Literatura popularna – podłoże historyczno-teoretyczne
(Opracowanie na podstawie Słownika literatury popularnej pod red. T. Żabskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006 oraz wykładów prof. Jolanty Ługowskiej i ćwiczeń z dr Elżbietą Lubczyńską – Jeziorną na Uniwersytecie Wrocławskim)
à RÓŻNE ŚWIATY KULTURY I FENOMENY LITERATURY
· 3 LITERATURY wg HERNASA:
o ARTYSTYCZNA
o LUDOWA/FOLKLOR
§ Literatura oralna.
§ Układ odniesień do literatury wysokiej.
§ Źródło tematów i inspiracji.
o TRYWIALNA/BRUKOWA/POPULARNA
§ Cyklicza i seryjna wiąże się z kategorią schematu konwencji.
§ Pełnoprawny przedmiot zainteresowań.
§ Literatura rozrywkowa, czasu wolnego.
§ Posiada różne odmiany tematyczne.
Do tego dochodzi LITERATURA DZIECIĘCA
àLITERATURA DLA LUDU (XIX w.)
(Nie jest literaturą ludową, ale czerpie z niej niektóre motywy)
· Piśmiennictwo przeznaczone dla zamkniętego, chłopskiego kręgu czytelniczego (później też robotniczego).
· Przyczyny powstania i rozwój:
o Konieczność kontroli i opieki nad ludem.
o Działalność oświatowa i uświadamiająca wobec „innych” warstw narodu.
o Akcje zaborców skłócające warstwy społeczne.
o Pisarze z kręgu postępowego ziemiaństwa, kleru, wiejskich nauczycieli, dziennikarzy, itp. spełniający narzucony im obowiązek tzw. pracy u podstaw.
o Dzieła o charakterze postępowym lub konserwatywnym.
o Stawianie dziecka i wieśniaka na tym samym poziomie rozwoju umysłowego.
o Skracanie i adaptowanie utworów zwłaszcza Kraszewskiego.
o Wydawnictwa religijne, kancjonały – rozprowadzanie.
· Krąg czytelnictwa wiejskiego:
o prasa ludowa,
o wydawnictwa jarmarczne (romanse, kryminały zbójeckie),
o wydawnictwa dewocyjne.
· Cechy literatury jarmarcznej:
o Melodramatyczna fabuła oparta na schematach literatury jarmarcznej: eksponowanie silnie skontrastowanych postaci, np. pijaka, dobrego gospodarza, Żyda, proboszcza.
o Fabuła sprawia wrażenie autentycznej.
o Narrator personalny.
o Konkretne realia topograficzne.
o Aktualny komentarz.
o Nawiązania do folkloru.
o Rzadkość poezji.
· Kategoria powiastki moralizatorskiej – strywializowana miniatura XIX w. powieści obyczajowej. Wyróżniamy powiastki moralizatorskie:
o religijne,
o fantastyczne,
o społeczne,
o filozoficzne,
o patriotyczno – narodowe.
· Dramat dla ludu – podobny do powiastki moralizatorskiej i obrazka obyczajowego.
à LITERATURA POPULARNA (ang. popular literature, fr. littérature populaire, niem. Trivialliteratur/Unterhaltungsliteratur).
· Dziedzina twórczości literackiej obejmująca utwory przeznaczone dla szerokiego kręgu czytelników, nastawione na realizację ich potrzeb osobowościowych.
· Dostarcza rozrywkę i silne przeżycia emocjonalne.
· Wchodzi w kontakt z literaturą artystyczną i ludową wykorzystując jej dorobek.
· Można ją podzielić na:
o brukową,
o trywialną,
o tandetną,
o straganową,
o jarmarczną.
· Kontekst pozaliteracki literatury popularnej stanowią dziedziny sztuki kultury popularnej:
o Rozrywkowa produkcja filmowa,
o Telewizja – seriale,
o Estrada.
· Do piśmiennictwa popularnego zaliczyć można:
o senniki,
o przepowiednie,
o poradniki towarzyskie,
o graffiti i druki użytkowe.
· Populistyka jest działem folklorystycznej działalności człowieka.
· Historia literatury popularnej:
o STAROŻYTNOŚĆ:
§ Ustne relacje podróżników, marynarzy i kupców utrwalane w Odysei (fabularny prawzór powieści przygodowo-podrózniczej).
§ Memoraty – opowieści o zdarzeniach prawdziwych. Zostały przekształcone wg reguł folklorystycznych w fabulat (historię fikcyjną).
§ Mitologia i jej wielowersyjność.
§ Zjawiska symptomatyczne dla późniejszej literatury popularnej:
· Ludzie mieszają się z bogami.
· Przekazy mitologicznie przybierają charakter apokryficzny.
· Miejsca zdarzeń wypełniają osoby fantastyczne.
· Herosi są poddawani próbom odwagi i męstwa, wierności, odporności na trudy i niebezpieczeństwa.
§ Romans grecki (II w. p. n. e.) – klasyczny schemat historii miłosnej z wyznacznikami awanturniczej czasoprzestrzeni.
o ŚREDNIOWIECZE/RENESANS:
§ Gatunki piśmiennictwa religijnego:
· apokryfika,
· hagiografia,
· egzemplum,
· misterium.
§ Apokryfy – opowieści dające człowiekowi zaspokojenie ciekawości (historie związane z NT i ST, nie do potwierdzenia ani historycznie, ani religijnie).
§ Fantastyka orientalna (Księga tysiąca i jednej nocy)
§ XIII – arturiański romans rycerski, opowieści karoliańsjie – przystosowane do możliwości recepcyjnych niewykształconych odbiorców.
§ Wynalezienie druku – komercjalizacja.
§ Dawne „reliktowe” gatunki przechodzą do obiegu najniższego (ludowego).
o KOLEJNE WIEKI:
§ XIX/XX – rozwój beletrystyki i dramatopisarstwa.
§ Powstają gatunki stricte popularne:
· powieść gotycka,
· powieść o duchach, tajnych związkach, zbójcach, rycerzach średniowiecznych,
· odmiany romansu sentymentalnego.
§ Schematyzacja i de schematyzacja doczesnych odmian oraz powstanie nowych.
§ XIX Anglia – powieść fantastyczna (fantastycznonaukowa) oparta na wzorach i inspiracjach powieścią gotycką (Frankenstein M. Schelley).
§ Wyparcie romansu rycerskiego przez przygodową powieść historyczną.
§ Powieść sentymentalna – melodramat, odmiany powieści miłosnej:
· romans z życia wyższych sfer,
· niemiecka powieść rodzinna,
· powieść modernistyczna,
· współczesna powieść erotyczna.
§ Ameryka – pojawia się western.
§ Francja, Anglia – powieści kryminalne (śledztwa, genialny detektyw).
§ Powieści o zaginionych cywilizacjach („powieści dżungli”).
§ Literatura popularna i fantasy.
§ Horror (Stevenson, Stocker).
§ Science fiction: prognozy futurologiczne i katastroficzne.
o Po XIX w. wyłoniły się powieści:
§ wojenna,
§ szpiegowska,
§ polityczna (z kryminalnej),
§ gangsterska,
§ policyjna,
§ pornograficzna (literatura miłosna).
o Teksty ludowe ulegające trawestacji literackiej (XIXw.)
o Przejście utworów z wyższego obiegu do niższego, np. romans zbójecki i rycerski.
o Repertuar piśmiennictwa „reliktowego”.
o Powieść zeszytowa, seriale zeszytowe.
o Popularne adaptacje filmowe (Fleming, King, Steel, MacLean).
· Problem gatunków:
o Różne koncepcje podziału literatury popularnej związane są z kręgami tematycznymi - brak pojęcia odmiany gatunkowej w populistyce.
o Gatunki przyjęte z piśmiennictwa wysokoartystycznego – powieść, opowiadanie (nowela).
o Kryterium tematyczne.
o Charakterystyczne rozwiązania fabularne.
o Typy postaci.
o Sposoby narracji i stylu.
o Problematyka gatunkowa i systematyczna.
· Produkcja, dystrybucja, odbiór.
o Autor utworu popularnego realizuje potrzeby osobowościowe czytelników.
· Ma zainteresować czytelników (przestraszenie, zabawa, zaciekawienie)
· Realizuje potrzeby czytelnicze odbiorców.
· Gwiazdy socjometryczne – ludzie, którzy gromadzą wokół siebie innych
...
Kalietis