Trzy podstawowe etapy rozwoju samorządu terytorialnego w EUROPIE
1) Samorząd klientylistyczny XIX wieku, początek XX, lokalni przywódcy mają zapewnić swoim poplecznikom dostęp do wszelkich korzyści w zamian za ich głos. Najbardziej rozwiniętą formę przybrało to w USA, gdzie określony był jako „ułomna demokracja” w Europie były to kraje południowo Europejskie.
2) II etap od połowy XX – etap „państwa dobrobytu” – efektywne dostarczanie usług publicznych, zasadą równości i redystrybucji bogactwa narodowego. Samorządy nakierowane są na świadczenie usług zaspokajających świadczenie mieszkańców. Nie występowało przenoszenie na samorząd mechanizmów rynkowych. Komunitaryzm – obywatele powinni się angażować w sprawy lokalne, nie tylko poprzez wybieranie swoich reprezentantów, ale i uczestniczenie w życiu samorządu
3) Samorząd prorynkowy – od lat 80 tych XX wieku – samorząd nie świadczy usług publicznych bezpośrednio, lecz stwarza warunki do ich efektywnego świadczenia przez inne podmioty (fundacje, stowarzyszenia, przedsiębiorstwa)
Z tym etapem związany jest funkcjonalizm – idea racjonalnego zarządzania zorientowanego rynkowo – New Public Management.
NEW PUBLIC MANAGMENT
Oznacza wprowadzenie systemu menedżerskiego do zarządzania sektorem publicznym. Polega na adaptacji metod i technik w sektorze prywatnym zarządzania jednostki terytorialnej. Takie podejście ma zapewnić efektywność, gospodarność, skuteczność działań instytucji publicznych. Przeciwnicy tego podejścia uważają, że nie może być one wykorzystywane ze względu na różnice między sektorem prywatnym a publicznym. Różnice w zarządzaniu JST a sektorem prywatnym:
- różnice w zysku – w publicznych jest zysk z podatku, w prywatnych zysk z działalności
- w obu systemach obowiązują inne systemy wartości, w sektorze prywatnym dominuje koncentrowanie się na aspektach finansowych konkurencji i znaczeniu poszczególnych podmiotów w zależności od ich rynkowej pozycji. W sektorze publicznym natomiast decyzje kształtujące dochody i wydatki nie są wyłącznie ekonomiczne, ale wyrażają również cele społeczne lub polityczne
- motywy działania – chęć zysku, a jedn. Samorządu teryt. Nie jest nastawiona na zysk, tylko zaspakajanie potrzeb społeczności – nie wyklucza to rentowności przedsięwzięć
- demokratyzacja sposobu tzn. partycypacja w procesach decyzyjnych wielu aktorów co wpływa na wydłużenie procesu podejmowania decyzji oraz ich kolegialny charakter.
- ścieranie się interesów różnych grup społ. Sprawia, że decyzje mogą mieć charakter polityczny
- poddanie działalności organu j.s.t. presji opinii społecznej
- źródłem władzy prezydenta, burmistrza jest mandat polityczny otrzymany od wyborców
- jawność działalności organów j.s.t. oraz zainteresowanie mediów ich działalnością wyróżnia warunki podejmowania funkcji władczy j.s.t. od kameralnego podejmowania decyzji sektora prywatnego
- konieczność jednakowego traktowania obywateli nie oznacza rezygnacji z określonych grup klientów
GOVERNMENT (GOVERNANCE) – samorządzenie, samorządność, władza przyzwalająca. Polega na odejściu od tradycyjnego funkcjonowania modelu samorządu opartego na formalnych procedurach i instytucjach na koncentrowaniu się na umiejętności mobilizowania zasobów w konkretnym celu
Aktorzy przestrzeni lokalnej:
- podmioty gospodarcze
- podmioty społeczne (org. Pozarządowe, sami mieszkańcy)
- organizacje polityczne (władza lokalna)
DEFINICJE GOVERNANCE
1) Warren 1992 to demokratycznie zorganizowany system zarządzania przez który mieszkańcy działają kolektywnie w skali lokalnej, celem zwiększenia swego dobrobytu, zaspokojenia potrzeb wspólnych, albo zapewnienia sprawiedliwości. Działania te mogą być realizowane bezpośrednio przez mieszkańców albo przez wybieranych reprezentantów władzę publiczną w ich imieniu
2) Harding 1993 –to celowe działanie formalnych i nieformalnych koalicji, przez różne grupy interesów w celu oferowania dóbr, których indywidualnie nie można zapewnić. Pojęcie to określa nowe modele decyzyjne na szczeblu lokalnym oparte na wielostronnych relacjach między partnerami, które są skutkiem coraz większej złożoności i organizacyjnej fragmentacji otoczenia
3) Spiniewicz 2004 – to przejście od perspektywy, w której samorząd jest postrzegany jako narzędzie wytwarzania i dostarczania usług publicznych do perspektywy, w której najważniejsze jest przywództwo potrzebne do rozwoju społeczeństwa lokalnego
4) Stoker 2001 – model decyzyjny w którym angażowane są pozapubliczne zasoby na rzecz rozwiązywania publicznych problemów
5) Kooiman – to sposób koordynacji społecznej, można go określić jako pewien układ powstający w ramach systemu politycznego jako efektu ścierania się wpływów wszystkich zaangażowanych instytucji, tzw. Aktorów przestrzeni lokalnej
Przykładem governance jest Paryż.
Dewolucja – jest to przekazywanie na niższe szczeble administracji publicznej uprawnień ustawodawczych. Parlamenty państwowe rezygnują z niektórych uprawnień ustawodawczych i przekazują je niżej na region (Hiszpania, Włochy). Szczególny przykład jest w Wielkiej Brytanii – dla Walii, Szkocji i Irlandii w 1998r. postanowieniem parlamentu brytyjskiego uzyskały prawa ustawodawcze dzięki powołaniu ich własnych parlamentów. Dzięki dewolucji powstała forma pośrednia ustroju Wielkiej Brytanii – z jednej strony cechy federacji i państwa unitarnego.
Cechy federacji:
- podwójne obywatelstwo
- własny system prawny
Cechy państwa unitarnego:
- jedność państwa z punktu widzenia prawa konstytucyjnego
- nadrzędność egzekutywy brytyjskiej
- przekazywanie uprawnień na szczebel regionalny nie jest usankcjonowany w ustawie najwyższej i tym samym nie ma jego ochrony
- możliwość „zwrotnego” przekazywania uprawnień na szczebel centralny w sytuacji gdy możliwe jest uzyskanie korzystniejszych rozstrzygnięć – możliwość taka istnieje tylko za zgodą podmiotu, który oddelegowuje wcześniej nabyte uprawnienia.
Rodzaje metropolii:
- globalne – wypełniają funkcję węzłową w gospodarce oraz sterują procesami globalizacji (np. Londyn, Paryż, Nowy Jork)
- kontynentalne – (eurometropolie) – posiadają nie w pełni ukształtowane funkcje międzynarodowe, opierają swój rozwój na ponadnarodowych powiązaniach pozwalających na kontrolę gospodarki w skali kontynentalnej
- regionalne (ponadkrajowe, ponadnarodowe) – niezdolne do pełnienia funkcji sterujących i kontrolnych w szerszej skali, odgrywają rolę wobec kilku sąsiadujących państw
- krajowe – wypełniają funkcje, które tylko w pewnych aspektach mają charakter międzynarodowy i przekraczają granice państw (np. siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych)
Cechy metropolii:
- obecność instytucji reprezentujących struktury zarządcze międzynarodowych korporacji gospodarczych
- obecność struktur kierownictwa światowych instytucji finansowych
- częste i szybkie połączenia komunikacyjne z głównymi ośrodkami życia gospodarczego kontynentu i świata
- obecność najwyższego standardu placówek naukowych i technologicznych
- działania najwyższej rangi placówek kulturalnych oraz organizowanie imprez i festiwali artystycznych o międzynarodowej renomie
- wyjątkowość miasta (przestrzeń w mieście, jak jest zorganizowane).
Obszar metropolitalny – wielkomiejski układ osadniczy złożony z odrębnych jednostek osadniczych obejmujących duże miasta jako centrum tego układu oraz powiązaną z nim funkcjonalnie sferę zurbanizowaną o znacznym nasileniu konfliktów społecznych, gospodarczych, przestrzennych.
- W USA kryterium delimitacji (wyznaczania) takich obszarów są dojazdy do pracy oraz odsetek osób zatrudnionych poza rolnictwem.
- W Wielkiej Brytanii – dojazdy do pracy
- W Polsce – odsetek ludności pozarolniczej
- odsetek ludności miejskiej
- gęstość zaludnienia ogółem
- przyrost liczby ludności w ciągu ostatniego dziesięciolecia
- odsetek dojeżdżających do pracy
Region metropolitalny – ciągła przestrzennie sfera oddziaływania metropolii sięgająca granic sfer oddziaływania metropolii sąsiednich.
Relacja między ośrodkiem, obszarem a regionem metropolitalnym:
- Między ośrodkiem a regionem efekty wymywania - Back wash effect – powodują wzmocnienie ośrodka miejskiego kosztem regionu (na przykład ucieczka dobrego kapitału ludzkiego z regionu do ośrodka miejskiego). Metropolia wypłukuje najlepsze elementy z najdalej położonych krańców regionu metropolitalnego. Dotyczy to wykształconych pracowników, ludzi nauki i kultury, decydentów gospodarczych.
- Między ośrodkiem a regionem efekty rozprzestrzeniania się, rozwoju - Trable down effects– wywoływane są korzystnym oddziaływaniem ośrodka miejscowego na region (efekty rozprzestrzenienia gospodarczego). Ośrodki położone w obszarze metropolitalnym pełnią funkcje sypialni dla mieszkańców centrum, miejsce działalności inwestycyjnej, rekreacji.
Sytuacje konfliktowe w grze o przestrzeń miejską oznaczają trudność pogodzenia sprzecznych dążeń indywidualnych jednostek bądź ich zorganizowanych grup w odniesieniu do zagospodarowania danego fragmentu przestrzeni. Argumenty przeciwników skupiają się wokół:
- zagrożenia spadkiem wartości nieruchomości
- bezpieczeństwa osobistego
- pogarszania jakości środowiska
Ze względu na przyczynę ich powstawania wyróżniamy 2 grupy sytuacji konfliktowych:
1. Związana ze stanem istniejącym, czyli np. sąsiedztwo osiedla mieszkaniowego i zakładu produkcyjnego
2. Związana z planowaną zmianą użytkowania terenu, np. budowa autostrady w sąsiedztwie osiedla mieszkaniowego
3 postawy społeczeństwa:
BANANA – odzwierciedla zachowanie mieszkańców, którego źródłem jest spontaniczna ale dość precyzyjnie uświadomiona sprzeczność – liczne składniki miejskiej oferty i rozwoju, np. centrum handlowe, restauracje, itp., bywają ogólnie pożądane ale w trakcie zagospodarowywania przestrzeni poszczególne grupy protestują, starają się je odsunąć od otoczenia w obawie przed ruchem, hałasem i innymi uciążliwościami
NIMBY – (podobny mechanizm pod względem psychologicznym i socjologicznym) sprowadza się do sprzeciwiania się lepiej lub gorzej zorganizowanych grup mieszkańców lokalizacji uciążliwych ich zdaniem inwestycji o charakterze socjalnym, np. domów dziecka, izb wytrzeźwień, noclegowni.
LULU – sprzeciw mieszkańców wobec uciążliwych inwestycji o charakterze komunikacyjnym i przemysłowym.
Decentralizacja – przekazywanie na niższe szczeble administracji publicznej uprawnień wyższych
a) Organizacyjna – związana jest z poprawieniem efektywności administracji publicznej, właściwa dla krajów Europy Północnej (przekazywanie uprawnień)
b) Terytorialna – jest odzwierciedleniem aspiracji społeczeństw lokalnych, może przyznawać społecznościom lokalnym szczególne uprawnienia właściwe dla krajów europy południowej i Wielkiej Brytanii,
Typy regionalizacji:
1. Regionalizacja administracyjna – instytucje regionalne realizują politykę określoną przez rząd centralny (Polska do 1999) Grecja, Anglia
2. Regionalizacja poprzez istniejące samorządy lokalne – to takie rozszerzenie kompetencji samorządu, by były one w stanie wspierać rozwój regionalny we współpracy z rządem centralnym (Finlandia, Irlandia)
3. Decentralizacja regionalna – ustanowienie nowego szczebla samorządu, przyznaje się mu własne kompetencje, budżet, władza wybrana w wyborach powszechnych np. Francja
4. Autonomia regionalna – nazywana regionalizacją polityczną samorząd terytorialny w tym przypadku wyposaża się w kompetencje ustawodawcze, ujęte jest to w uregulowaniach konstytucyjnych (Hiszpania, Włochy gdzie rady regionalne mają własne uprawnienia ustawodawcze)
5. Regionalizacja poprzez jednostki składające się na państwa federalne – części składowe federacji traktowane są jak regiony. Niemcy, Austria, Belgia, Szwajcaria
Typy państwa a zakres dewolucji
a) Państwa federalne – władze regionalne pochodzące z wyborów powszechnych dysponują istotną władzą ustawodawczą, ich udział w decydowaniu na szczeblu federalnym ma charakter zinstytucjonalizowany poprzez izby parlamentarne. Podział administracji kraju jest zwykle 3-szczeblowy np. Austria, Belgia, Niemcy
b) Państwa (unitarne) regionalne – władze regionalne pochodzące z wyborów dysponują ograniczoną władzą ustawodawczą, posiadają istotną autonomię, ich udział w decydowaniu na szczeblu centralnym jest słabo zinstytucjonalizowany, bądź nie ma go w ogóle. Podział adm, kraju jest zwykle 3 szczeblowy – Francja, Włochy, Portugalia, Hiszpania, Wielka Brytania
c) Państwa zdecentralizowane – nie ma władz regionalnych, samorządowo – rządowy szczebel pośredni dysponuje ograniczoną autonomią, ale nie dysponuje kompetencjami ustawodawczymi np. Dania, Finlandia, Szwecja, Holandia
d) Państwa o strukturze 2 szczeblowej – nie ma tu władz regionalnych, występują dwa szczeble administracji samorządowo – rządowej np. Grecja, Luksemburg
Modele samorządu terytorialnego w Europie
1) Północnoeuropejski – model dwuszczeblowy z dużą liczbą ludności wynoszącą nawet kilkadziesiąt tysięcy osób. Decentralizacja raczej organizacyjna niż terytorialna. (Wielka Brytania, Irlandia, Dania, Holandia, Szwecja, Finlandia, Norwegia)
2) Południowoeuropejski – model trójszczeblowy z małymi jednostkami sam. Teryt. Od kilkunastu osób do kilku tysięcy. W jednostkach samorządu jest decentralizacja terytorialna i organizacyjna ((Francja, Hiszpania, Portugalia, Włochy, Grecja)
3) Model samorządu w państwach federalnych – występuje jako jedno lub dwuszczeblowy np. Austria, Szwajcaria, Niemcy, Belgia.
C Z E C H Y
W Czechach występuje dwustopniowy samorząd terytorialny. Podstawową jednostką jest gmina (6244) i samorząd wyższego szczebla – kraj (14).
GMINA
1) Ustawą z 4 października 1990 roku na terenie Czechosłowacji powołano gminy. Prawną podstawę samorządu tworzy konstytucja Czech z 1992 roku
2) Samorząd terytorialny jest niezależną korporacją publicznoprawną, administrowaną przez organ przedstawicielski
3) Wyłonienie organów przedstawicielskich następuje w drodze wyborów bezpośrednich, tajnych, powszechnych i równych na 4 lata
4) Organy przedstawicielskie gminy i kraju są wobec siebie równe i niezależne
5) Obowiązuję zasada domniemania kompetencji na rzecz gminy. Oznacza to, że gmina ma prawo podejmowania wszystkich rozstrzygnięć niezastrzeżonych dla organu przedstawicielskiego wyższego szczebla
6) Nadzór państwa nad jst – możliwość ingerowania w ich działalność wyłącznie w sytuacjach naruszenia porządku prawnego określonego ustawowo
7) Obecnie obowiązująca podstawą prawną działania gmin w Czechach jest ustawa o gminach z 12 kwietnia 2000 roku
Organy władzy w gminie:
- Są to Przedstawicielstwo gminne (org. Uchwałodawczy) i RADA (Org. Wyk)
a) Przedstawicielstwo gminne
a. Wybierane jest w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych , równych, proporcjonalnych na 4-letnią kadencję
...
politycznie