Współczesne ruchy polityczne - skrypt.doc

WSPÓŁCZESNE RUCHY POLITYCZNE

SKRYPT DLA STUDENTÓW STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Skrypt jest przeznaczony w dużej mierze jako pomoc naukowa i pewien zbiór usystematyzowanych myśli na egzamin u prof. dr hab. S. Stępnia. Został sporządzony na podstawie książki R. Tokarczyka, wykładów prof. Stępnia, notatek z ćwiczeń i własnych przemyśleń. Zapewne jest niedoskonały ale takie już są skrypty, aczkolwiek dołożyłem starań by nie było w nim błędów merytorycznych. Za ewentualne wpadki jak zawsze odpowiedzialności nie biorę, korzystajcie więc z niego z rozwagą i umiarem.

„Zrobiłem co mogłem, kto potrafi niech zrobi lepiej” – aforyzm rzymski

ZAGADNIENIA TEORETYCZNE

Idea polityczna – to pojedyncze, istotne treści określonych ideologii, filozofii ujmowane naukowo w określonych doktrynach politycznych i są elementarnym składnikiem myśli politycznej. Są dziełem nieprzewidywalnych geniuszy. Posiadają funkcje poznawcze (przybliżanie określonych treści poszczególnych form myśli politycznej) i praktyczne (kształtują w pewnym stopniu rzeczywistość). Także na tych dwóch poziomach funkcjonują. Należy pamiętać, że poszczególne idee polityczne są mniej lub bardziej realne.

Ideologia polityczna – pochodzi od greckich słów eidos i logos. Po raz pierwszy założenia ideologii wyłożył A. Destutt de Tracy. Spory wokół sensu ideologii mają wymiar międzynarodowy. Jej istotą zajmowali się m. in. K. Marks, W. Lenin, K. Mannheim, F. Fukuyama. K. Mannheim określił ideologie w sześciu punktach:

·        Przeciwstawił ideologie utopiom

·        Rozróżnił partykularną i całościową koncepcje ideologii

·        Całościowe koncepcje ideologii uznał za przedmiot socjologii wiedzy

·        Ideologia posiada prawdę relacjonistyczną zarówno dynamiczną jak i historyczną

·        Socjologie wiedzy oparł na oparł na podejściu wartościującym

·        Ideologie może tylko zgłębiać jedynie inteligencja nie związana z żadną klasą społeczną

Ideologia jest uporządkowanym zespołem idei politycznych odzwierciedlających świadomość polityczną – poglądy, wierzenia, przekonania – określonej grupy społecznej, zarówno w zakresie opisu rzeczywistości społecznej jak i postulowanych kierunków. Ideologia porządkując ogromną kompleksowość świata społecznego, nadaje mu sens czegoś prostego i zrozumiałego dla niemal wszystkich ludzi. Ideologia racjonalizuje i pobudza emocje, opisuje i postuluje, integruje lub dezintegruje określone grupy społeczne. Należy podkreślić, iż im prostsza ideologia tym ma większe szanse na przyciągnięcie większej liczby zwolenników

Doktryna – to naukowe ujęcie różnych form myśli politycznej – idei, ideologii, filozofii i teorii, które mogą być wykorzystywane przez ruchy polityczne jako programy ich działania. Przedmiotem doktryn politycznych pozostaje myśl o głównych treściach czy też wartościach politycznych wyrażana ideami człowieka, wolności, równości, sprawiedliwości, społeczeństwa, państwa, gospodarki czy zmian. Doktryny polityczne często splatają się z niektórymi wątkami doktryn etycznych, religijnych, prawnych i ekonomicznych.

Funkcje doktryn politycznych:

- tłumaczą świat w sposób prosty

- kształtują świadomość społeczną

- określają schemat poznania rzeczywistości

- głoszą pewne wartości

- integrują osobowość jednostki

- kształtują tożsamość grupową i jednostkową

- wyznaczają cele działania

- legitymizują istniejący porządek społeczny lub dążenie do niego

Ruch polityczny – jest mniej lub bardziej zorganizowanym dążeniem jego uczestników do zdobycia, utrwalenia i wykorzystania władzy politycznej w celu realizacji programu zbiorowości społecznych, które reprezentuje.

Klasyfikacja ruchów politycznych

a)     określona ideologia

·        liberalne

·        konserwatywne

·        chadeckie

·        komunistyczne

·        socjaldemokratyczne

·        agralne

·        anarchistyczne

·        narodowe

·        nacjonalistyczne

b)     głównego adresata

·        grupa etniczna

·        ogół społeczeństwa

·        społeczność międzynarodowa

·        grupa społeczna

c)     instytucji

·        partie polityczne

·        państwo (np. dotyczy polityki zagranicznej)

d)     stosunku do istniejącej rzeczywistości

·        reakcyjne (gloryfikują przeszłość)

·        konserwatywne (status quo)

·        reformistyczne (zmiany stopniowe)

·        rewolucyjne

·        utopijne

e)     lokalizacja na scenie politycznej

·        lewica (racjonalizm, postęp, równość, sprawiedliwość społeczna, pozytywizm prawniczy, interwencjonizm, dobro)

·        prawica (interwencjonizm, ład społeczny, godność, rodzina, Ojczyzna, naród, religia, elitaryzm, prawo naturalne)

·        centrum (łączy w dużej części postulaty tych dwóch)

Ruch społeczny

Powstaje gdy większa grupa ludzi uświadomi sobie nie korzystność pewnej sytuacji. Wyznaczany jest cel zbiorowości. Trudno go zdefiniować, dlatego wskazuje się na jego cechy:

- spontaniczność poczynań

- masowość i zespołowość działań

- musi być celowy

- są zjawiskami historycznymi

- są generalnie pozarządowe

- jest ideologizowany

Ruch polityczny a społeczny

- każdy ruch polityczny jest ruchem społecznym

- ruchy polityczne mają wyższy stopień artykulacji celów

- ruchy polityczne mają bardziej sprecyzowane i skuteczne metody działania

- posiadają rozbudowaną strukturę organizacyjna

- ruchy polityczne mają duże środki finansowe

- ruchy polityczne dążą do realizacji celów traktując dojście do władzy jako środek do tego

Relacje między nimi

- polityczne zawierają się w społecznych

- polityczne są reprezentowane przez partie polityczne. Partie są częścią ruchu politycznego np. partia i związek zawodowy

Program polityczny

Mają one bardzo krótką żywotność – są na kilka lat. Jest to zespół funkcjonalnie i pragmatycznie powiązanych idei politycznych, które przy pomocy ruchu politycznego zakładają skuteczną ich realizacje. Wszystkie treści na poziomie programu przyjmują formę postulatu.

LIBERALIZM

1. Nazwa i pojęcie

Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa liberalis co oznacza wolność. Początkowo liberalizm miał znaczenie apolityczne. Swoje korzenie ma w Oświeceniu, choć duży wpływ na jego powstanie mieli tzw. nominaliści w Średniowieczu. Uważali oni byty jednostkowe za obiektywne, realne i istniejące. Nawiązywali do nich Machiavelii, Hobbeas, Kartezjusz, Spinoza. Po raz pierwszy słowo to zostało użyte w 1812 w Kortezach Hiszpańskich. Pierwszą doktrynę liberalną stworzył J. Locke w „Dwa traktaty o rządzie”. Trudno jest zdefiniować liberalizm w sposób bardzo krótki. Kryje on w sobie nie jasności z desygnatami. Jest używane w kilku znaczeniach:

·        określenie postawy społecznej np. liberalny nauczyciel

·        myśli politycznej

·        ruch polityczny np. partie liberalne jako nazwa własna

·        określenie frakcji w partii np. liberalna frakcja w PZPR

·        ustrój państwa np. liberalna demokracja

·        metoda refleksji nad życiem

·        ideologia doktryny

Liberalizm odnosi się do wielu sfer życia społecznego stąd możemy rozmawiać o liberalizmach politycznych, ekonomicznych, kulturowych. Wspólnym mianownikiem dla nich jest światopogląd budowany na idei indywidualizmu. Człowiek podejmując decyzje powinien je podejmować tak by nie ograniczać wolności innych osób. Dla liberała na świecie nie ma nic pewnego. Liberalizm odchodzi od arystoteleskiej koncepcji polityki (dobro wspólne).

Elementy składowe liberalizmu:

Na elementy składowe liberalizmu składają się:

a)     filozoficzna koncepcja liberalizmu

- indywidualistyczna koncepcja człowieka i społeczeństwa

- swoiście pojmowany egalitaryzm

- wiara w postęp

b) koncepcja polityczno-teoretyczna liberalizmu

- suwerenna jednostka jako podmiot praw (autonomia jednostki)

- wolność, własność, bezpieczeństwo

- prawo do szczęścia

- władza polityczna pochodzi od naturalnych uprawnień jednostek

- władza polityczna ma ograniczony charakter

- zakres władzy rządzących i zakres zobowiązań obywateli mają charakter konsensualny. Chodzi o zgodę.

- idea ustroju konstytucyjnego

- społeczeństwo i państwo stanowią organizację dobrowolną. Ze społeczeństwem mamy do czynienia wtedy gdy powstaje państwo

- zasada podziału władzy

Etapy rozwoju liberalizmu

Przeszedł on przez 4 fazy rozwoju:

Etap 1:

XVII w. – połowa XIX w. (Wiosna Ludów) – liberalizm klasyczny

Przedstawiciele J. Locke, A. Smith, J. Bendon, Monteskiusz, D. Diderot, Voltaire, B. Konstant, J.S. Mill. Mocno akcentowali naturalne uprawnienia jednostki. Równość wobec praw natury ale nie wobec innych sfer życia.

Można go podzielić na 2 fazy:

- liberalizm arystokratyczny

- liberalizm mieszczański

Etap 2:

Połowa XIX w. – 1914 r. liberalizm demokratyczny

Przedstawiciele: T. Fate, T. Jefferson, A. Jackson, A. Lincoln (amerykanie – ich liberalizm podążył inną drogą), J.S.Mill, A. de Torcqueville, H. Kelsen, K. Popler, J. Acton, H. Spencer, J. Jelinek.

Główne jego cechy:

- prymat praw wolnej jednostki

- koncepcja państwa prawnego. Wolność pozytywnym użytkiem

- ustrój państwa demokratyczny

- społeczeństwo nie jest sumą jednostek lecz sumą grup

- rozwój bezpłatnej oświaty

Etap 3:

1918 – lata 70 XX w. – liberalizm socjalny

Przyczynami były:

- wojny światowe

- kryzys ekonomiczny

- ostre konflikty społeczne

Wypracował liberalną koncepcje państwa dobrobytu. Był on rozwinięciem liberalizmu demokratycznego. Przedstawiciele: L. von Stein, T. Green, J. Hobson, J. Keynes, F.D. Roosvelt, J. Galbraith, A. Perlo.

Etap 4:

Był w opozycji do liberalizmu socjalnego i rozwijał się równolegle do niego.

Jego okres trwania przypada na okres od lat 30 XX w. aż do teraz. Jest zwany neoliberalizmem. Sensu stricto jest to jeden z nurtów wykształconych w II połowa XX w., sensu largo są to wszystkie nurty, które funkcjonują w liberalizmie w dobie współczesnej.

W ramach liberalizmu są następujące szkoły myślenia

- liberalizm konserwatywny (jest to praktycznie neoliberalizm), sięga do I fazy rozwojowej (Reagan, Thatcher)

- libertarianizm – jest jeszcze bardziej radykalny

- ordoliberalizm – liberałowie niemieccy

- liberalizm socjalny

2. Idee liberalizmu

Indywidualizm

Ukazuje jednostkę jako autonomiczną niepodzielną całość, sama w sobie jest ona najwyższą wartością, której celom podporządkowane są inne wartości i instytucje przedmiotowe (społeczne i polityczne). Liberalizm przyjmuje posesoryjną teorię indywidualizmu w której granice ciała jednostki są przedłużane jej zdolnościami. Jednostka dzięki swoim zdolnościom, rozumowi, na zasadzie wolności i równości decyduje samodzielnie o swoim losie. W swojej najczystszej postaci liberalny indywidualizm sprzeciwia się wszelkim autorytetom religijnym i politycznym, które podporządkowują jednostkę odpowiednim władzom. Takie podejście było krzewione przez liberalizm klasyczny. A. Smith twierdził, że działając dla siebie działamy dobrze dla innych. Społeczeństwo jest tu abstrakcją i nie jest czymś naturalnym, interes jednostki ma dominować. Z czasem skrajność tej idei została złagodzona przez liberalizm socjalny wyraźnie dryfując w kierunku indywidualizmu uspołecznionemu.

Wolność

Jest najwyższą wartością przedmiotową, służącą do realizacji celów przez jednostkę. Przyjmowanie za oczywistość faktu, że wolność jest sednem liberalizmu i łączy jego zwolenników jest błędem, bowiem liberalizm stworzył różne koncepcje wolności. W teorii pojawiają się 2 pojęcia wolności

a) pozytywna – ma swoje źródło w starożytności. Jej istotą jest to, że wolność to jest wolność do robienia dobrze, a nie źle. Jest to sztuka rządzenia samym sobą. Państwo powinno ukierunkowywać człowieka. Rozwijana była w liberalizmie demokratycznym i socjalnym

b) negatywna – chodzi tu o to by zapewnić człowiekowi wolność od przemocy. Domaga się niczym nie nieograniczonego rozwoju własności prywatnej. Wolność pozytywna i negatywna tworzy zewnętrzną wolność polityczną. Liberalizm uznaje wolność za istotę człowieczeństwa.

Społeczeństwo

Poszczególne nurty liberalizmu mają różne poglądy na temat istoty społeczeństwa i państwa osiągniętych na gruncie umowy społecznej. Według liberalizmu klasycznego umowa społeczna i społeczeństwo są konwencjonalnymi fikcjami nie mającymi pokrycia w rzeczywistości. Ten skrajny pogląd nie podzielają pozostałe nurty liberalizmu. Stoją one na stanowisku, że skoro kapitalistyczna industrializacja przyczyniła się do bezrobocia, ubóstwa i epidemii to społeczeństwo powinno służyć poszerzeniu możliwości faktycznego korzystania z wolności przez większy krąg osób. We wszystkich jednak nurtach liberalizmu społeczeństwo nie zyskuje rangi autonomiczności, jest jedynie środkiem samorealizacji jednostek ludzkich.

Równość

Zdaniem liberalizmu równość może mieć miejsce w sferze prawnej, politycznej i socjalno-ekonomicznej. Z punktu widzenia prawa dostęp do pełnienia ról w społeczeństwie nie może być utrudniony. Prawo powinno być równe dla wszystkich Pierwsi liberałowie odrzucali natomiast możliwość istnienia wolności politycznej. Dopiero pojawienie się nowych nurtów politycznych zmieniło nastawienie liberałów. Jeszcze bardziej sceptycznie odnoszą się oni do równości socjalno-ekonomicznej i w ten pogląd w dalszym ciągu tkwi w ich głowach. Liberałowie widzą sprzeczność pomiędzy wolnością a równością. Dla nich wolność jest ważniejsza, bo jest naturalna. Musi być nieco nierówno gdyż należy zachować wolność społeczną. Równość narusza też zasadę sprawiedliwości. Sprawiedliwość społeczna jest realizowana za pomocą rynku. Liberałowie jednak dostrzegają potrzebę wyrównywania poziomu życia.

Prawo

Wszystkie nurty liberalizmu uznają prawo naturalne i jego konkretyzacje, nie mniej jednak mają odmienne poglądy na jego istotę. Liberalizm klasyczny koncepcje prawnonaturalne obraca przeciwko feudalizmowi. Następnie po jego zwycięstwie stały się ostoją kapitalizmu. Kluczowym warunkiem rozwoju jednostki ludzkiej jest naturalne prawo do własności prywatnej, życia, wolnością i bezpieczeństwa

Gospodarka

Zawiera 3 główne zasady:

- własność prywatna

- wolna konkurencja

- wolność działalności gospodarczej

Podglądy doktrynalne liberalizmu w tej dziedzinie są wynikiem myśli A. Smitha. Liberałowie twierdzili, że państwo opiekuńcze pozbawia człowieka wolności, kreatywności itp. Domagano się więc jego redukcji. Liberałowie są jednak w stanie zaakceptować liberalne państwo opiekuńcze. Uważali, że trzeba zmienić zasady funkcjonowania takiego państwa. Nie może być ono przymusem, nie może mieć monopolu na usługi publiczne, które powinny opierać się na mechanizmach rynkowych, zakres wydatków państwa musi być adekwatny do możliwości podatkowych. Dostrzegają też potrzebę działalności organizacji pozarządowych. ...