Kr 022 Pomysłowe drapieżniki.pdf

JQD@BINMHYL

(22)

Mieczysāaw Pajewski

ONLXRÿNVD CQ@OHDįMHJH

Jeĥli zbadamy zwyczaje zdo-

bywania poıywienia przez zwie-

rzēta, to napotkamy czasami

nadzwyczaj wyrafinowane uıy-

cie narzēdzi (ktîre czēsto sĎ frag-

mentem wāasnego ciaāa). Zāoıo-

noĥą i wyjĎtkowoĥą tych narzē-

dzi oraz zwiĎzane z uıyciem tych

narzēdzi niezwykāe zachowanie

siē zwierzĎt, mocno sugerujĎ,

ıe te wzorce zdobywania poıy-

wienia nie mogāy siē rozwinĎą

na drodze ewolucji.

wielka rybka podpāynie dosta-

tecznie blisko fascynujĎcego jĎ

ĥwiatāa, ryba wēdkarz bāyska-

wicznie jĎ chwyta.

Pojawia siē nastēpujĎce py-

tanie: Jak mogāa rozwinĎą siē

stopniowo ta luminescencyjna

przynēta oraz poāĎczony z niĎ

wzorzec zachowania? Teoria

ewolucji gāosi, ıe ryba wēdkarz

musiaāa wyewoluowaą z nor-

malnej ryby, czyli z takiej, ktî-

ra nie ma na gāowie ıadnego

dziwnego stroika i podobnie

jak zwykāe ryby zdobywaāa co-

dzienne poıywienie ĥcigajĎc

mniejsze rybki. Jak ta ewolucja

mogāa nastĎpią?

Zwykle ewolucjoniĥci wyja-

ĥniajĎ proces ewolucyjny twier-

dzĎc, ıe nowy gatunek ewolu-

uje z juı istniejĎcego gatunku

powoli, maāymi kroczkami,

przez wiele pokoleě. Wiadomo,

ıe w ĥwiecie zwierzĎt rodzĎ siē

czasami osobniki z niewielkimi

odstēpstwami od istniejĎcych

organizmîw. Odstēpstwa te sĎ

wynikiem przypadkowych mu-

tacji genetycznych. Jeĥli ta nowa

cecha daje zwierzēciu jakĎĥ

przewagē nad innymi, to praw-

dopodobnie przeıyje ono i bē-

dzie przekazywaą tē cechē swe-

mu potomstwu. Ewolucjoniĥci

twierdzĎ, ıe gdy te korzystne

ÿnvbx nrytĤbh

W przyrodzie ıyje wiele zwie-

rzĎt, ktîre maskujĎ siē i uıywajĎ

jednej ze swych koěczyn jako

przynēty przyciĎgajĎcej ofiary.

Doskonaāym przykāadem jest

gāēbinowa ryba wēdkarz, Lino-

phryne arborifera, ıyjĎca w caā-

kowitej ciemnoĥci ponad 8 km

pod powierzchniĎ wody. Nad

ustami ma dziwny, cienki wyro-

stek z szerokim obāym koěcem,

emitujĎcym zielonkawe ĥwiatāo.

Jest to tzw. zjawisko biolumine-

scencji. Inaczej niı wiēkszoĥą

ryb, ta nie goni swojej ofiary, ale

czeka na niĎ i wolno ruszajĎc

ĥwiecĎcĎ wypustkĎ nad gāowĎ

zachēca potencjalne ofiary, by

przypāynēāy bliıej. Kiedy nicze-

go siē nie spodziewajĎca nie-

ryba wēdkarz,

Linophryne arborifera

mq 1/2010 Ctbg By`rív

Ctbg By`rív

JQD@BINMHYL

cechy bēdĎ siē gromadziāy przez

dāugi czas, to organizm rozwi-

nie nowe organy, cechy i moı-

liwoĥci. Zobaczymy jednak, ıe

w wielu przypadkach ten pro-

ponowany scenariusz ewolucyj-

ny nie ma wiēkszego sensu.

Przede wszystkim nikt nigdy

nie zaobserwowaā, aby jakaĥ

mutacja wywoāaāa powstanie

nowego organu albo wzmocni-

āa funkcje juı istniejĎcego. Mu-

tacje rzeczywiĥcie wystēpujĎ, ale

czēsto okazujĎ siē ĥmiertelne.

W najlepszym wypadku mutacja

jest neutralna, czyli nie sprawia

organizmowi kāopotîw, ale rîw-

nieı w niczym mu nie pomaga.

Teorii stopniowego rozwo-

ju nie udaje siē wyjaĥnią istnie-

nia wielu cech organizmîw,

poniewaı cechy te sĎ dla orga-

nizmîw korzystne tylko w ich

obecnej, zakoěczonej postaci,

a etapy poĥrednie ich hipote-

tycznego āaěcucha rozwojowe-

go byāyby bezuıyteczne lub na-

wet szkodliwe. Aby to zobaczyą,

powrîąmy do przykāadu gāēbi-

nowej ryby wēdkarza. Wy-

obraįmy sobie rybē, ktîra nie

ma ĥwiecĎcej lampki nad swo-

im czoāem. Zamiast niej ma zu-

peānie normalnĎ pāetwē grzbie-

towĎ, z ktîrej wāaĥnie miaāa siē

jakoĥ rozwinĎą wypustka ze

ĥwiecĎcym koěcem. Przypuĥą-

my, ıe przypadkowa mutacja

genetyczna wywoāaāa niewiel-

kie zmiany w pierwszym pro-

mieniu pāetwy grzbietowej: staā

siē on nieco dāuıszy albo nieco

szerszy, albo moıe przesunĎā siē

trochē ku przodowi. Ta niewiel-

ka zmiana pāetwy grzbietowej

nic rybie nie daje, gdyı nie sta-

nowi przynēty dla ıadnej mniej-

szej ryby. A poniewaı cecha

taka nie daje rybie, jeĥli chodzi

o przeıycie, przewagi nad inny-

mi rybami tego samego gatun-

ku, to nie ma do niej zastoso-

wania proces doboru natural-

nego, ktîry mîgāby utworzyą

nowy gatunek ryby gāēbinowej.

Dobîr naturalny bowiem dzia-

āa tylko wtedy, jeĥli nowa ce-

cha przyczynia siē do zwiēksze-

nia szansy na przeıycie. I na-

wet gdyby ryba z nieco zmie-

nionĎ pāetwĎ grzbietowĎ po-

nownie ulegāa mutacji, tworzĎc

nieco dāuıszĎ pāetwē, to ta

wiēksza wypustka nadal byāa-

by bezuıyteczna, nie zwiēksza-

jĎc tym samym szansy na prze-

ıycie i wydanie potomstwa.

Naleıy zwrîcią uwagē, ıe

lampka ryby wēdkarza nie jest

zwykāym zgrubieniem. ZnajdujĎ

siē w niej rzadko spotykane

bakterie, ktîre produkujĎ ĥwie-

cĎce zwiĎzki chemiczne. Ten

fakt jeszcze bardziej zmniejsza

prawdopodobieěstwo, by ta

chemiczna fabryka rozwinēāa

siē sama poprzez ciĎg przypad-

kowych zdarzeě, ktîre pewne-

go dnia doprowadziāy nagle do

utworzenia niewielkiej ĥwiecĎ-

cej paāeczki.

Gdyby nawet jakimĥ cudow-

nym zrzĎdzeniem losu wypust-

ka ta stopniowo siē powiēksza-

āa w kolejnych pokoleniach

i w pewnym momencie zaczēāa

ĥwiecią nad oczami naszej gāē-

binowej ryby, to organ ten na-

dal nie przynosiāby rybie naj-

mniejszej nawet przewagi. Dla-

czego? Ano dlatego, ıe taka

przewaga wymaga odpowied-

niego sposobu zachowania siē

ryba wēdkarz musi wolno po-

ruszaą lampkĎ i cierpliwie cze-

kaą, aı jakaĥ niczego siē nie

spodziewajĎca niewielka rybka

zbliıy siē zwabiona przez ĥwia-

teāko. SkĎd ryba o wāaĥciwej dla

ryb niewielkiej inteligencji mo-

gāaby wiedzieą, jak siē zacho-

wywaą, by to najlepiej odpo-

wiadaāo jej nowemu ĥwiecĎce-

mu organowi? Jeĥli nasza ryba

gāēbinowa kiedyĥ ĥcigaāa mniej-

sze rybki, co jest zachowaniem,

jakiego naleıy oczekiwaą od

gāodnego drapieınika, to poja-

wienie siē ĥwiecĎcej wypustki

staāoby siē wyraįnĎ wadĎ, gdyı

ostrzegaāoby ofiarē.

Powyısze rozwaıania muszĎ

doprowadzią do wniosku, ıe

ĥwiecĎca wypustka nad gāowĎ

ryby musiaāa siē pojawią nagle

w kompletnej lub niemal kom-

pletnej postaci, razem z odpo-

wiadajĎcym jej zachowaniem

siē. Taka radykalna zmiana bu-

dowy ciaāa i zachowania nie

moıe pojawią siē na drodze

ewolucji. Zdrowy rozsĎdek pod-

powiada raczej, ıe nasza ryba

wēdkarz powstaāa taka lub nie-

mal taka, jaka obecnie istnieje,

ryba wēdkarz (Histrio histrio)

Ctbg By`rív mq 1/2010

Ctbg By`rív

18 Ctbg By`rív

JQD@BINMHYL

wyposaıona w caāĎ aparaturē

anatomicznĎ i behawioralnĎ,

a to jest moıliwe tylko wskutek

planowania ze strony jakiejĥ

wyıszej inteligencji.

Wspomniana ryba to nie je-

dyny przypadek tego typu ryb.

Na przykāad ryba wēdkarz z Mo-

rza Sargassowego (Histrio histrio)

kusi swoje ofiary powiewajĎc

faāszywym kēsem poıywienia

(faktycznie jest to pierwszy pro-

mieě jej pāetwy grzbietowej),

podczas gdy sama zamaskowa-

na jest, jakby byāa pokryta wo-

dorostami morskimi. Gdyby

obowiĎzywaāa logika ewolucjo-

nizmu, ryba ta musiaāaby rozwi-

nĎą nie tylko zmodyfikowanĎ

pāetwē, ale takıe przeprowadzią

zmianē behawioralnĎ (sposobu

postēpowania), ktîra zwiēksza

stopieě maskowania siē. Sprî-

bujmy wyobrazią sobie rybē,

ktîra jako drapieınik chwyta

ofiarē po szybkim poĥcigu, ale

ktîrej potomstwo wyposaıone

jest juı w pāetwē, imitujĎcĎ ka-

waāek miēsa, oraz w ciaāo, wy-

glĎdajĎce tak, jakby pokryte byāo

morskimi wodorostami. I wszyst-

ko to wskutek zespoāu przypad-

kowych mutacji czy to w postaci

jednorazowej czyli nagle (co im-

plikuje niewiarygodnie niskie

prawdopodobieěstwo zajĥcia),

czy w szeregu kolejnych zmian

(ale tu kolejne stadia nie dajĎ

ıadnej przewagi, wiēc prawdo-

podobieěstwo wystĎpienia tego

zespoāu mutacji jest dokāadnie

tak samo niskie, jak gdyby wy-

stĎpiāy one jednoczeĥnie).

A przecieı to nie wszystko. Taka

zmutowana ryba musiaāaby rîw-

nieı jednoczeĥnie nauczyą siē

odpowiedniego sposobu zacho-

wania, aby jej nowa budowa cia-

āa przynosiāa potrzebne skutki.

Zamiast poĥcigu za ofiarĎ, gdy

jest gāodna, tak jak robili to jej

przodkowie, ona musi pozosta-

waą w jednym miejscu, wolno

poruszajĎc pāetwĎ wyglĎdajĎcĎ

jak kawaāek miēsa i oczekujĎc,

aı ofiara podpāynie blisko niej.

Skorpena Iracundus signifer

uıywa jeszcze bardziej wyrafino-

wanego podstēpu. Jej pāetwa

grzbietowa wyglĎda i porusza siē

jak niewielka rybka, ktîra sta-

nowi jej naturalne poıywienie.

Wabik ten jest tak realistyczny,

ıe podobne do niego rybki bāēd-

nie biorĎ go za samiczkē ich wāa-

snego gatunku. Kiedy ktîryĥ

z samczykîw zapragnie poāĎczyą

siē z niĎ w parē, koěczy zamiast

tego w szczēkach skorpeny.

ZdumiewajĎce, ıe gdy skorpena

jest najedzona, zmienia tak bar-

wē wabika, ıe nie przyciĎga on

juı nastēpnych samczykîw. Sko-

ro skorpena nie moıe juı ich

zjeĥą, to po co majĎ siē uczyą, ıe

czasami coĥ, co wyglĎda na sa-

miczkē, wcale niĎ nie jest?

Teoria, wedāug ktîrej skor-

pena z wabikiem pojawiāa siē

na drodze stopniowej ewolucji,

napotyka te same problemy, ja-

kie widzieliĥmy przy okazji po-

przednich przykāadîw. Oprîcz

nich w tym przypadku wabik

zmienia barwē, co wymaga

wspîādziaāania mechanizmîw

ukāadu nerwowego oraz pew-

nych procesîw chemicznych.

Powoduje to, ıe mamy do czy-

nienia z jeszcze bardziej skom-

plikowanĎ sytuacjĎ. Ta struktu-

ralna i chemiczna zāoıonoĥą

zmniejsza prawdopodobieě-

stwo ewolucji wskutek przypad-

kowych mutacji niemal do zera.

Wĥrîd gadîw i pāazîw lĎ-

dowych znajdujemy nawet jesz-

cze bardziej zawiāe nawyki zdo-

bywania poıywienia. İîāw sēpi

(Macroclemys temminckii)ma

na jēzyku umiēĥniony dāugi

wyrostek, przypominajĎcy czer-

wonego robaka i sāuıĎcy do

wabienia ryb. W ciĎgu dnia

ıîāw ten spoczywa nieruchomo

na dnie sadzawek lub strumie-

ni z szeroko otwartymi szczēka-

mi (czymĥ w rodzaju haczyko-

wato zakoěczonego dzioba, jak

u sēpa, dziēki czemu zyskaā

polskĎ nazwē). Jest dla ryb trud-

ny do zidentyfikowania, gdyı

pancerz grzbietowy, tzw. kara-

paks, ma pokryty glonami. İîāw

porusza wîwczas wspomnia-

nym miēsistym wyrostkiem, ktî-

ry czerwienieje wskutek napāy-

wu krwi, i czeka, aı ryba sama

wpāynie mu do paszczy.

Zachowanie takie nie moıe

byą wynikiem powolnego i stop-

niowego procesu uczenia siē.

SkĎd jakiĥ ıîāw mîgāby siē do-

wiedzieą, ıe jego jēzyk przypo-

mina dla jadalnej ryby jakiegoĥ

znanego jej i smacznego robaka?

I dlaczego miaāby otwieraą swîj

dziîb i czekaą w jednym miejscu?

Nawet gdyby jakiĥ bardzo uzdol-

niony (albo bardzo leniwy) ıîāw

robiā tak w przeszāoĥci, to zacho-

İîāw sēpi (Macroclemys temminckii)

mq 1/2010 Ctbg By`rív

Ctbg By`rív

JQD@BINMHYL

wanie takie nie powinno siē po-

jawiaą u jego potomstwa, gdyı

nabyte wzorce behawioralne nie

sĎ dziedziczone. Zdolnoĥci naby-

te przez organizm w trakcie ucze-

nia siē lub w trakcie praktyki nie

wpāywajĎ na materiaā genetycz-

ny tego organizmu, a przez to nie

sĎ przenoszone do potomstwa,

podobnie jak wiedza, jakĎ zdo-

byliĥmy na studiach, nie przecho-

dzi na nasze dzieci. A wiēc spe-

cyficzne zachowanie siē ıîāwia

sēpiego podczas dziennego zdo-

bywania poıywienia otwiera-

nie szczēk i oczekiwanie w bez-

ruchu musi byą odruchem, a nie

rezultatem uczenia siē.

Opisane zachowanie jest,

oczywiĥcie, zakodowane w ge-

nach zwierzēcia i dziedziczone.

Dlatego najbardziej rozsĎdnym

wyjaĥnieniem pojawienia siē

ıîāwia sēpiego nie jest jego wy-

ewoluowanie z innego gatunku,

ale pojawienie siē w przeszāoĥci

w takiej samej lub niemal takie

samej postaci i z takimi samymi

nawykami, jak dzisiaj.

Argentyěska ıaba rogata (Ce-

ratophrys cornuta) uıywa jako

przynēty jednego z palcîw tyl-

nej koěczyny. İaba porusza

wolno tym palcem i czeka, aı

przyciĎgnie w ten sposîb jakie-

goĥ owada. İmija miedzianka

(Agkistrodon contortrix) z kolei

jako przynēty uıywa podobne-

go do robaka zakoěczenia ogo-

na. Powoli wijĎcy siē koniuszek

jej ogona jest tak atrakcyjny dla

przechodzĎcej obok ciekawej

i niczego siē nie spodziewajĎcej

ıaby, ıe nie moıe siē ona oprzeą

chēci chwycenia go. Jeĥli nie

zorientuje siē, ıe wijĎcy siē ro-

bak jest tylko przedāuıeniem

ımii, to stanie siē jej pokarmem.

Zwierzēta w tych przypad-

kach zdobywajĎc poıywienie

uıywajĎ jako przynēty rîınych

swoich organîw. Ale tylko obec-

ny lub bardzo zbliıony do obec-

nego wyglĎd i funkcjonowanie

tych organîw peāni funkcjē przy-

nēty. Jakikolwiek hipotetyczny

poĥredni etap byāby bezuıytecz-

ny, a przez to nie pozwalaāby

rozwijaą siē nowemu gatunkowi

przy pomocy znanego darwinow-

skiego procesu przetrwania naj-

lepiej przystosowanego (survival

of the fittest) i doboru naturalne-

go. Aby umoıliwią omawianym

gatunkom przetrwaą, organy te

muszĎ pojawią siē od razu

w kompletnej postaci, identycz-

nej jak obecnie lub niewiele siē

od niej rîıniĎcej, czyli nie stop-

niowo, w dāugim okresie czasu,

jak chcieliby ewolucjoniĥci.

Ponadto, na co zwracaliĥmy

uwagē wyıej, naszym gatun-

kom nie pomoıe nawet posia-

danie kompletnego organu, ktî-

ry peāni funkcjē wabienia ofia-

ry, jeĥli nie towarzyszy mu caā-

kowicie nowy wzorzec beha-

wioralny, odmienny od zwy-

kāych nawykîw ıywieniowych

gatunkîw, z ktîrych rzekomo

nasze wyewoluowaāy. Przyroda

obfituje w gatunki, ktîrych po-

jawienia siē darwinowska teo-

ria ewolucji nie jest w stanie

wyjaĥnią. Ewolucjoniĥci odwo-

āujĎ siē jedynie do mētnego

ogîlnego rozumowania, ıe kaı-

da cecha moıe siē nieznacznie

zmieniaą i jeĥli mamy do czynie-

nia z milionami, dziesiĎtkami

i setkami milionîw lat, to

wszystko siē moıe zdarzyą.

Otîı nie wszystko, bo istniejĎ

logiczne i probabilistyczne prze-

szkody, by uznaą ewolucjoni-

styczne wyjaĥnienia za wiary-

godne. I nic dziwnego, ıe prîı-

no szukaą szczegîāowych sce-

nariuszy ewolucyjnych dla przy-

padkîw takich, jak omawiane

w prezentowanym tekĥcie.

Dlatego wnioskujemy, ıe to

jakaĥ wyısza inteligencja wypo-

saıyāa zwierzēta w posiadane

przez nich wabiki i zaprogramo-

waāa je w odpowiadajĎce tym

wabikom sposoby postēpowania.

Mieczysāaw Pajewski

miepaj@wp.pl

ıaba rogata (Ceratophrys cornuta)

İmija miedzianka (Agkistrodon contortrix)

Ctbg By`rív mq 1/2010

Ctbg By`rív

20 Ctbg By`rív

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: