ETYKA W INTERNECIE.pdf

ETYKA W INTERNECIE

I. Wstęp

II. O Internecie

III. Niektóre obszary problematyczne

IV. Zalecenia i wnioski

Wstęp

1. "Obecna rewolucja w środkach społecznego przekazu pociąga za sobą fundamentalne

przekształcenie elementów, za pomocą których ludzie pojmują świat wokół siebie oraz sprawdzają i

wyrażają to, co pojmują. Nieustanna dostępność obrazów, idei i ich szybki przekaz nawet z

kontynentu na kontynent mają głębokie konsekwencje, zarówno pozytywne jak i negatywne, dla

psychologicznego, moralnego i społecznego rozwoju osób, struktur i funkcjonowania społeczeństw,

komunikacji międzykulturowej i postrzegania oraz przekazywania wartości, światopoglądów,

ideologii i wierzeń religijnych". 1

Prawda tych słów stała się jeszcze jaśniejsza w ciągu ostatniego dziesięciolecia. Nie wymaga dziś

wielkiego wysiłku wyobraźni myślenie o ziemi jako o połączonym wzajemnie ze sobą globie,

tętniącym elektronicznym przekazem - rozdyskutowanej planecie, zanurzonej w opatrznościowej

ciszy przestrzeni kosmicznej. Rodzi się etyczne pytanie, czy przyczynia się to do autentycznego

rozwoju ludzkiego, wspierania jednostek i ludów w byciu wiernym swemu transcendentnemu

przeznaczeniu.

Naturalnie, w wielu wypadkach odpowiedź jest twierdząca. Nowe media są potężnymi

narzędziami edukacji i kulturowego bogactwa, działalności handlowej i uczestnictwa w polityce,

dialogu międzykulturowego i wzajemnego zrozumienia, a także, jak podkreślamy w dokumencie

towarzyszącym niniejszemu 2 , mogą służyć sprawie religii. Jest również druga strona tej monety.

Środki przekazu, które mogą być wykorzystane dla dobra osób i wspólnot, mogą być jednocześnie

narzędziem wyzysku, manipulacji, dominacji i niszczenia.

2. Internet jest najnowszym i pod wieloma względami najpotężniejszym z całego szeregu mediów

- telegrafu, telefonu, radia, telewizji - które w czasie ostatniego półtora wieku wielu ludziom

stopniowo ograniczały czas i przestrzeń, będące przeszkodami w komunikacji. Niesie to olbrzymie

konsekwencje dla jednostek, narodów i świata.

W dokumencie tym pragniemy przedstawić katolicką wizję Internetu, jako punktu wyjścia dialogu

Kościoła z innymi grupami społeczeństwa, zwłaszcza religijnymi, dotyczącego rozwoju i

wykorzystania tego wspaniałego narzędzia technologii. Internet obecnie ma wiele dobrych

zastosowań, a zanosi się, że będzie ich jeszcze więcej, sporo jednak szkody może wyrządzić jego

niewłaściwe wykorzystanie. Czy efektem będzie dobro czy zło, jest w dużym stopniu kwestią

wyboru, do dokonania którego Kościół wnosi dwa bardzo ważne elementy: zaangażowanie na rzecz

godności osoby ludzkiej i długą tradycję mądrości moralnej. 3

3. Tak jak w przypadku innych mediów, osoba i wspólnota są kluczowe w etycznej ocenie

Internetu. W odniesieniu do przekazywanego przesłania, procesu przekazu oraz struktur i zagadnień

systemowych przekazu, "podstawowy problem etyczny jest następujący: osoba ludzka i społeczność

są celem i miarą stosowania środków społecznego przekazu; komunikacja powinna przebiegać od

osoby do osoby i służyć integralnemu rozwojowi osób". 4

Dobro wspólne - "suma warunków życia społecznego, jakie bądź zrzeszeniom, bądź poszczególnym

członkom społeczeństwa pozwalają osiągać pełniej i łatwiej własną doskonałość" 5 - jest drugą

podstawową zasadą oceny etycznej środków społecznego przekazu. Powinno się ją rozumieć

inkluzywnie, jako całość tych wszystkich godziwych celów, do których zmierzają razem członkowie

danej społeczności i dla których wypełniania i podtrzymywania ona istnieje. Dobro jednostek

zależne jest od wspólnego dobra społeczności.

Cnotą usposabiającą ludzi do chronienia i promowania dobra wspólnego jest solidarność. Nie jest

ona "nieokreślonym współczuciem czy powierzchownym rozrzewnieniem" wobec problemów innych

ludzi, lecz "jest to mocna i trwała wola angażowania się na rzecz dobra wspólnego, czyli dobra

wszystkich i każdego, wszyscy bowiem jesteśmy naprawdę odpowiedzialni za wszystkich". 6 Zwłaszcza

dzisiaj solidarność posiada wyraźny wymiar międzynarodowy; właściwe i konieczne jest więc mówić

o niej i pracować na jej rzecz - międzynarodowego dobra wspólnego.

4. Międzynarodowe dobro wspólne, cnota solidarności, rewolucja w środkach przekazu i

technologii informatycznej oraz Internet mają swe odniesienie do procesu globalizacji.

W dużym stopniu nowa technologia napędza i wspiera globalizację, tworząc sytuację, w której

"granice państw nie krępują już handlu i wymiany informacji". 7 Pociąga to za sobą niezwykle ważne

konsekwencje. Globalizacja może zwiększać bogactwo i wspierać rozwój; przynosi korzyści takie jak

"wydajność i zwiększona produkcja (...) większa jedność między narodami (...) lepsza służba na

rzecz rodziny ludzkiej". 8 Jednak zyski, jak dotąd, nie są dzielone równo. Pewne jednostki,

przedsięwzięcia handlowe i kraje niezmiernie się wzbogaciły, podczas gdy inne zostały w tyle. Całe

narody zostały niemal całkowicie wykluczone z tego procesu, odmówiono im miejsca w świecie,

nabierającym teraz nowych kształtów. "Globalizacja, która spowodowała głębokie przemiany w

systemach gospodarczych, tworząc niespodziewane możliwości wzrostu, zarazem też sprawiła, że

wielu zostało zepchniętych na pobocze drogi; na skutek bezrobocia w krajach najwyżej rozwiniętych

oraz nędzy w wielu krajach półkuli południowej nadal miliony ludzi nie mogą korzystać z postępu i

dobrobytu". 9

Nie jest oczywiste, że społeczeństwa, które wzięły udział w procesie globalizacji, uczyniły to na

skutek wolnego i świadomego wyboru. Przeciwnie, "wielu ludzi, zwłaszcza z grup

nieuprzywilejowanych, odbiera zachodzące zmiany jako coś, co zostało im narzucone, a nie jako

proces, w którym mogliby czynnie uczestniczyć". 10

W wielu częściach świata globalizacja wyzwala nagłe i szerokie przemiany społeczne. Nie jest to

proces jedynie ekonomiczny, ale kulturowy, z aspektami zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi. "

Ci, którzy podlegają jego oddziaływaniu, często postrzegają globalizację jako niszczycielską

powódź, zagrażającą zasadom społecznym, które zapewniały im bezpieczeństwo i fundamentom

kultury, która nadawała kierunek ich życiu". 11

5. Jedną z poważnych konsekwencji znoszenia regulacji w ostatnich latach było przejście władzy z

państw narodowych do międzynarodowych korporacji. Ważne jest, by korporacje te zachęcano i

pomagano im w wykorzystywaniu władzy dla dobra ludzkości; to zaś wskazuje na potrzebę większej

wymiany myśli i dialogu między nimi a zainteresowanymi ciałami, takimi jak Kościół.

Wykorzystanie nowej technologii informatycznej i Internetu powinno być świadome i kierować się

zdecydowanym praktykowaniem solidarności, w służbie dobra wspólnego, wewnątrz narodów i

między nimi. Technologia ta może być środkiem do rozwiązywania problemów ludzkich, wspierania

integralnego rozwoju osoby, tworzenia świata rządzącego się sprawiedliwością, pokojem i miłością.

Obecnie media posiadają większą zdolność uczynienia każdej osoby w dowolnej części świata

"partnerem w interesach rasy ludzkiej" 12 niż ponad trzydzieści lat temu, gdy zaznaczała to Instrukcja

duszpasterska na temat środków społecznego przekazu, Communio et progressio .

Jest to oszałamiająca wizja. Internet może pomóc w jej realizacji - w odniesieniu do jednostek,

grup, narodów i całej rasy ludzkiej - tylko, gdy wykorzystywany jest w świetle jasnych i zdrowych

zasad etycznych, zwłaszcza cnoty solidarności. Realizacja tego będzie korzystna dla wszystkich,

ponieważ "dzisiaj uświadamiamy to sobie lepiej niż w przeszłości: nie możemy zaznawać szczęścia i

pokoju jedni bez drugich, a tym bardziej jedni przeciw drugim". 13 Będzie to wyrazem duchowości

wspólnoty, która implikuje "zdolność dostrzegania w drugim człowieku przede wszystkim tego, co

jest w nim pozytywne, a co należy przyjąć i cenić jako dar Boży", a także "umiejętność «czynienia

miejsca» bratu, wzajemnego «noszenia brzemion» (por. Ga 6, 2) i odrzucania pokus egoizmu, które

nieustannie nam zagrażają". 14

6. Rozpowszechnienie się Internetu podnosi także pewne kwestie etyczne w sprawach takich jak

prywatność, bezpieczeństwo i poufność danych, prawa autorskie i prawo do własności

intelektualnej, pornografia, witryny nienawiści, rozpowszechnianie plotek i niszczenie czyjejś dobrej

sławy pod pozorem przekazywania wiadomości, a także wiele innych. Niektóre z nich omówimy

pokrótce poniżej, uznając jednocześnie, że wymagają one dłuższej analizy i dyskusji z udziałem

wszystkich zainteresowanych stron. Zasadniczo jednak nie postrzegamy Internetu jako wyłącznie

źródła problemów, widzimy go jako źródło korzyści dla rasy ludzkiej. Mogą one jednak zostać

zrealizowane w pełni tylko wtedy, gdy zostaną rozwiązane problemy.

O Internecie

7. Internet posiada pewne uderzające cechy. Jest natychmiastowy, bezpośredni, ma światowy

zasięg, jest zdecentralizowany, interaktywny, nieskończenie rozszerzalny co do treści i oddźwięku,

łatwo dostosowujący się i adaptujący w znacznym stopniu. Jest egalitarny, to znaczy - każdy mający

odpowiedni sprzęt i umiarkowane umiejętności techniczne może być aktywnie obecny w

cyberprzestrzeni, ogłaszać swoje przesłanie światu i domagać się uwagi. Pozwala jednostkom bawić

się anonimowością, odgrywać różne role i fantazjować, a także wchodzić we wspólnotę z innymi i

dzielić się z nimi. Według gustów użytkowników, pozwala zarówno na aktywny udział, jak i bierne

bycie wchłanianym przez "pozbawiony zewnętrznych odniesień świat, poddając się bodźcom o

niemal narkotycznym oddziaływaniu". 15 Może być wykorzystany dla przełamania izolacji jednostek i

grup lub do jej pogłębienia.

8. Podłoże technologiczne leżąca u podstaw Internetu ma istotne znaczenie dla jego aspektów

etycznych. Ludzie jak dotąd korzystali z niego zgodnie ze sposobem, w jaki został zaprojektowany;

konstruowano go tak, by był odpowiedni do tego rodzaju zastosowań. Ten 'nowy' system sięga swą

historią do okresu zimnej wojny - lat sześćdziesiątych XX wieku, gdy miał udaremnić atak nuklearny,

tworząc zdecentralizowaną sieć komputerów przechowujących ważne dane. Decentralizacja była

kluczem schematu, ponieważ w ten sposób, jak argumentowano, utrata jednego lub nawet wielu

komputerów nie oznaczałaby zniszczenia danych.

Idealistyczna wizja wolnej wymiany informacji i myśli odgrywała godną pochwały rolę w rozwoju

Internetu. Zdecentralizowana konfiguracja i schemat sieci WWW końca lat 80-tych XX wieku stały się

również dobrym środowiskiem dla postawy sprzeciwiającej się wszystkiemu, co miało posmak

uprawnionej regulacji w stosunku do odpowiedzialności publicznej. Zrodził się w ten sposób

przesadny indywidualizm w odniesieniu do Internetu. Mówiono, że jest to nowe królestwo, cudowny

kraj cyberprzestrzeni, gdzie dozwolony jest każdy rodzaj wyrazu, a prawem jest całkowita wolność

czynienia tego, co się komu podoba. To oczywiście znaczyło, że jedyną społecznością, której prawa i

interesy byłyby rzeczywiście uznawane w cyberprzestrzeni byłaby społeczność radykalnych

libertarian ( libertarians ). Ten sposób myślenia nadal ma duże wpływy w niektórych kręgach,

wspierane znanymi libertariańskimi argumentami, których używa się także dla obrony pornografii i

przemocy we wszystkich mediach. 16

Choć radykalni indywidualiści i przedsiębiorcy są oczywiście dwoma bardzo odmiennymi grupami,

istnieje jednak zbieżność interesów między tymi, którzy pragną, by Internet był miejscem niemal

dowolnego rodzaju ekspresji, niezależnie jak podłej i destrukcyjnej oraz tymi, którzy chcą, by był

nośnikiem nieograniczonej działalności handlowej według modelu neoliberalnego, który "uznaje zysk

i prawa rynku za jedyne parametry, ku szkodzie godności jednostek i narodów i należnego im

szacunku". 17

9. Eksplozja technologii informatycznej wielokrotnie zwiększyła zdolności komunikacyjne

niektórych uprzywilejowanych jednostek i grup. Internet może służyć ludziom w odpowiedzialnym

korzystaniu z wolności i demokracji, rozszerzać zakres dostępnych wyborów w różnych sferach życia,

rozszerzać horyzonty edukacyjne i kulturowe, znosić podziały, promować rozwój ludzi na różne

sposoby. "Swobodny przepływ obrazów i słów w skali całego świata przekształca nie tylko relacje

między narodami na płaszczyźnie politycznej i ekonomicznej, ale także samo rozumienie świata.

Zjawisko to otwiera wielorakie możliwości, dawniej niewyobrażalne". 18 Dialog międzykulturowy

oparty na wspólnie uznawanych wartościach, zakorzenionych w naturze osoby, umożliwiany przez

Internet i inne środki społecznego przekazu może być "szczególnie skutecznym narzędziem

budowania cywilizacji miłości". 19

To jednak nie wszystko. "Paradoksalnie jednak te same czynniki, które mogą prowadzić do

lepszego porozumienia, mogą też pogłębiać egocentryzm i wyobcowanie". 20 Internet może jednoczyć

ludzi, może także ich dzielić, zarówno jako jednostki, jak i wzajemnie nieufne grupy, rozdzielone

ideologią, polityką, własnością, rasą lub grupą etniczną, różnicami międzypokoleniowymi, a nawet

religią. Już wykorzystuje się go w agresywny sposób, niemalże jako broń i mówi się o

niebezpieczeństwie "cyberterroryzmu". Byłoby bolesną ironią, gdyby to narzędzie komunikacji,

mające tak olbrzymi potencjał zbliżania do siebie ludzi, powróciło do swych zimnowojennych

początków i stało się areną konfliktu międzynarodowego.

III

Niektóre obszary problematyczne

10. Pewna ilość problemów odnośnie do Internetu implikowana jest już tym, co powiedzieliśmy do

tej pory.

Jeden z najważniejszych wiąże się z tak zwaną "cyfrową przepaścią" - formą dyskryminacji,

oddzielającej bogatych od biednych, zarówno wewnątrz narodów, jak i między nimi, według

kryterium dostępu lub też jego braku do nowej technologii informatycznej. W tym sensie jest to

nowsza wersja dawnej przepaści między "bogatymi w informację" a "informacyjnie biednymi".

Wyrażenie "przepaść cyfrowa" podkreśla, że jednostki, grupy i narody muszą mieć dostęp do

nowej technologii, aby mieć udział w obiecanych dobrodziejstwach globalizacji i rozwoju, a nie

pozostawać coraz bardziej w tyle. Powinno być normą, "by przepaść między wyposażonymi w nowe

środki informacji i wyrazu oraz tymi, którzy nie mają do nich dostępu (...) nie stawała się kolejnym

trudnym do wykrycia źródłem nierówności i dyskryminacji". 21 Trzeba uczynić Internet dostępnym dla

mniej uprzywilejowanych grup, czy to bezpośrednio, czy przynajmniej łącząc go z tańszymi mediami

tradycyjnymi. Cyberprzestrzeń powinna być źródłem wszechstronnej informacji i usług dostępnych

bezpłatnie dla wszystkich i w wielu językach. Instytucje publiczne powinny być odpowiedzialne za

tworzenie i utrzymywanie witryn tego rodzaju.

W czasie, gdy nowa ekonomia globalna nabiera kształtów, Kościół troszczy się, by "zwycięzcą w

tym procesie była cała ludzkość, a nie tylko bogata elita kontrolująca naukę, technikę, środki

łączności i zasoby planety"; innymi słowy, Kościół pragnie "nadać globalizacji taki kształt, aby służyła

ona całemu człowiekowi i wszystkim ludziom". 22

W związku z tym należy mieć świadomość, że przyczyny i skutki tej przepaści nie są jedynie

ekonomiczne, ale także techniczne, socjologiczne i kulturowe. Przykładowo, kolejna internetowa

"przepaść" działa na niekorzyść kobiet - i ją także należy zniwelować.

11. Jesteśmy zaniepokojeni wymiarem kulturowym zachodzących przemian. W tym samym czasie,

gdy rozwijają się potężne narzędzia globalizacji, nowa technologia informatyczna i Internet

przekazują zbiory wartości kulturowych - sposoby myślenia o relacjach społecznych, rodzinie, religii,

kondycji ludzkiej - których nowatorskość i spektakularność mogą podważyć i przytłoczyć kultury

tradycyjne.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: