PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ
dr Jerzy Ciapała
Traktat lizboński: Traktat o Unii Europejskiej + Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
1) PODSTAWOWE UWAGI TERMINOLOGICZNE. POWSTANIE I ROZWÓJ WSPÓLNOT EUROPEJSKICH W KIERUNKU UNII EUROPEJSKIEJ.
Należy wyodrębnić 3 pojęcia:
1. Prawo europejskie
2. Prawo wspólnotowe
3. Prawo Unii Europejskiej
1. Prawo europejskie jest najobszerniejszym zakresowo pojęciem obejmującym ogół norm prawnych wywodzonych z aktów różnych systemów prawnych. Normy te wyprowadzamy z aktów ustanowionych i obowiązujących na terytorium państw członkowskich. Istotą jest więc zasięg terytorialny jego obowiązywania.
a) System OBWE
W ramach prawa europejskiego wyodrębniamy m.in. akty systemu OBWE (dawniej KBWE). OBWE jest to organizacja międzynarodowa stymulująca współpracę państw w odniesieniu do różnych aspektów bezpieczeństwa i ochrony demokracji. Jej geneza sięga połowy lat 70. i zjawiska „odprężenia” między państwami demokracji zachodnich a wschodnim blokiem komunistycznym.
Rada Ministerialna – składa się z ministrów spraw zagranicznych państw; Wysoka Rada – wysocy urzędnicy z resortu spraw zagranicznych, Zgromadzenie Parlamentarne OBWE – delegaci z parlamentów państw członkowskich;
Jest to organizacja współpracy międzyrządowej, a formami prawnymi występującymi w jej ramach są umowy międzynarodowe (ratyfikowane umowy międzynarodowe art. 89 Konstytucji RP – jest to źródło prawa powszechnie obowiązującego, umowy nieratyfikowane nie są źródłami prawa powszechnie obowiązującego). Umowy międzynarodowe mogą nosić różne nazwy: statut, karta, konwencja, pakt, traktat.
b) System Rady Europy
Rada Europy jest organizacją o charakterze poza gospodarczym. Została ustanowiona w 1949 roku, Polska jest jej członkiem od 1992 roku, gdyż warunkiem przystąpienia do organizacji był demokratyczny charakter państwa i wolne wybory. Obecnie zrzesza około 50 państw.
Jej status wskazuje na cztery podstawowe cele:
1) zasada rozwoju demokracji;
2) zasada ochrony praworządności;
3) ochrona wolności i praw jednostki;
4) kształtowanie tzw. świadomości europejskiej w wymiarze kulturowym i edukacyjnym.
Organami Rady Europy są:
Zgromadzenie Parlamentarne składające się z przedstawicieli, delegatów państw członkowskich. Zgromadzenie to przyjmuje rezolucje, zalecenia i projekty umów międzynarodowych zwanych konwencjami.
Komitet Ministrów Rady Europy składa się z Ministrów Spraw Zagranicznych. Określa on i realizuje na podstawie uchwał Zgromadzenia Parlamentarnego oraz na podstawie własnych ustaleń politykę Rady Europy. Jest też adresatem sprawozdań państw członkowskich dotyczących wykonywania, przestrzegania różnych umów międzynarodowych przyjętych w ramach Rady Europy.
Wśród umów przyjętych w systemie Rady Europy uwagę zwracają:
§ Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności;
§ Europejska Karta Społeczna
§ Europejska Karta Samorządu Terytorialnego
Sekretarz Generalny
Komisarz ds. Praw Człowieka
Na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ukształtowało się bogate orzecznictwo Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Należy przyjąć, że treść konwencji oraz orzecznictwa ustalają tzw. europejskie standardy praw człowieka. Doniosłość tego aktu potwierdza Traktat Lizboński UE, który w jednym z protokołów odsyła bezpośrednio do jej postanowień. Oznacza to, że treść konwencji i dorobek prawny orzecznictwa strasburskiego zacznie współkształtować dorobek prawno-instytucjonalny acqvis communautaire Unii Europejskiej. Protokół 8 załączony do Traktatu Lizbońskiego dotyczy art. 6 ust. 2 na mocy traktatu Unia orzecznictwo włącza do swojego acqvis communautaire. Unia w tej ochronie praw człowieka może pójść dalej, ale nie może chronić ich w mniejszym stopniu.
Europejska Konwencja Praw Człowieka składa się z 59 artykułów i 14 protokołów dodatkowych, które rozszerzają treść konwencji. Państwa członkowskie muszą przyjąć treść konwencji oraz zobowiązać się do przyjęcia treści protokołów dodatkowych.
Za prawo europejskie w powyższym znaczeniu rozumie się również prawo wspólnotowe (prawo wspólnot europejskich) oraz prawo Unii Europejskiej.
2. Prawo wspólnotowe (prawo wspólnot europejskich).
Stanowiło je prawo trzech, aktualnie zaś dwóch, organizacji międzynarodowych ustanowionych trzema traktatami założycielskimi wspólnot.
a) Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali – traktat paryski – uchwalony w 1951 roku, w życie wszedł w 1952 i obowiązywał do roku 2002.
Była to organizacja 6 państw, której celem była integracja sektorowa odnosząca się do górnictwa i hutnictwa. Podstawą jej utworzenia był plan Roberta Schumana. Ustanowiła ona wolny handel produktami tych gałęzi ograniczając zasadniczo kompetencje państw członkowskich do prowadzenia polityki w odniesieniu do tych gałęzi.
b) Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej – tzw. pierwszy traktat rzymski – uchwalony w 1957 roku, w życie wszedł w 1958.
Była to druga organizacja stanowiąca wyraz integracji gałęziowej odnoszącej się tym razem produkcji energii atomowej oraz produkcji i handlu materiałami rozszczepionymi z wyłączeniem sektora wojskowego. EWEA obowiązuje nadal zaś jego postanowienia mają być przejęte przez traktat lizboński.
c) Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG) – tzw. drugi traktat rzymski – uchwalony w 1957 roku, w życie wszedł w 1958. Od 1992 roku TWE – zmieniony traktatem z Maastricht.
EWG była i pozostaje (przy zmienionej nazwie) organizacją integracji europejskiej odnoszącej się do całych gospodarek, a nie do poszczególnych gałęzi gospodarek. Integracja ta jest przeprowadzana w podstawowej mierze przy pomocy tzw. systemu parametrycznego w zarządzaniu. Jednak w odniesieniu do wspólnej polityki rolnej obecne są elementy nakazowo-rozdzielczego systemu.
Punktem wyjścia integracji całych gospodarek stała się wolność przepływu towarów tj. zniesienie barier celnych i innych na granicach państw członkowskich, które doprowadziło do ustanowienia w 1968 roku Unii Celnej między 6 państwami EWG.
W 1948 roku kraje BENELUXU utworzyły Unię Celną, co pomogło im wydźwignięciu się z kryzysu.
UNIA CELNA oznacza przyjęcie przez organizację międzynarodową kompetencji państw tworzących Unię w zakresie prowadzenia polityki celnej, handlowej i stanowienia prawa celnego. Państwa ją tworzące znoszą bariery wymianie towarowej między sobą, a także rezygnują z prowadzenia odrębnych polityk celnych wobec państw trzecich.
STREFA WOLNEGO HANDLU oznacza, że państwa ją tworzące znoszą bariery w wymianie towarowej między sobą, pozostawiając kompetencje do prowadzenia polityki celnej wobec państw trzecich, stanowienia prawa celnego, polityki handlowej dla wobec państw trzecich każdemu z tych państw.
W ten sposób, w końcu lat 50. funkcjonowały trzy organizacje integracji gospodarczej mające odrębne organy, różne prawne formy działania. Członkami tych organizacji była tzw. „założycielska szóstka”, czyli strony traktatu paryskiego (1951) i obu traktatów rzymskich (1957). Rozwój tych organizacji jako organizacji międzynarodowych sprawił, że doktryna zaczęła używać wobec nich określenia „organizacje supranacjonalne” (ponadnarodowe).
Szczególna postać organizacji międzynarodowych – określenie to jest uzasadnione trzema okolicznościami:
§ Faktem, że na rzecz tych organizacji państwa członkowskie oddelegowały niektóre atrybuty, suwerenności, władztwa publicznego;
§ Faktem, że oddelegowana władza publiczna dotyczy:
· prowadzenia polityki;
· stanowienia prawa (wyjątkowo stanowienia);
· jurysdykcji sądowej
Należy zauważyć, że stosowanie prawa czyli wykonywanie funkcji administracji publicznej i sądownictwa zostało utrzymane w ramach kompetencji państw członkowskich tzn. na terytorium państw członkowskich nie funkcjonują, nie działają w sposób władczy instytucje unijne.
Prawo wspólnotowe oraz same wspólnoty podlegały rozwojowi ewolucyjnemu, który opierał się o dwa zjawiska:
· zmiany instytucjonalne – następowały one stopniowo w latach 1958-1986. Ich istotą było doprowadzenie do ustanowienia jednolitego dla tych wspólnot systemu instytucji. W ten sposób ukształtowały się:
o Rada
o Komisja
o Parlament Europejski
o Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich
o Trybunał Obrachunkowy
o 1986 – Rada Europejska
o 1999 – Europejski Bank Centralny
Forma zmian instytucjonalnych była nowelizacją traktatów założycielskich.
· rozwój przedmiotowego zakresu regulacji prawnych – należy wskazać, iż prawo wspólnotowe dzieło się i nadal dzieli na dwie podstawowe części:
o prawo pierwotne (traktatowe) stanowiące wyraz jednolitej woli państw
o prawo pochodne (wtórne) stanowiące wyraz woli instytucji wspólnot. Jest ono tworzone na podstawie upoważnień prawa pierwotnego w celu realizacji założeń traktatów założycielskich.
Przedmiot regulacji prawa wspólnotowego ulegał ewolucyjnemu poszerzaniu, przy czym punkt wyjścia stanowiła Unia Celna jako wyraz wolności przepływu towarów. Obecnie prawo wspólnotowe reguluje 5 grup zagadnień:
Ø wolność przepływu towarów;
Ø wolność przepływu osób (w tym pracowników);
Ø wolność prowadzenia działalności gospodarczej i świadczenia usług;
Ø wolność przepływu kapitału i płatności;
Ø powszechne, wspólnotowe reguły konkurencji;
§ Traktaty założycielskie miały różny charakter:
EWWiS i EWEA – nazwano Traite loi – szczegółowe, kazuistyczne na ich podstawie małe pole do popisu przy stanowieniu prawa pochodnego i przy orzecznictwie;
EWG – nazwano Traite carde – ogólne określenia, sformułowania precyzowane w toku stanowienia prawa;
Wśród zmian instytucjonalnych należy wskazać zwłaszcza na tzw. Traktat Fuzyjny instytucji wspólnot oraz Jednolity Akt Europejski.
Podstawowe założenia Jednolitego Aktu Europejskiego:
1) Zmiana mechanizmu decyzyjnego w Radzie jako najważniejszym organie prawno-politycznym;
2) Zasadą stała się większość kwalifikowana, tzw. mechanizm ważenia głosów. Wyjątkiem od zasady były: większość bezwzględna państw (sprawy proceduralne) oraz jednomyślność (sprawy co do których traktaty taką przewidują) – do 1986 roku zasadą procesu decyzyjnego była jednomyślność;
3) Istotne zwiększenie roli Parlamentu Europejskiego w procesie sprawowania władzy, w tym stanowienia prawa, było to konsekwencją wprowadzenia od 1979 roku wyborów powszechnych do parlamentu europejskiego. Do tamtego czasu parlament był kreowany nie ma zasadach elekcji powszechnej mieszkańców lecz na zasadach delegacji spośród członków parlamentów krajowych.
4) Rozszerzenie zadań wspólnot o zagadnienia:
o polityki regionalnej
o ochrony środowiska
o polityki walutowej
5) Zapowiedź podjęcia współpracy państw członkowskich wspólnot o wymiarze pozagospodarczym.
Traktat z Maastricht (1992) miał przełomowe znaczenie albowiem niezależnie od zmiany w traktatach założycielskich Wspólnot zawierał nowy odrębny dokument, ratyfikowaną umowę międzynarodową, Traktat o Unii Europejskiej.
W myśl traktatu państwa członkowskie Wspólnot zawiązały między sobą Unię Europejską jako organizację międzynarodową mającą realizować zadania o wymiarze pozagospodarczym przy pomocy:
a) istniejących instytucji i form prawnych wspólnot;
b) współpracy międzynarodowej państw (w ramach II i III filaru).
Ustanowienie UE nastąpiło zatem poprzez:
a) wyznaczenie nowych celów, zadań o wymiarze pozagospodarczym – art. 1, 2, 3 TUE w wersji lizbońskiej;
b) utrzymanie dotychczasowych wspólnot jako organizacji ponadnarodowych dysponujących:
Ø osobowością prawną;
Ø podmiotowością prawną, w tym zdolnością traktatową i prawem legacji.
1952/1958 – „założycielska szóstka”
1972 – Wielka Brytania, Irlandia, Dania 1981 – Grecja 1986 – Hiszpania i Portugalia 1995 – Szwecja, Finlandia, Austria 2004 – Polska i reszta biedaków
2007 – superbiedacy, tzn. Bułgaria i Rumunia
Wykład nr 2 – 22 listopada 2009
Po traktacie z Maastricht doktryna na określenie Unii Europejskiej sformułowała koncepcję tzw. TRZECH FILARÓW. Poprzez filar należy rozumieć:
a) zespół zadań;
...
politycznie