Stix Gary - Pojedynek na fale uderzeniowe.pdf - świat nauki - joliet_

TECHNIKA I BIZNES

DEMONY SZOS

koæci 1080 km/h jedno z tylnych k¸

straci¸o kontakt z pod¸oýem. Samochd

wpad¸ w poælizg i omal nie zahaczy¸ o

stojcy na skraju pasa samochd widza.

Breedlove wyszed¸ z tej opresji ca¸o.

Po wypadku jednosilnikowy samo-

chd wyremontowano. Jednak po przy-

jedzie na Black Rock na pocztku wrze-

ænia Spirit of America nieustannie si«

psu¸. Uszkodzeniu uleg¸ silnik, przed-

nie ko¸o by¸o niestabilne, le pracowa¸y

pok¸adowe czujniki, zasz¸a teý koniecz-

noæ wymiany niektrych k¸ i opon.

W po¸owie padziernika Spirit of Ameri-

ca osign¸ nieoficjalnie swoj najwyýsz

pr«dkoæ Ð 1018 km/h. Breedlove na-

dal jednak jest przekonany, ýe w koÄ-

cu pobije Brytyjczykw.

Tak jak by powinno, pojedynek ten

odby¸ si« na p¸nocnych kraÄcach Ne-

vady, ktre zachowa¸y wiele ze specyfi-

ki pogranicza. Najbliýsze miasto Gerlach

po¸oýone jest zaledwie kilkanaæcie ki-

lometrw od s¸ynnej Drogi åmierci, ktr

osadnicy zdýali do Kalifornii i Orego-

nu. Tysice z nich zgin«¸y na tym pustko-

wiu. Dziæ osada liczy 350 mieszkaÄcw

i znajduje si« w niej 5 barw, ale nie ma

ýadnego sklepu spoýywczego. Na po-

cztku padziernika ãnaddwi«kowa go-

rczkaÓ panowa¸a we wszystkich serwu-

jcych alkohol przybytkach. Black Rock

Salloon (sic!) Ð g¸wne miejsce wieczor-

nych spotkaÄ obu za¸g Ð wystawi¸ na

parkingu znak æwietlny pokazujcy naj-

wyýsze pr«dkoæci osigni«te przez Thru-

sta SSC i Spirit of America . Tuý za mia-

stem przy drodze do wyschni«tego

jeziora ktoæ na ignorowanym cz«sto zna-

ku ograniczenia pr«dkoæci do 55 mil/h

namalowa¸ sprayem 850.

Wyæcig po rekord uæwiadomi¸ wszyst-

kim, ýe w przypadku tak powaýnych za-

Bicie rekordw to dziæ biznes wymagajcy

stosowania zaawansowanej techniki i technologii.

Pojedynek na fale uderzeniowe

Brytyjski kierowca i jego samochd pokonuj barier« dwi«ku

dzie dziej si« rzeczy, ktre

chyba nie mog¸yby si« odby-

wa nigdzie indziej. Ogromne wy-

schni«te jezioro, ktrego nieskazitelnie

g¸adka powierzchnia wydaje si« rozci-

ga w nieskoÄczonoæ, jest mekk ama-

torw Ð konstruktorw rakiet, ktrzy

maj nadziej«, ýe ich pojazdy polec

w kosmos. Podczas corocznego Festi-

walu P¸oncego Cz¸owieka, ktrego kul-

minacyjnym momentem jest spalenie

12-metrowej kuk¸y, paradowali tu na-

go podstarzali hipisi i komputerowi ma-

niacy. Najbardziej niezwyk¸ym wyda-

rzeniem by¸ jednak odbywajcy si« we

wrzeæniu i padzierniku ub. r. pojedy-

nek brytyjskich i amerykaÄskich kie-

rowcw, usi¸ujcych przekroczy pr«d-

koæ dwi«ku na ldzie.

W po¸owie padziernika przyjaciel-

skie wsp¸zawodnictwo zakoÄczy¸o si«

triumfem zespo¸u brytyjskiego, ktre-

go kilku cz¸onkw wzi«¸o nawet urlo-

py z Royal Air Force, aby zaszy si«

w tym zakurzonym zaktku æwiata.

15 padziernika, niemal dok¸adnie 50

lat po tym, jak Amerykanin Chuck

Yeager pokona¸ barier« dwi«ku w po-

wietrzu, brytyjski kierowca przekroczy¸

j samochodem. Andy Green, na co dzieÄ

pilot myæliwca, kierowa¸ Thrustem SSC ,

dziesi«ciotonowym pojazdem z dwoma

silnikami odrzutowymi Rolls-Royce

Spey. Rekordowa pr«dkoæ wynosi¸a

1227.952 km/h, natomiast lokalna pr«d-

koæ dwi«ku Ð zaleýna od temperatu-

ry Ð oko¸o 1197 km/h.

Green poprawi¸ swj w¸asny rekord

sprzed trzech tygodni, wynoszcy

1142.272 km/h. Pr«dkoæ dwi«ku prze-

kroczy¸ dwukrotnie juý dwa dni wcze-

æniej, rekordu jednak nie uznano, ponie-

waý Green spni¸ si« minut« z drugim

przejazdem. Do zatwierdzenia wyniku

International Automobil Federation (IAF)

wymaga dwch przejazdw w przeciw-

nych kierunkach w cigu najwyýej jed-

nej godziny. W czasie pobytu na Black

Rock wysoki, pewny siebie absolwent

Oksfordu pobi¸ takýe wczeæniejszy re-

kord z roku 1983 ustanowiony przez

Richarda NobleÕa Ð cz¸owieka, ktry go

zwerbowa¸. Noble zrezygnowa¸ z pro-

wadzenia samochodu i poæwi«ci¸ si«

organizacji przedsi«wzi«cia zwizanego

z budow Thrusta i finansowaniem

30-osobowej brytyjskiej prywatnej re-

prezentacji. Wsplny wysi¸ek Greena

i NobleÕa zosta¸ uwieÄczony wspania-

¸ym spektaklem. Obserwatorzy s¸yszeli

huk towarzyszcy przekraczaniu pr«d-

koæci dwi«ku i widzieli ælad powstaj-

cy na skutek dzia¸ania fali uderzeniowej.

Podobno drýa¸y nawet budynki w odle-

g¸ym o 20 km od jeziora miasteczku Ger-

lach. Rozwijajc niewiarygodn pr«d-

koæ i wzbijajc piropusz kurzu, sa-

mochd przypomina¸ poruszajcy si« po-

ziomo sterowany pocisk rakietowy. Tym-

czasem cz¸owiek, ktry tylekro ryzyko-

wa¸ ýycie, podszed¸ do jazdy z pr«d-

koæci wi«ksz od pr«dkoæci wszystkich

samolotw pasaýerskich prcz Concor-

deÕa ch¸odno i analitycznie. ãSzybki jak

kaýdy odrzutowiec, tyle ýe mniej zwrot-

ny Ò Ð powiedzia¸ o swoim 110 000-kon-

nym monstrum.

AmerykaÄskim konkurentom, kt-

rym przewodzi¸ Craig Breedlove Ð pi«-

ciokrotny zdobywca rekordu pr«dko-

æci Ð wiod¸o si« znacznie gorzej. Zesp¸

wciý nie doszed¸ do siebie po wypad-

ku, nie do koÄca sprawny okaza¸ si« teý

op¸ywowy, zgrabny Spirit of America . Je-

sieni 1996 roku podczas jazdy z pr«d-

EFEKT fali uderzeniowej Ð z boku wzd¸uý toru jazdy samochodu

wzbija si« ob¸ok kurzu.

å WIAT N AUKI Luty 1998 21

N a pustyni Black Rock w Neva-

mierzeÄ amatorzy nie maj nic do robo-

ty. Zorganizowanie zespo¸u Thrusta SSC

wymaga¸o podobnego nak¸adu pracy co

ma¸a kampania wojenna. Wykorzystano

nawet ogromny rosyjski samolot trans-

portowy, ktry dostarczy¸ samochd na

Black Rock. Thrust SSC okaza¸ si« bardzo

zaawansowan technicznie konstrukcj.

Aktywne zawieszenie reagowa¸o na

zmiany obciýenia przedniej i tylnej osi

w miar« zbliýania si« samochodu do licz-

by 1 Ma. Aby fale uderzeniowe nie znisz-

czy¸y pojazdu, jego podwozie ukszta¸to-

wano zgodnie z wynikami doæwiadczeÄ

przeprowadzonych w tunelach aerody-

namicznych.

Na milion litrw paliwa dla transpor-

towego Antonowa z¸oýyli si« sponsorzy;

cz«æ pieni«dzy pochodzi¸a z interneto-

wej zbirki wærd fanw Thrusta SSC .

Jednym z obserwatorw pojedynku by¸

Art Arfons, ktry walczy¸ z BreedloveÕem

o tytu¸ najszybszego cz¸owieka na l-

dzie w latach szeædziesitych. 71-letni

Amerykanin, ktry w swoich ciemnych

okularach wciý wyglda na rajdowca,

mg¸ wyrazi tylko zdumienie: ãMe-

chanik amator juý tego nie dokona Ð po-

wiedzia¸. Ð Bicie rekordw sta¸o si« biz-

nesem wymagajcym zaawansowanej

techniki.Ó

z dziedziny aerodynamiki czy teý inte-

ligentnego zastosowania magnetyzmu

ziemskiego do wsparcia grawitacji zna-

laz¸em... monstrum.

Monstrum zaawansowanej technolo-

gii, rzecz jasna. Takie, co to troch« przy-

pomina rakiet« Tytan , tyle ýe w skali 1 : 4

i na k¸kach. Ossie Millican, szef warsz-

tatu mechanicznego w SLAC-u i g¸wny

nadzorca budowy pojazdu, objaænia, ýe

przedni cz«æ kad¸uba ich samochodu

stanowi komora prýniowa podobna do

tych, ktre stosuje si« do oddzielania ma-

terii od antymaterii. ãTa konkretna ko-

mora Ð zapewnia Ð by¸a prototypem i ni-

gdy nie wykorzystywano jej w akcelera-

torze. Ale Ð dodaje Ð kilkakrotnie spraw-

dziliæmy j za pomoc licznika Geigera,

aby mie co do tego ca¸kowit pewnoæ.Ó

Tym, co naprawd« robi¸o wraýenie na

publice, by¸ element, ktrego nie posia-

da¸ ýaden z pozosta¸ych 34 pojazdw,

a mianowicie akcelerator. Nie z peda¸em,

bo wszystkie te wyæcigowce poruszaj si«

wy¸cznie dzi«ki grawitacji, ale prawdzi-

we urzdzenie do przyspieszania czstek.

Takie, co to rozp«dza elektrony do pr«d-

koæci bliskiej pr«dkoæci æwiat¸a, a nast«p-

nie zderza je z pozytonami, aby wytwo-

rzy p«ki subatomowych czstek tak

egzotycznych, ýe w celu ich zobaczenia

w naturze naleýa¸oby w¸czy si« wok¸

czarnej dziury lub cofn si« w czasie do

Wielkiego Wybuchu. By¸ to, rzecz jasna,

tylko ma¸y kawa¸ek akceleratora i nie

uæwiadczy¸oby si« w nim elektromagne-

sw czy antymaterii. Niemniej jednak z

migajc, zasilan z baterii diod elektro-

luminescencyjn, ktr zamontowano

w miejscu, gdzie przechodzi¸aby wizka,

prezentowa¸ si« naprawd« wspaniale.

I o to w¸aænie chodzi¸o. ãNie zaleýy

nam na szybkoæci Ð zapewnia nieco de-

fensywnie Millican. Ð Chcemy zwyci«ýy,

wykorzystujc nienewtonowskie efekty.Ó

Kiedy druýyna SLAC-u przyciga na

lini« startu swego 655-kilogramowego

wyæcigowca nazwanego Z-Mobilem, in-

ýynier Eric Bong wælizguje si« w skrza-

ny kombinezon motocyklisty i dosiada

potwora. ãZwykle oczekujemy wysoko-

energetycznych zderzeÄ, ale nie tym ra-

zemÓ Ð ýartuje.

W dole na linii mety konferansjer pod-

grzewa emocje publicznoæci: ãPojazd ze

SLAC-u kosztuje co najmniej milion do-

larwÓ Ð podaje z kamienn twarz. Ale

uwaga: na drugi tor wtacza si« konku-

rent Ð pude¸kowaty samochd sfinanso-

wany przez prawnicz firm« Venture

Law Group i wykonany z czegoæ, co

przypomina chleb. No, moýe ciasto na

precle.

Kiedy starter wznosi pistolet, druýy-

na ze SLAC-u przygotowuje si« do po-

pchni«cia wehiku¸u Bonga, cho ãte-

Garry Stix

Newton Ð 1, Einstein Ð 0

Fizycy startuj w zawodach i... przegrywaj

s najwi«kszymi ponuraka-

mi wærd naukowcw, bo to

przecieý oni zaproponowali powabne

kwarki, rzadko jednak widuje si« ich

b¸aznujcych, w kaýdym razie nie w bia-

¸y dzieÄ. Tak wi«c kiedy badacze z Line-

ar Accelerator Center (SLAC) ze Stan-

fordu zwrcili si« do Scientific American

z proæb o wy¸oýenie tysica dolarw,

aby mogli wzi udzia¸ w wyæcigach

amatorskich pojazdw bez silnikw, po-

stanowiliæmy nie przepuæci takiej æwiet-

nej okazji do zabawy. Dochody z za-

wodw mia¸y zasili lokaln fundacj«

(Peninsula Community Foundation)

zwalczajc naduýywanie alkoholu

przez nastolatkw. (SLAC nie moýe wy-

dawa federalnych funduszy na takie

imprezy, std naukowcy skierowali

proæb« do Scientific American .)

Gdy wyszli, wyobraziliæmy sobie, jak

zaprz«gaj swoje superkomputery do

optymalizacji projektu opartego na pod-

stawowych prawach przyrody, a nast«p-

nie przekopuj stosy akceleratorowych

rupieci w poszukiwaniu nadprzewodz-

cych stopw czy teý pozytonowo prze-

kszta¸conego ãniewiadomoczegoÓ. W

przerbce szcztkw technologicznego

cudu wartego wiele milionw dolarw

na zwyci«ski pojazd rajdowy taka inte-

lektualna moc z pewnoæci nie mog¸a

zawieæ. Wyobracie wi«c sobie moje

zdziwienie, kiedy wrzeæniowego poran-

ka w dniu zawodw, przechadzajc si«

w t¸umie zebranym wzd¸uý ¸agodnie

opadajcej drogi Sand Hill Road ze Stan-

ford University obok SLAC-u i siedzib

firm o znacznych udzia¸ach w Dolinie

Krzemowej, zaszed¸em do SLAC-u i tam

zamiast prze¸omowego wynalazku

Z-MOBILE gotowy do startu.

22 å WIAT N AUKI Luty 1998

W prawdzie fizycy czstek nie

Stix Gary - Pojedynek na fale uderzeniowe.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: