SYSTEM POLITYCZNY NIEMIEC.pdf

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

System polityczny Niemiec

Autor: Anita Uchañska

08.04.2005.

1) Informacje ogólne. Geneza.

RFN jest parlamentarn± republik± federaln±, okre¶lan± tak¿e jako demokracja kanclerska.

Władza centralna jest podzielona na wykonawcz± - rz±d federalny (Bundesregierung) pod

przewodnictwem kanclerza (Bundeskanzler) oraz prezydent (Bundespräsident), ustawodawcz±

- parlament zwi±zkowy (Bundestag) i rada zwi±zkowa (Bundesrat) oraz s±downicz±,

sprawowan± przez Zwi±zkowy Trybunał Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht). Ustawa

zasadnicza (Grundgesetz) została uchwalona 23 maja 1949 (BGBl. I S. 1), ostatnia

nowelizacja 16 lipca 1998 (BGBl. I S. 1822). Pierwsza powojenna konstytucja miała

obowi±zywaæ tylko tymczasowo, dlatego nie otrzymała nawet oficjalnej nazwy ,,konstytucja'' i

była całkowitym odciêciem siê od historii, nazizmu i hitleryzmu - w preambule umieszczono

bezpo¶redni zwrot do narodu niemieckiego, podkre¶laj±c znaczenie narodu, a nie pañstwa.

Ustawa z 1949 odnosiła siê jedynie do RFN utworzonej z powojennych trzech stref

okupacyjnych - brytyjskiej, amerykañskiej i francuskiej, a po upadku muru berliñskiego i

zjednoczeniu Niemiec w 1990 rozci±gniêto jej przepisy, ze zmianami, tak¿e na tzw.''nowe

landy'' - dawn± Niemieck± Republikê Demokratyczn±. Obecnie RFN zajmuje terytorium 357

022 km2 i składa siê z 16 krajów zwi±zkowych z populacj± ponad 82 mln.obywateli - Badenia-

Wirtembergia, Bawaria, Berlin, Brandenburgia, Brema, Hamburg, Hesja, Mecklenburg-

Vorpommern, Dolna Saksonia, Nadrenia Północna-Westfalia, Rheinland-Pfalz, Kraj Saary,

Saksonia, Saksonia-Anhalt, Szlezwik-Holsztyn i Turynga. Ka¿dy land, poza Bawari±, posiada

własny parlament jednoizbowy (Landtag) oraz rz±d z prezesem (Ministerpräsident) na czele,

prowadzi tak¿e własn± politykê wewnêtrzn± na wielu płaszczyznach - gospodarczej, finasowej,

kulturalnej, itp. Kraje zwi±zkowe s± reprezentowane we władzach federalnych przez okre¶lon±

liczbê przedstawicieli. Ponadto obowi±zuj± w nich oddzielne konstytucje, bêd±ce aktami

podrzêdnymi wobec ustawy zasadniczej.

2) System partyjny.

W Niemczech ukształtował siê specyficzny system partyjny. Scena polityczna jest

spolaryzowana, partie skupiaj± siê w dwóch przeciwstawnych blokach - centrolewicowym

SPD,Zieloni i centroprawicowym CDU/CSU oraz FDP, natomiast socjalistyczna paria PDS jest

izolowana na szczeblu federalnym. Działalno¶æ partii regionalnych ogranicza siê głównie do

krajów zwi±zkowych. W ostatnich miesi±cach jako odpowied¼ na trudn± sytuacje polityczn±

powstaj± nowe inicjatywy, np.Partia Pracy i Sprawiedliwo¶ci Społecznej - Alternatywa

Wyborcza (ASG)

• Zieloni Partia Zielonych/Zwi±zek 90

Partia ekologiczna powstała w 1993 z poł±czenia Partii Zielonych oraz Zwi±zku 90.Obecnie

współtworzy koalicjê rz±dz±c±, a jej czołowy polityk Joschka Fischer piastuje stanowisko

ministra spraw zagranicznych oraz wicekanclerza.

• CDU Christlich Demokratische Union Deutschlands

CDU okre¶la siê jako chrze¶cijañsko-demokratyczna, liberalna i konserwatywna partia

centrum. Działa we wszystkich landach poza Bawari±. Została zało¿ona w 1945, a obecnie

posiada 574.526 członków.

Czołowi politycy: Konrad Adenauer, Ludwig Erhard, Kurt Georg Kiesinger, Rainer Barzel,

Helmut Kohl, Franz Josef Strauß, Edmund Stoiber

• CSU Christlich-Soziale Union in Bayern e.V.

CSU - konserwatywna katolicka partia Bawarii tworzy Uniê z CDU. Kontynuuje tradycjê

Bawarskiej Partii Ludowej, istniej±cej od 1918. Oficjalnie powstała w 1945.

• FDP Freie Demokratische Partei

FDP jest tradycyjn± liberaln± parti±, wywodzi sie od Niemieckiej Partii Postêpu, utworzonej w

http://www.psz.pl/content/view/1161/

Utworzono 9 February, 2008, 15:01

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

1861. Nazwê i nowy program otrzymała w 1947. W ostatnim okresie do najbardziej

popularnych działaczy tej partii nale¿± Guido Westerwelle, Paar Westerwelle oraz Wolfgang

Gerhard.

Szefowei klubu poselskiego FDP: 1949: Theodor Heuss, 1949-1951: Hermann Schäfer, 1951-

1952: August-Martin Euler, 1952-1953: Hermann Schäfer, 1953-1957: Thomas Dehler, 1957:

Max Becker, 1957-1963: Erich Mende, 1963-1968: Knut Freiherr von Kühlmann-Stumm, 1968-

1990: Wolfgang Mischnick, 1990-1998: Hermann Otto Solms, 1998- Wolfgang Gerhardt

• PDS Partei des Demokratischen Sozialismus

Partia Demokratycznego Socjalizmu jest spadkobierc± Socjalistycznej Partii Niemiec. Dopiero

w 2003 udało siê kierownictwu ustaliæ zasady programowe, partia odgrywa rolê ,,jêzyczka u

wagi'' w czasie głosowania w parlamencie.

• SPD Sozialdemokratische Partei Deutschlands

SPD powstała w 1863 jako partia centrum, obecnie liczy 605.800 członków. Razem z

Zielonymi tworzy koalicjê rz±dz±c±, jej przedstawiciel pełni urz±d kanclerza. Natomiast Günter

Verheugen jast wiceprzewodnicz±cym Komisji Europejskiej, Komisarzem ds.Przemysłu i

Przedsiêbiorstw, wczesniej zajmował stanowisko Komisarza ds.Rozszerzenia UE.

Obecni członkowie rz±du z ramienia SPD

• Gerhard Schröder, kanclerz federalny (Bundeskanzler) od 1998

• Edelgard Bulmahn, minister edukacji i nauki (Bundesministerin für Bildung und

Forschung) od 1998

• Wolfgang Clement, minister gospodarki i pracy (Bundesminister für Wirtschaft und

Arbeit) od 2002

• Peter Struck, minister obrony (Bundesminister der Verteidigung) od 2002

• Hans Eichel, minister finansów (Bundesminister der Finanzen) od 1999

• Otto Schily, minister spraw wewnêtrznych (Bundesminister des Innern) od 1998

• Renate Schmidt, minister ds.rodziny, osób starszych, kobiet i młodzie¿y

(Bundesministerin für Familie, Senioren, Frauen und Jugend) od 2002

• Ulla Schmidt, minister zdrowia i opieki społecznej (Bundesministerin für Gesundheit und

Soziale Sicherung) od 2001

• Manfred Stolpe, minister transportu, budownictwa i mieszkalnictwa (Bundesminister für

Verkehr, Bau- und Wohnungswesen) od 2002

• Heidemarie Wieczorek-Zeul, minister współpracy gospodarczej i rozwoju

(Bundesministerin für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung) od 1998

• Brigitte Zypries, minister sprawiedliwo¶ci (Bundesministerin der Justiz) od 2002

3) System polityczny.

• Konstytucja (Grundgesetz) - zakłada niedopuszczalno¶æ zmiany lub zniesienia

podstawowych zasad ustrojowych:

o Zasada suwerenno¶ci narodu

o Zasada przedstawicielstwa

o Zasada podziału władzy

o Zasada federalizmu

Zmiana konstytucji moze nast±piæ jedynie w drodze ustawy przyjêtej wiêkszo¶ci± 2/3 głosów

oddzielnie w obu izbach parlamentu.

• Głowa pañstwa

Prezydent federalny wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne, które tworz± deputowani

do Bundestagu i taka sama liczba deputowanych do parlamentów krajowych. Decyzja musi

zapa¶æ bezwzglêdn± wiêkszo¶ci± głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia.

Dopuszczalne s± dwie tury głosowania, je¿eli ¿adna z nich nie wypadnie dla którego¶ z

kandydatów pomy¶lnie, przeprowadza sie trzecie głosowanie, w którym decyduje wiêkszosc

zwykła. Kadencja trwa 5 lat, bezpo¶rednio prezydent mo¿e sprawowaæ swój urz±d przez dwie

kadencje, co oznacza, ¿e istnieje mo¿liwo¶c kolejnego wyboru w przyszło¶ci. Zwyczajowo w

momencie przejêcia obowi±zków głowy pañstwa rezygnuje on z członkostwa w partii albo je

http://www.psz.pl/content/view/1161/

Utworzono 9 February, 2008, 15:01

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

zawiesza. Akty normatywne wydawane przez prezydenta to zarz±dzenia, dekrety lub

obwieszczenia. Do jego uprawnieñ nale¿y tak¿e wykonywanie prawa łaski w przypadkach

indywidualnych. Prezydent reprezentuje RFN w stosunkach zewnêtrznych, zawiera i ratyfikuje

umowy miedzynarodowe, mianuje i odwołuje sêdziów zwi±zkowych. Jego konstytucyjna

pozycja została okre¶lona jako prezydent-arbiter oraz ,,stra¿nik konstytucji''. Wszystkie jego

akty wymagaja kontrasygnaty kanclerza i wła¶ciwego ministra, z wyj±tkiem rozwizania

Bundestagu oraz powołania kanclerza. Nie posiada on jednak inicjatywy ustawodawczej,

dysponuje jedynie prawem weta ustawodawczego.Nie ma takze prawa wydawania

rozporz±dzeñ z moc± ustawy. Jego akceptacji wymaga natomiast regulamin wewnêtrzny rz±du

federalnego, nie mo¿e jednak uczestniczyæ osobi¶cie w jago pracach. To zadanie zostało

powierzone szefowi kancelerii prezydenta (Federalnego Urzêdu Prezydialnego) w randze

sekretarza stanu. Prezydent ponosi odpowiedzialno¶æ konstytucyjn± w przypadku umy¶lnego

naruszenia przepisów ustawy zasadniczej. Bundestag lub Bundesrat mog± na wniosek ¼ liczby

deputowanych wiêkszo¶ci± 2/3 głosó postawiæ prezydenta w stan oskar¿enia, a o winie

rozstrzyga Zwi±zkowy Trybunał Konstytucyjny.

Prezydenci federalni:

Horst Köhler Od 07.2004

Johannes Rau 07.1999 - 06.2004

Roman Herzog 07.1994 - 06.1999

Richard von Weizsäcker 07.1984 - 06.1994

Karl Carstens 09.1979 - 06.1984

Walter Scheel 07.1974 - 06.1979

Gustav W. Heinemann 07.1969 - 06.1974

Heinrich Lübke 07.1959 - 06.1969

Theodor Heuss 09.1949 - 06.1959

• Parlament - obu izbom przysługuje inicjatywa ustawodawcza

Członkowie Bundsetagu wybierani s± w wyborach wolnych, równych, tejnych, powszechnych i

mieszanych. Czynne i bierne prawo wyborcze posiadaj± wszyscy obywatele, którzy ukoñczyli

18 rok ¿ycia. Dysponuj± oni dwoma głosami - jeden oddaj± na listê krajow±, a drugi na

kandydata w jednomandatowym okrêgu wyborczym. Klauzula zaporowa wyznacza minimalny

wynik wyborczy 5%. Deputowani wybieraja przewodnicz±cego parlamentu, jego

przedstawicieli oraz sekretarza. Uchwalany jest tak¿e statut oraz harmonogram działañ. Przy

Bundestagu działaj± komisje stałe i tymczasowe, np. do spraw Unii Europejskiej,

bezpieczeñstwa, finansów. Przedterminowe wybory do Bundestagu odbywaj± sie, gdy w

trzeciej turze głosowania nie uda siê wyłoniæ kanclerza, wniosek kanclerza o udzielenie mu

votum zaufania zostanie odrzucony lub gdy prezydent rozwi±¿e parlament w przypadku braku

zgody na kandydaturê kanclerza.

Natomiast izba wy¿sza - Bundesrat, składa siê z 68 przedstawicieli krajów zwi,±zkowych,

które dziêki temu maj± wpływ na ustanawiane prawo. Ka¿dy land dysponuje co najmniej

trzema głosami, czterema gdy liczy powy¿ej 2 mln.mieszkañców, piêcioma powy¿ej 6 mln.

oraz sze¶cioma powy¿ej 7 mln. Liczba głosów jest równa liczbie przedstawicieli. Wybierany

jest tak¿e przewodnicz±cy Bundesratu na roczn± kadencjê. Decyzje zapadaj± wiêkszo¶ci±

głosów, obrady mog± zostaæ utajnione. Członkowie rz±du mog± albo w okre¶lonych

przypadkach, albo gdy s± do tego zobowi±zani braæ udział w obradach izby wy¿szej oraz jej

komisji.

Kraje zwi±zkowe maj± mo¿liwo¶æ stanowienia prawa. Władze federalne nie wpływaj± na

kształt przepisów prawnych kreowanych w poszczególnych landach. Maj± one jednak

wył±czno¶æ na podejmowanie decyzji w zakresie: obronno¶ci i spraw zagranicznych, jedno¶ci

pañstwa, procedur wizowych, paszportowych, imigracyjnych, polityki pieniê¿nej, polityki

celnej, ochony granic, transportu kolejowego, lotniczego i morskiego, poczty i

telekomunikacji, praw człowieka i obywatela, zobowi±zañ instytucji i przedsiêbiorstw

http://www.psz.pl/content/view/1161/

Utworzono 9 February, 2008, 15:01

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

pañstwowych, współpracy z krajami zwi±zkowymi (policja, bezpieczeñstwo, przeciwdziałanie

przemocy). Natomisat w wielu przypadkach mo¿e wyst±pic nakładanie siê kompetencji władz

federalnych i lokalnych - problem ten dotyczny miêdzy innymi edukacji, ochrony zdrowia,

praw osobowych, prawa pracy oraz gospodarki wewnêtrznej. Dodatkowo z bud¿etu

centralnego finansowana jest budowa i rozbudowa szkół wy¿szych, wpierany jest rozwój

regionalnej struktury gospodarczej, rolnictwa oraz sztuki.

Wyniki wyborów parlamentarnych 22.09.2002:

• SPD 38,5 % (-2,4)

• CDU/CSU 38,5 % (+3,4)

• Zieloni 8,6 % (+1,9)

• FDP 7,4 % (+1,2)

• PDS 4,0 % (-1,1)

• Pozostałe 3,0 % (-3,0)

Podział mandatów (603):

• SPD 251 (z czego 4 nadwy¿kowe) (-47 mandatów)

• CDU/CSU 248 (z czego 1 nadwy¿kowy) (+ 3 mandaty)

• Zieloni 55 (+ 8 mandatów)

• FDP 47 (+ 4 mandaty)

• PDS 2 (nie tworz± koła ani klubu poselskiego) (-34 mandaty)

Z piêciu mandatów nadwy¿kowych SPD straciło do lipca 2004 dwa - z powodu ¶mierci oraz

rezygnacji deputowanych.

• Rz±d

Według konstytucji kanclerz federalny oraz ministrowie tworz± gabinet. Dysponuje on

kompetencjami władzy wykonawczej w zakresie polityki wewnêtrznej i zagranicznej, posiada

tak¿e inicjatywê ustawodawcz±. Kanclerz jest nie tylko szefem rz±du - zajmuje on pierwsz±

pozycjê i faktycznie kieruje jego polityk± (Kanzlerprinzip) według ustalonego planu działañ. Do

jego obowi±zków nale¿y sformowanie rz±du - przedstawia prezydentowi kandydatów na

ministrów, decyduje o ich liczbie oraz zakresie kompetencji poszczególnych resortów. Aby nie

powtórzyæ sytuacji z Republiki Weimarskiej kanclerz nie mo¿e byæ mianowany i odwoływany

przez prezydenta w dowolnym momencie. Je¶li prezydentowi nie odpowiada kandydatura

kanclerza, mo¿e rozwi±zaæ parlament. Kadencja kanclerza trwa 4 lata, tyle ile kadencja

parlamentu. Kanclerz jest wybierany bezwzgledn± wiêkszo¶ci± głosów ogólnej liczby

deputowanych i ponosi przed parlamentem odpowiedzialno¶æ na zasadzie konstruktywnego

votum nieufno¶ci. Jego nastêpca musi uzyskaæ bezwzglêdn± wiêkszo¶æ głosów. Gdy kandydat

prezydenta nie uzyska wymaganego poparcia, Bundestag ma prawo przedstawienia własnego

kandydata. Istnieje tak¿e mozliwo¶æ powołania przez głowê pañstwa tzw.kanclerza

mniejszo¶ci, który mo¿e wyst±piæ o proklamowanie za zgod± Bundesratu tzw.stanu

konieczno¶ci ustawowej (do 6 miesiêcy), aby nie dopu¶ciæ do parali¿u działalnosci rz±du. W

tym przypadku nawet odrzucone przez Bundestag ustawy za zgod± Bundesratu staja siê

obowi±zuj±cym prawem. W momencie ogłoszenia stanu wojny kanclerz staje siê

zwierzchnikiem i głównodowodz±cym sił zbrojnych.

Ministrowie s± niezale¿ni i ponosz± pełn± odpowiedzialno¶æ za swoje działania w ramach

resortów. Aktywna działalno¶æ umo¿liwia im osi±gniêcie znacz±cej pozycji w rz±dzie. Jego

efektywno¶æ zale¿y od współpracy wszystkich jego członków, a sam autorytet kanclerza nie

wystarcza. Za sprawne funkcjonowanie rz±du odpowiedzialne jest kolegium zło¿one z

kanclerza i ministrów. Uchwalone przez parlament prawa musz± najpierw byæ

kontrasygnowane przez kanclerza i odpowiedniego ministra, zanim zostana przedło¿one

prezydentowi. Co najmniej raz w roku odbywaj± siê posiedzenia rz±du pod przewodnictwem

kanclerza oraz przedstawicieli rz±dów krajów zwi±zkowych. Wszelkie spory miêdzy ministrami

rozstrzyga kanclerz, a przed podjêciem decyzji odbywa siê dyskusja na forum rz±du.

Politycy sprawuj±cy urz±d kanclerza:

Gerhard Schröder 27.10.1998 - SPD

http://www.psz.pl/content/view/1161/

Utworzono 9 February, 2008, 15:01

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Dr Helmut Kohl 1.10.1982 - 27.10.1998 CDU

Helmut Schmidt 6.05.1974 - 1.10.1982 SPD

Willy Brandt 21.10.1969 - 6.05.1974 SPD

Kurt Georg Kiesinger 1.12.1966 - 21.10.1969 CDU

Prof. Dr Ludwig Erhard 16.10.1963 - 1.12.1966 CDU

Konrad Adenauer 15.09.1949 - 15.10.1963 CDU

• Zwi±zkowy Trybunał Konstytucyjny

Wybierany przez Bundestag i Bundesrat Trybunał składa siê z dwóch o¶mioosobowych

senatów. Bundestag dokonuje wyboru po¶rednio, przez 12 elektorów. Do zadañ Trybunału

nale¿y badanie zgodno¶ci ustaw z konstytucj±, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych miêdzy

naczelnymi organami federalnymi oraz sporów konstytucyjnych dotycz±cych niezgodno¶ci

prawa krajów zwi±zkowych z prawem federalnym, stwierdzanie wa¿no¶ci wyborów oraz

delegalizacja partii politycznych

• Hymn narodowy

Niemiecki hymn narodowy stanowi trzecia zwrotka Pie¶ni Niemców. Został on uznany na

podstawie wymiany not miêdzy kanclerzem Kohlem i prezydentem von Weizsäckerem 19 i

23.08.1991 - ,,jedno¶æ, prawo i wolno¶æ dla niemieckiej ojczyzny“.

4) Ocena sprawno¶ci.

Republika Federalna Niemiec nale¿y do pañstw europejskich o najwiêkszym znaczeniu. Udało

jej siê przezwyciê¿yæ powojenne problemy i rozwin±æ gospodarkê oraz utwprzyæ pañstwo

socjalne, które funkcjonowało sprawnie w XX wieku. Jednak obecna sytuacja polityczna i

gospodarcza na ¶wiecie wymusza pewne zmiany w funcjonowaniu pañstwa. Model pañstwa

opiekuñczego nie jest ju¿ dostosowany do nowych warunków. Zmiany i reformy dokonuj± siê

trudno i s± okupione utrat± poparcia przez partei i polityków, niezadowoleniem społecznym,

demonstracjami (np.poniedziałkowe demonstracje przeciwko wprowadzeniu reformy Hartz

IV).

Na podstawie:

Mały leksykon systemów politycznych pod red.T.Godunia, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa

2001

Prezydent w pañstwach współczesnych pod red.J.Osiñskiego, Oficyna Wydawnicza SGH,

Warszawa 2000

Systemy polityczne wybranych pañstw pod red.K.A.Wojtaszczyka, Instytut Nauk Politycznych

UW, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2004

www.bundesregierung.de

www.bundespraesident.de

www.bundestag.de

http://www.psz.pl/content/view/1161/

Utworzono 9 February, 2008, 15:01

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: