytat
- w MP dobrze rozwinęła się powieść pamiętnikVII. Konstrukcje i destrukcje
- destrukcja – kwestionowanie dotychczasowych struktur, bez proponowania nowych układównp. Tadeusz Miciński „Nietota” i „Xiądz Faust”
- konstrukcja – próba zorganizowania wypowiedzi wg nie znanych dotychczas reguł, próba świadomanp. Wacław Berent „Próchno” i „Ozimina”, Karol Irzykowski „Pałuba”
- Tadeusz Miciński:przegrane powieści, miał ochotę respektować wymagania powieści (bo są fabularne), ciągłość ale jest to też próba opanowania żywiołu fabularnego wprowadził chaos do swoich powieści miały być to powieści z kluczem przechodził od prozy do wierszaMiciński konstruuje przestrzeń w porównaniu do kinematografuMiciński rezygnuje z zasady prawdopodobieństwa, odrzuca uwarunkowania społeczne i psychiczne postaci
- Wacław Berent:wyciągnął wnioski z przekształceń w epoceautor „Próchna” i „Oziminy”Brzozowski określał „Próchno” jako „siedlisko monologów i spowiedź” (negatywnie)”Próchno” ma strukturę powieści polifonicznejczytelnik zmuszony jest do większej aktywności (czynne czytanie)autor w „Próchnie” nie podaje gotowej syntezy, każdy ma sobie sam wyciągnąć wnioskiu Berenta wszystko dzieje się w zbliżeniuBerent opowiada się za momentem, a neguje przeszłość i przyszłośćpowieści Berenta to „powieści wyzwolone””Próchno” jest apologią artystów fin de sieclu i jednocześnie pamfletem na nich
- Karol Irzykowski:bezpośrednio po publikacji „Pałuby” wypowiedział się o niej tylko Brzozowski i Lachdla Brzozowskiego „Pałuba” była zjawiskiem na skalę europejską, podkreślał dystans bohatera do narratora – narracja jest dyskursemczytelnik zdobywa tu najpierw informacje o decyzjach narracyjnychbezpośrednie zwroty do czytelnika, co nie pojawiało się w prozie młodopolskiejVIII. Powieść młodopolska – miejsce w historii
- 1870 – 1880 – pierwszy okres działalności wielkich realistów
- doniosłość eksperymentów MP – potwierdziło to dwudziestolecie międzywojenny, artyści tej epoki nawiązywali do Irzykowskiego i Micińskiego
- w MP duża rolę odgrywa proza poetycka
- najbardziej aktualny i czytany był Irzykowski
MICHAŁ GŁOWIŃSKI – POWIEŚĆ MŁODOPOLSKA. STUDIUM Z POETYKI HISTORYCZNEJKRAKÓW 1997(O „PAŁUBIE”)
- powieść młodopolska – 1890-1918
- w powieści tendencje naturalistyczne i modernistyczne – jest to zespół wewnętrznie zróżnicowany
- MP w prozie trwa do roku ok. 1930 – tradycję w prozie młodopolskiej ukształtował realizm (XIX wiek): Balzac, Dickens, itp.
- powieść młodopolska ma jednolicie skomponowaną fabułę, zamkniętą kompozycję, bohater przeżywa „historię z życia” – nie doceniano roli narratora
- o nowej powieści pisano, że cechuje ją nieustanna zmiana terenu, przejście od liryzmu do ironii
- naturalizm tworzył dogodne warunki do realizacji programu modernistycznego (np. rola temperamentu artysty jako filtra w pokazywaniu rzeczywistości, impresjonizm językowy)
- modernizm akcentuje wątki biograficzne
- powieść była środkiem bezpośredniego oddziaływania na czytelnikaPOZYCJA NARRATORA
...
Marenejra