slowik_1.pdf

(90 KB) Pobierz
526412483 UNPDF
Na podstawie: Andersen, Hans Christian (-), Baśnie, tłum.
Cecylia Niewiadomska, Gebethner i Wolff, wyd. , Kraków, 
Wersja lektury on-line dostępna jest na stronie wolnelektury.pl .
Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się
w domenie publicznej, co oznacza, że możesz go swobodnie wy-
korzystywać, publikować i rozpowszechniać.
HANS CHRISTIAN ANDERSEN
Słowik
Wiele lat upłynęło od zdarzenia, które wam chcę opowiedzieć, więc posłuchajcie,
zanim ludzie całkiem o nim zapomną.
Wiecie zapewne, że cesarz chiński jest Chińczykiem, zarówno jak jego doradcy
i w ogóle wszyscy mieszkańcy tego kraju.
Otóż pałac tego cesarza należy do najpiękniejszych gmachów w całym świecie:
olbrzymi, wspaniały i z najcieńszej porcelany, tak kruchej i delikatnej, że prawie do-
tknąć się jej nie można.
Dokoła pałacu rozciąga się ogród, pełen najrzadszych, najpiękniejszych kwiatów.
Do tych ostatnich przywiązane są małe dzwoneczki ze szkła i srebra, które dzwonią,
kiedy kto przychodzi, a to dlatego, aby nie zapomniał nikt spojrzeć na nie.
Tak mądrze wszystko było urządzone w ogrodzie chińskiego cesarza. A ogród
ciągnął się bardzo daleko i sam ogrodnik nie wiedział na pewno, gdzie się kończy.
Bo też naprawdę nie kończył się wcale, ale łączył z lasem ogrodowym, pełnym głę-
bokich jezior i drzew starych, który dochodził aż do brzegów morza. Morze było
błękitne i bardzo głębokie — do samego brzegu przypływać mogły wielkie statki
i zatrzymywać się pod gałęziami drzew olbrzymich, prastarych.
Na jednym z nich, na niskiej zielonej gałązce, słowik uwił gniazdko i śpiewał
co noc tak cudownie, iż ubodzy rybacy, którzy wypływali na morze dla zarobku,
opuszczali sieci i siedzieli bezczynnie, zasłuchani w pieśń czarodziejską.
— Boże, jakież to piękne!… Boże, jak on śpiewa…
Z całego świata zjeżdżali się do Chin podróżni, aby obejrzeć cesarską stolicę,
wspaniały pałac i ogród cudowny, lecz kto z nich tylko usłyszał słowika, powtarzał
bez namysłu:
— To najpiękniejsze ze wszystkiego.
Powróciwszy do ojczyzny, podróżni opowiadali o cesarzu, o jego pałacu i ogrodzie,
o wszystkich cudach, które oglądali. Uczeni pisali o tym wiele książek, w których
podziwiali rzeczy piękne, „lecz słowik najpiękniejszy ze wszystkiego” — zapewniał
każdy po kolei. Poeci układali nawet śliczne wiersze, chwaląc leśnego śpiewaka.
Książki te rozchodziły się szeroko po świecie, a niektóre zawędrowały do rąk sa-
mego cesarza chińskiego. Zasiadł w złocistej koronie na kosztownym krześle i kiwając
głową z wielkiego zadowolenia, czytał o przepysznym pałacu swoim i ogrodzie.
„Ale słowik najpiękniejszy ze wszystkiego” — powtarzało się na każdej kartce.
— Co to ma znaczyć? — spytał cesarz zdziwiony. — Słowik? Cóż to takiego?
W ogrodzie moim jest coś tak pięknego, że zachwycają się wszyscy podróżni, a ja
dowiaduję się o tym z ich książek?
I zawołał natychmiast szambelana.
526412483.001.png
Był to dygnitarz tak dumny, że jeśli który z niższych od niego urzędników śmiał
mu zadać jakie pytanie, odpowiadał tylko: — Hm! — co i po chińsku nic nie znaczy.
— Dowiaduję się z książek — rzekł cesarz — że w moim ogrodzie mieszka sło-
wik, ptak cudowny, najpiękniejszy ze wszystkiego, co się w moim państwie znajduje.
Dlaczego ja o nim dotychczas nic nie wiem?
— I ja nic o nim nie słyszałem — odparł pokornie szambelan. — Nie był dotąd
u dworu przedstawiony.
— Więc żądam, aby dzisiaj został przedstawiony — rzekł monarcha. — Świat
cały wie o skarbie, jaki posiadam, a ja jeden nic o nim nie wiem!
— Pierwszy raz o tym słyszę — powtórzył szambelan — ale się postaram od-
szukać go zaraz.
Odszukać? Gdzie go szukać? Biedny szambelan biegał bez wytchnienia po wszyst-
kich salach, schodach, korytarzach, z dołu na górę i z góry na dół, wypytywał wszyst-
kich — ale mu nikt nie umiał odpowiedzieć: nikt w pałacu nic nie słyszał o słowiku
i nikt nic o nim nie wiedział.
Wrócił więc do cesarza, zapewniając, że słowika nie ma na świecie, a w książce
napisali widocznie nieprawdę.
— Wasza cesarska mość niechaj nie wierzy temu, co piszą w książkach — mówił
z przekonaniem — wszystko to baśnie bez żadnego sensu i niebezpieczne kłamstwa.
— Ależ tę książkę przysłał mi sam Dalajlama — zawołał cesarz — więc baśni
w niej nie ma, a kłamstwa być nie może. Chcę usłyszeć słowika. Żądam, aby dziś
jeszcze został mi przedstawiony; obdarzę go najwyższą łaską. A jeżeli go nie znaj-
dziecie, cały dwór po wieczerzy zostanie skazany na bambusową chłostę.
— Tsing-pe — odparł szambelan i zaczął na nowo przebiegać korytarze, sale,
galerie i schody. Za nim biegł cały szereg dworzan i urzędników, gdyż nikt nie miał
ochoty na bambusową chłostę.
Lecz nic nie mogli dowiedzieć się o słowiku, którego wielbił świat cały. W pałacu
cesarskim nie wiedziano o jego istnieniu.
Na koniec zapytali o niego ubogą dziewczynkę, pomywaczkę u cesarskiego kuch-
cika, którą przypadkiem spotkano na drodze.
— Jakże bym mogła nie znać słowika? — odparła. — Jakże bym mogła nie znać
jego śpiewu! Słyszę go co dzień, gdy niosę wieczorem resztki z kuchni dla chorej
matki. Siadam wtedy w lesie albo nad brzegiem morza i słucham, słucham go bez
końca i nie mogę odejść, bo tak mi przyjemnie i słodko, że łzy płyną z oczu, jak gdyby
mnie matuchna całowała.
— Słuchaj — przerwał szambelan — dostaniesz miejsce nadwornej kucharki,
i wyrobię ci prawo patrzenia przez szparę, jak cesarz obiaduje, jeśli nas zaprowadzisz
do słowika, który musi być dziś wieczorem przedstawiony u dworu.
I natychmiast ruszyli wszyscy za dziewczynką do lasu, gdzie śpiewał słowik.
Uszli już dość daleko, kiedy ryknęła krowa.
— Oho! — zawołał z radością szambelan. — Słyszycie go? Co za siła w małym
ptaszku. Istotnie, to zadziwiające! Ale zdaje mi się, że go już słyszałem kiedyś.
— To krowa ryczy — rzekła mała pomywaczka. Do miejsca, gdzie mieszka sło-
wik, jeszcze bardzo daleko.
Wkrótce w pobliskim błocie zarechotały żaby.
— Ach, jak ślicznie! — zawołał kapelmistrz nadworny. — Zupełnie jak szklane
dzwonki!
— To żaby — odezwała się znowu dziewczynka — ale teraz zapewne usłyszymy
go już niedługo.
Rzeczywiście niebawem rozległa się pieśń słowika.
Słowik
— To on! — zawołała z radością dziewczynka. — Ach, słuchajcie, słuchajcie!
Patrzcie, siedzi na gałązce!
I wskazała szarą ptaszynę pośród zielonych liści.
— Czyż to być może? — spytał zdumiony szambelan. — Nigdy nie przypuszcza-
łem, aby słowik mógł mieć tak pospolitą powierzchowność. Chyba że stracił barwy
pod wpływem wzruszenia, na widok tylu osób znakomitych.
— Słowiczku! — zawołała radośnie dziewczynka. — Nasz cesarz życzy sobie, abyś
mu zaśpiewał.
— Z największą chęcią — odpowiedział słowik i zaśpiewał, jak mógł najlepiej.
— Jak dzwoneczki! Jak srebro! — powtórzył szambelan. — Bardzo pięknie, prze-
ślicznie! Patrzcie tylko, jak to gardziołko pracuje! Przepowiadam, że u dworu będzie
miał niesłychane powodzenie.
— Czy mam jeszcze zaśpiewać dla cesarza? — zapytał słowik, przekonany, że sam
monarcha słucha jego pieśni.
— Najmilszy słowiku — przemówił szambelan — mam zaszczyt w imieniu cesa-
rza zaprosić cię na dziś wieczór do pałacu, abyś mógł cudownym śpiewem zachwycić
samego monarchę.
— Najlepiej lubię śpiewrać w lesie — odparł słowik — lecz skoro cesarz żąda,
stawię się wieczorem w pałacu.
W głównej sali porcelanowej przygotowano wspaniałe przyjęcie; ściany, sufit
i podłoga, błyszczały od świateł, w korytarzach ustawiono najpiękniejsze kwiaty,
a dzwoneczki na nich dzwoniły tak głośno, że trudno było rozmawiać swobodnie.
Na środku sali, przed tronem cesarskim, umieszczono złoty pręcik dla słowika.
Dwór cały był zebrany, mandaryni w galowych strojach, damy w toaletach balowych,
nawet małej pomywaczce, która znalazła słowika, pozwolono patrzeć przez szparę,
gdyż mianowaną została obecnie nadworną kucharką jego cesarskiej mości.
Wszystkie spojrzenia były zwrócone na ptaszka w szarych piórkach, siedzącego
na złotym pręciku; sam monarcha skinął mu głową łaskawie.
Wtem słowik zaczął śpiewać. Śpiewał tak cudownie, że łzy błysnęły w oczach
chińskiego cesarza i spłynęły mu z wolna po policzkach. Widząc to, słowik śpiewał
jeszcze piękniej, głos jego przenikał serca i napełniał je weselem. Rozpromieniło się
oblicze władcy i w uniesieniu radości obdarował śpiewaka własnym swym złotym
pantoflem, który ptaszek odtąd mógł nosić na szyi.
Ale słowik podziękował za dar tak wspaniały.
— Jestem wynagrodzony dostatecznie — mówił — widziałem łzy w twych
oczach, o monarcho: to najwyższa nagroda dla śpiewaka. Łzy twoje mają cenę i war-
tość niezwykłą. Sam Bóg widzi, że hojnie zostałem wynagrodzony.
I znowu zaczął śpiewać, jeszcze rzewniej, jeszcze piękniej.
Cały dwór był w zachwycie. Damy w balowych strojach nabierały w usta wody
i głośno przelewały ją w gardziołkach, co miało naśladować głos słowika; manda-
ryni i dworzanie kiwali głowami; nawet służba wyrażała zupełne zadowolenie, a to
znaczy bardzo wiele, bo jej dogodzić — jak wiadomo — trudniej, niż najwyższym
dygnitarzom.
Słowem, powodzenie śpiewaka było nieporównane.
Miał odtąd zostać na cesarskim dworze i zamieszkać w pałacu, w klatce złoconej,
z której wolno mu było wylatywać na przechadzkę dwa razy dziennie i raz każdej
nocy. Do posługi dano mu dwunastu lokai, a każdy do nóżki ptaka przywiązywał
jedwabny sznurek, aby mu lepiej było latać.
W całym mieście nie rozmawiano o niczym, tylko o cudownym ptaku, i jeśli dwie
osoby spotkały się na ulicy, to zamiast powitania, jedna z nich natychmiast wymawiała
Słowik
„ ło ” — druga kończyła „ wik ”. Dwunastu kupców imieniem słowika nazwało dzieci
swoje, choć z tych „Słowików” żaden nie miał w gardle struny słowiczej.
Dnia pewnego cesarz otrzymał pakiecik z napisem: „Słowik”.
— Pewno nowe dzieło o naszym śpiewaku — rzekł zadowolony.
Lecz w pakiecie nie było książki, tylko słowik sztuczny, zrobiony bardzo dziwnie
i misternie, a cały osypany brylantami, rubinami i szafirami.
Gdy nakręcono tę maszynkę, sztuczny słowik zaśpiewał zaraz pieśń długą i uczoną.
Przy tym bardzo wspaniale poruszył ogonem, który się mienił blaskiem kosztownych
kamieni. Na szyi miał jedwabną wstążeczkę z napisem: „Czymże jest słowik Dalajlamy
w porównaniu ze słowikiem cesarza chińskiego!”
— Cudowny! Wspaniały! — wołali dworacy i ten, kto doręczył pakiet cesarzowi,
otrzymał zaraz tytuł „Nadwornego Obersłowicznika jego cesarskiej mości”.
— A teraz niechaj razem zaśpiewają — rozkazał cesarz — będzie wspaniały duet.
Nakręcono sztucznego ptaka i miały śpiewać razem, lecz duet się nie udał, gdyż
słowik sztuczny śpiewał podług przepisanej miary, a leśny śpiewak z serca i natchnie-
nia.
— Ten nic nie winien — zadecydował kapelmistrz nadworny, wskazując sztucz-
nego ptaka — doskonale trzyma się taktu, jak gdyby się wykształca w mojej szkole.
Nakręcono go więc do śpiewania solo i miał powodzenie nie mniejsze od słowika
prawdziwego, a kosztownym, błyszczącym strojem bardziej zachwycał wszystkich.
Jedną i tę samą sztukę śpiewał trzydzieści trzy razy i nie zmęczył się wcale. Wszy-
scy słuchali go z wielkim zajęciem, lecz nie umieli jeszcze melodii na pamięć, gdyż
była bardzo trudna. Chcieli nakręcić go raz trzydziesty czwarty, ale cesarz zażądał,
aby teraz zaśpiewał słowik żywy.
…Lecz gdzież się podział?…
Niespostrzeżony wyunął przez okno i uciekł do swojego lasu zielonego.
— A to co? — pytał cesarz z niezadowoleniem.
— A to co? — powtórzyli natychmiast dworacy i zaczęli szemrać z głośnym
oburzeniem, wyrzucając niewdzięczność słowikowi.
— Na szczęście lepszy ptak nam został — zdecydowali wreszcie.
Kazano go nakręcić po raz trzydziesty czwarty i wysłuchano znowu z poważnym
skupieniem doskonałej i trudnej pieśni, której nikt jeszcze nie mógł się nauczyć.
Kapelmistrz nie miał dość słów na pochwałę misternego śpiewaka, który, jego
zdaniem, wart był nieskończenie więcej od słowika prawdziwego, nie tylko z powo-
du pięknej i kosztownej powierzchowności, lecz głównie ze względu na znakomity
wewnętrzny mechanizm.
— Raczcie panowie tylko sami ocenić tę różnicę — mówił — ze słowikiem
prawdziwym nigdy nie wiadomo, co zaśpiewa? jak zaśpiewa? Jest się na jego łasce.
A w sztucznym wszystko stałe, jasno określone i wiadome. Można go otworzyć,
obejrzeć walce i sztyfciki, zrozumieć, skąd się głos bierze i jakim sposobem.
I wszyscy byli tego zdania, a Nadworny Obersłowicznik otrzymał pozwolenie
pokazania ptaka ludowi w najbliższe święto.
Wszyscy słuchali go z wielkim zachwytem i podnosili w górę palec wskazujący,
wołając: — O! — potem się rozchodzili, kiwając głowami.
Tylko biedni rybacy, którzy słyszeli nieraz śpiew słowika, inaczej myśleli sobie.
— Ładnie śpiewa — mówili — ale czegoś mu brakuje. A czego? Sami nie wiemy.
Na słowika zapadł wyrok wygnania z granic państwa chińskiego.
Sztucznego ptaka umieszczono na jedwabnej poduszce u wezgłowia cesarza. Ota-
czały go wszystkie kosztowności i dary, które otrzymał za pieśni; przyznano mu też
tytuł: „Wielkiego śpiewaka jego cesarskiej mości” i pierwsze miejsce obok cesarza
Słowik
przy stole po lewej stronie, jako po stronie serca, to jest ważniejszej, gdyż i chiński
cesarz ma też serce po lewej stronie.
Kapelmistrz nadworny napisał o nim dzieło bardzo uczone i pełne niezwykłych
wyrazów w dwudziestu pięciu tomach; każdy je też kupował, wychwalał, aby o nim
nie pomyślano, że jest nieukiem, który podobnych rzeczy nie rozumie.
Tak upłynął rok cały. Nie tylko dwór i cesarz, ale wszyscy mieszkańcy stolicy
umieli już piosenkę słowika na pamięć, słuchano jej wszakże z coraz większą przy-
jemnością, gdyż każdy mógł wtórować teraz śpiewakowi. Przyśpiewywali też wszyscy:
thiu, thiu, thiu! glu, glu, glu! śpiewali ulicznicy na ulicach, śpiewał i sam monarcha.
Ale pewnego wieczora, kiedy cesarz, leżąc w łóżku, słuchał znanej pieśni, nagle
coś w ptaku brzęknęło, trzasnęło, zakręciło się, zawarczało trrr! i — umilkło.
Monarcha wyskoczył z łóżka i posłał natychmiast po nadwornego doktora. Cóż
tu jednak poradzić mógł doktór? Udano się do zegarmistrza i ten, obejrzawszy bar-
dzo uważnie maszynkę i pokiwawszy głową w rozmaite strony, zdecydował, że ptaka
naprawić jeszcze można, lecz zarazem zapowiedział, że trzeba oszczędzać go bardzo,
gdyż śrubki się wytarły, a zastąpić je nowymi niepodobna.
Rozpacz! Tylko raz na rok można było teraz nakręcić słowika, a i ta próba zawsze
była dla niego niebezpieczna. Toteż po każdej pieśni kapelmistrz nadworny ocierał
spocone czoło i wygłaszał mowę, bardzo piękną i pełną najniezwyklejszych wyrazów,
w której zapewniał, że śpiew sztucznego ptaka doskonalszy jest niż kiedykolwiek.
I znowu pięć lat upłynęło, kiedy niespodzianie na kraj spadło już teraz prawdziwe
nieszczęście: cesarz zachorował ciężko i doktorzy zapewniali, że nie ma dla niego
ratunku. Wybrano więc następcę i tylko lud, przywiązany szczerze do monarchy,
gromadził się przed pałacem, dopytując o jego zdrowie.
— Hm! — odpowiadał mu tylko szambelan i potrząsał głową znacząco.
A cesarz leżał na wspaniałym łożu blady i zimny. Dwór cały miał go już za umar-
łego, więc pusto było w tej części pałacu; urzędnicy i mandaryni spieszyli do nowego
władcy, bo on teraz rozdawać mógł łaski i skarby. Ze służby także przy nim nie było
nikogo: lokaje i pokojówki, korzystając z chwilowego bezkrólewia, urządzili u siebie
wspaniałe przyjęcie i rozpowiadali ciekawym o wszystkim, co wiedzieli i o czym nie
wiedzieli wcale.
Wysłano dywanami wielkie sale i korytarze, aby kroków słychać nie było, więc
w pałacu panowała dziwna cisza, żadnym szmerem nie zakłócona.
Ale cesarz nie umarł, choć leżał bezwładny na purpurowym łożu, osłonięty ciężką
kotarą z purpurowego aksamitu ze złotymi łańcuchami. Przez otwarte okno w padał
do pokoju jasny blask księżyca i oświetlał salę, postać cesarza i sztucznego ptaka na
jedwabnej poduszce u wezgłowia.
Pierś monarchy podnosiła się zaledwie słabym i męczącym oddechem, gdyż czuł
na niej ciężar, niby kamień olbrzymi. Otworzył oczy, ażeby zobaczyć, co go tak
okropnie przygniata i ujrzał — śmierć. Na jego sercu siedziała, koścista, w jego wła-
snej koronie, z jego mieczem w dłoni, sztandarem w drugiej. Wszystkie cesarskie
skarby mu zabrała, teraz odbierze życie.
A spoza fałd kotary ciężkiej, aksamitnej, wysuwały się dziwaczne postaci: jedne
uśmiechnięte, pogodne i jasne, inne okropne, straszne. Były to złe i dobre uczynki
cesarza, które wróciły doń w godzinę śmierci, aby z nim razem opuścić tę ziemię.
Co chwila wychylały się spoza firanek i mówiły do niego.
— A pamiętasz o tym? — A to pamiętasz? — A nie zapomniałeś tamtej godziny?
A tamto? A tamto?
I mówiły tak wiele, że choremu pot śmiertelny okrył czoło i nie wiedział, co
począć, aby nie słyszeć ich więcej.
Słowik

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin