Szlakiem czarownic po czesko-polskim pograniczu.pdf

Szlakiem czarownic

po czesko-polskim

pograniczu

Po čarodějnické trase v česko-polském pohraničí

Along the witch trail at the Polish- Czech borderland

Auf der Hexenruote im tschechisch-polnischen Grenzgebiet

Nysa 2009

Wstęp

Úvod ................................................................................................................................. 3

Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego

Čarodějnické procesy na území niského knížectv í ................................................... 5

Trasa rowerowa

Cyklotrasa ....................................................................................................................... 18

Ślady czarownic w regionie šumpersko – jesenickim

Po stopách čarodějnic v šumpersko-jesenickém regionu ...................................... 60

Introduction ..................................................................................................................... 72

Witch trials in Nysa Duchy ....................................................................................... 73

The witch trail at the Polish–Czech borderland ................................................... 75

Traces of witches in the Šumperk – Jesenik region ......................................................... 81

Einführung ...................................................................................................................... 84

Hexenprozesse auf dem Gebiet des Neisser Fürstentums ..................................... 85

Hexenroute im tschechisch-polnischen Grenzgebiet ............................................... 87

Spuren der Hexen in der Region von Šumperk und Jeseník ..................................... 93

ISBN 978-83-61829-84-3

Wydanie I - 2009 r.

Redakcja:

Fotograie

ilustracje, graiki:

Grzegorz Zwoliński

Kazimierz Staszków (str. 1, 3, 4, 8, 9, 12, 15, 16, 19, 20, 21, 22

24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42

43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 65, 71)

Marcel Šos (str. 62, 69)

Urząd Miejski w Šumperku (str. 64), SCR Jeseniky (str. 60, 63, 66, 68)

Krzysztof Miśniakiewicz (str. 67), Robert Kubal (str. 70)

Alicja Szymkowicz, Paweł Szymkowicz, Kazimierz Staszków, Izabela Kicak

Marta Zięba, Studio Plan

niemiecki: Joanna Szczęk, angielski: Małgorzata Wierzbicka

czeski: Karina Kurková

Teksty:

Kartograia:

Tłumaczenie:

Opracowanie

graiczne:

Anna Pawlak

Starostwo Powiatowe w Nysie

ul. S. Moniuszki 9-10, 48-300 Nysa

Studio Plan

ul. Piotrkowska 72, 54-060 Wrocław

tel./fax 071 373 44 37, 071 354 25 07

e-mail: plan@plan.pl, www.plan.pl

tel. 077 408 50 00, fax 077 408 50 70

e-mail: starostwo@powiat.nysa.pl

www.powiat.nysa.pl

Informacje zawarte w niniejszym wydawnictwie są prawnie chronione. Żadna część tego wydawnictwa

nie może być w żaden sposób powielana ani wykorzystana do innej publikacji bez zgody wydawcy.

Publikacja – przewodnik z mapą „Szlakiem czarownic po czesko – polskim pograniczu” wydana

została we współpracy z Miastem Šumperk oraz SCR Jeseniky w ramach realizacji projektu „Szlakiem

czarownic po czesko – polskim pograniczu” współfinansowanego ze środków Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej

Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007 – 2013.

Projekt zrealizowany przez Wydział Promocji, Sportu i Turystyki Starostwa Powiatowego w Nysie pod

kierownictwem Anatola Bukały.

P owiat

nyski

Š umPerk

Cyklotrasa

Historie o procesach czarownic i ich paleniu jawią nam się jako opowieści z innego świata

lub odległych czasów średniowiecznych, a okazuje się, że te wszystkie tragiczne wydarzenia

miały miejsce tuż obok i to wcale nie tak dawno, jak by się mogło wydawać. Na pograniczu

nysko – jesenickim do czasów wojny trzydziestoletniej znane były tylko pojedyncze przypadki

palenia czarownic. Prawdziwe polowanie na czarownice w księstwie biskupim rozpoczęło się

w XVII wieku, a dokładniej w 1622 roku za rządów biskupa wrocławskiego i księcia nyskiego

Karola I. Jedną z pierwszych ofiar była Barbara Schmiedova z Jeseníka - oskarżona przez

własnego męża o czary i podanie mu trucizny, została powieszona w Nysie przed Bramą

Wrocławską. O czary oskarżano przede wszystkim kobiety, były wśród nich żebraczki jak

i żony bogatych mieszczan. Wybór ofiary zależał od tego, co zamierzał osiągnąć inkwizytor.

Czasem chciano pozbyć się wiejskiej znachorki, a innym razem po prostu zarobić, bowiem

okazuje się, że procesy i palenie czarownic było opłacalnym zajęciem. Potwierdzenie tego

znajdziemy w artykule Bernharda Rufferta z 1903 roku o procesach czarownic w Nysie,

w którym podaje, że małżonkowie podejrzanych o czary i skazanych w procesach na śmierć

zobowiązani byli do pokrycia kosztów procesu i samej egzekucji (według oryginalnego

rachunku z 20.10.1639 roku kwota ta wynosiła około 38 talarów).

Te i wiele innych interesujących choć tragicznych historii zawiera prezentowany Państwu

przewodnik po szlaku czarownic po czesko - polskim pograniczu, będący częścią realizowa-

nego przez Starostwo Powiatowe w Nysie we współpracy z Miastem Šumperk oraz Sdružení

cestvního ruchu Jeseníky projektu pn. „Szlakiem czarownic po czesko – polskim pograniczu”,

współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach

Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita

Polska 2007-2013.

W ramach niniejszego projektu wytyczyliśmy oraz oznakowaliśmy na terenie powiatu nyskiego

rowerowy szlak czarownic, ustawiając na jego przebiegu tablice wskazujące najciekawsze

miejsca związane z „polowaniem na czarownice”, a także stworzyliśmy ekspozycję w nyskim

muzeum prezentującą w innowacyjny sposób historię procesów czarownic. Poprzez aranża-

cję wnętrz i bogaty zbiór narzędzi tortur ekspozycja nawiązuje do okresu tragicznej historii

pogranicza polsko – czeskiego, jaką były procesy i egzekucje niewinnych ludzi.

Dzięki realizacji niniejszego projektu udało nam się nie tylko stworzyć atrakcję turystyczną,

lecz także odkryć część historii naszego regionu.

Zapraszam zatem serdecznie do odwiedzenia powiatu nyskiego i poznania niezwykle intere-

sującego, choć tak okrutnego fragmentu historii pogranicza polsko – czeskiego, jakim były

procesy czarownic.

Adam Fujarczuk

Starosta Nyski

Wstęp

Trasa rowerowa

Historky o čarodějnických procesech a upalování čarodějnic se nám zdají být

povídáním z jiného světa nebo velmi vzdáleného středověku, ale ukazuje se, že tyto všechny

tragické události se udály kousek odtud a vůbec to nebylo tak dávno, jako by se nám mohlo

zdát. V nisko-jesenickém pohraničí byly do doby třicetileté války známy pouze ojedinělé

případy upálení čarodějnic. Skutečný hon na čarodějnice začal v biskupském knížectví

v 17. století, přesněji v roce 1622 za vlády vratislavského biskupa a nyského knížete Karla

I. K prvním obětem patří Barbora Schmiedová z Jeseníku – obviněná vlastním manželem

z čarodějnictví a podání jedu, byla oběšena v Nise před Vratislavskou bránou. Z čarodějnictví

byly obviňovány především ženy, včetně žebraček i manželek bohatých měšťanů. Oběti

byly vybírány podle toho, čeho chtěl inkvizitor dosáhnout. Někdy bylo záměrem zbavit se

venkovské léčitelky, jindy bylo cílem jednoduše vydělat, protože jak bylo zjištěno, čaroděj-

nické procesy a upalování čarodějnic bylo výdělečnou činností. Potvrzení této skutečnosti

nacházíme v článku Bernharda Rufferta z roku 1903 o čarodějnických procesech v Nise, kde

se píše, že manželé podezřelých z čarodějnictví a odsouzených v procesu k trestu smrti, měli

povinnost zaplatit procesní náklady a samotnou exekuci (dle originálního účtu z 20.10.1639

tato částka činila přibližně 38 tolarů).

Tyto a řadu dalších zajímavých, byť tragických, událostí popisuje tento průvodce po čaroděj-

nické trase v česko-polském pohraničí, který je součástí projektu realizovaného Okresním

úřadem v Nise ve spolupráci s Městem Šumperk a Sdružením cestovního ruchu Jeseníky

s názvem „Po čarodějnické trase v česko-polském pohraničí”. Tento projekt je finančně

podpořen z prostředků Evropského fondu pro regionální rozvoj (ERDF) v rámci Operačního

programu přeshraniční spolupráce Česká republika – Polská republika 2007-2013.

V rámci tohoto projektu jsme vymezili a označili na území niského okresu čarodějnickou

cyklistickou trasu, postavili jsme podél ní informační tabule o nejzajímavějších místech spo-

jených s „hony na čarodějnice”, dále jsme vytvořili expozici v niském muzeu, která inovačním

způsobem prezentuje dějiny čarodějnických procesů. Výzdobou interiéru a bohatou sbírkou

mučících nástrojů navazuje expozice na období kruté historie česko-polského pohraničí,

jakou byly procesy a exekuce nevinných lidí.

Díky realizaci tohoto projektu se nám podařilo nejen vytvořit turistickou zajímavost, ale

i odhalit část dějin našeho regionu.

Zveme Vás srdečně k návštěvě niského okresu a k neobvykle zajímavému poznání, byť tak

kruté části dějin česko-polského pohraničí, jakou byly čarodějnické procesy.

Adam Fujarczuk

Přednosta okresu Nisa

Úvod

Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego

Alicja Szymkowicz, Paweł Szymkowicz

Początki wiary w istnienie diabła i jego sprzymie-

rzeńców – czarowników i czarownic – można zauważyć już

w starożytności. Jednakże największa fala prześladowań osób

oskarżonych o czary, szczególnie kobiet, przychodzi w śred-

niowieczu i na początku okresu nowożytnego. Obrońcami

wiary w demony i czarownice były tak znane osobistości jak

założyciel scholastyki Tomasz z Akwinu, król Jakub I czy

założyciele wiary protestanckiej Marcin Luter i Jan Kalwin.

Dokumentem, który zapisał się w dziejach tzw. procesów czarownic, była bulla papieża

Innocentego VIII „Summis desiderantes” z 1484 r., która doprowadziła do napisania jednej

z najstraszniejszych ksiąg w nowożytnym świecie „Młot na czarownice” (Malleus maleficarum).

Została po raz pierwszy wydana w 1478 r., a jej autorami byli doświadczeni dominikańscy

inkwizytorzy Jakub Sprenger i Henryk Krämer. „Młot…” szybko się stał podstawowym pod-

ręcznikiem przy przesłuchaniu i przeprowadzaniu procesów z potencjalnymi czarownicami.

Zrozumiałe jest, że w klimacie wiary w diabła i jego sprzymierzeńców tylko nieliczni zdołali

oficjalnie zaprotestować przeciwko polowaniu na czarownice. Do najbardziej znanych prze-

ciwników procesów możemy zaliczyć holenderskiego lekarza Jana Weyera, angielskiego

szlachcica Reginalda Scota czy czeskiego twórcę nowożytnej pedagogiki J. A. Komenskiego.

Stosy z podejrzanymi „sługami” diabła najczęściej płonęły w XVII wieku na ziemiach

niemieckich, w Szkocji, Francji, przy czym praktycznie ustały w Hiszpanii, Włoszech czy

Holandii. Najmniej procesami dotknięte były północne kraje takie jak Dania i Norwegia oraz

w pewnym stopniu Szwecja, a także wschodnia Europa (prawosławna) oraz Bałkany, które

wówczas były pod tureckim panowaniem.

Również na Śląsku, do momentu wybuchu wojny trzydziestoletniej, doszło do procesów

czarownic tylko w rzadkich przypadkach. W latach 1456-1503 przeprowadzono kilka procesów

w okolicach Wrocławia.

W pierwszym opisywanym

w literaturze przypadku

procesów o czary dwie

kobiety, które rzekomo

próbowały wzbudzić sym-

patię mężczyzn przy pomo-

cy czarnej magii, zostały

wyrokiem sądu utopione

w Odrze. Rok później

wygnano z miasta kobietę,

w której mieszkaniu zna-

leziono przedmioty mające

służyć magii. W 1458 r.

został na stosie spalony

kościelny złodziej, który,

jak zeznał na procesie,

otrzymał od jednej kobiety

z Opawy zioła, których ma-

giczna moc miała otwierać

katedralne zamki. Z pale-

niem kobiet na stosie w tym

okresie praktycznie się we

Wrocławiu nie spotykamy.

Młot na Czarownice

Kladivo na čarodějnice

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: