I.
Tytus próbował nakłonić do schadzki Liwię, myśląc, że jest niezamężna. Nie miał pojęcia, iż jest ona żoną Markusa. Czyje dobra osobiste zostały naruszone i kto może wytoczyć przeciwko Markusowi skargę?’
Na mocy edyktu „De ademptate pudicite” chroniącego niewiasty i młodych chłopców, naruszone w tym przypadku zostało niewątpliwie dobro osobiste Liwii. Zachęty ze strony Markusa godziły bowiem w jej skromność i obyczajność. Tytus nieświadomie naruszył także dobro Markusa. Zachowanie jego godziło bowiem w trwałość małżeństwa Markusa i Liwii. Mamy tu do czynienia z błędem co do status familiae Liwii. Tytus nakłaniając Liwię do schadzki, nie wiedział bowiem, że jest ona już zamężna. Nie miał zamiaru znieważyć bezpośrednio Markusa, nie ma więc tu podstaw do tego, aby Marcus wniósł przeciwko Tytusowi skargę w swoim imieniu. Może natomiast to uczynić w imieniu Liwii. Uzależnione jest to jednak od tego, czy żona weszła już pod jego manus. Mąż mógłby skorzystać z actio iniurium cestiucatoria.
II.
Tytus, Marcus i Liwia prowadzili dochodową wytwórnię serów na przedmieściu Rzymu. Kiedy Tytus zmarł jego spadkobiercą został Juliusz, który jak ojciec chciał zostać wspólnikiem wytwórni. Czy odziedziczy on po ojcu udziały w spółce i czy może żądać przyjęcia do spółki?
Wytwórnia serów, jako spółka miała charakter osobisty. W związku z tym, śmierć Tytusa spowodowała jej rozwiązanie. Zniesiona została współwłasność. Juliusz nie dziedziczy zatem po ojcu udziałów w spółce i nie może domagać się przyjęcia go do tej samej spółki. Nie znaczy to, iż nie może starać się utworzyć wraz z Liwią i Markusem nową spółkę, ale tylko za ich pełną zgodą. Tytusowi przysługuje actio pro socio o rozliczenie z tytułu wcześniejszego zasiadania ojca w tej spółce. Może również domagać się wydania części wspólnego majątku oraz tej części zysku, która przypadała na ojca oraz tych wszystkich zysków, które powstać mogą w przyszłości z działań które rozpoczęte zostały za życia ojca.
III.
Tytus będący wierzycielem Juliusza zlecił Markusowi odebranie od dłużnika należności. Marcus odebrał dług, ale został w drodze powrotnej napadnięty i okradziony. Czy Tytus odzyska pieniądze?
Marcus wykonywał zlecenie Tytusa, a więc ten, upoważnił go do odbioru pożyczki. W związku z tym, Juliusz oddając dług w ręce Markusa, rozwiązał węzeł obligacyjny. W tym momencie zwolnił się z zobowiązania wobec Tytusa. Tytus nie może zatem żądać zwrotu pieniędzy od Juliusza. Może próbować żądać zwrotu pieniędzy od Markusa, ale szanse na wygranie przez niego są raczej znikome. Marcus bowiem nie miał złej woli. Chyba, że uczynił culpa lata, albo dolus. Wtedy Tytus odzyska pieniądze od Markusa. Markusowi natomiast przysługuje acyio vi bonorum raptorum.
IV.
Tytus wyprowadzony z równowagi przez dłużników przechodząc się po Forum Romanum wyładował swą złość na Marcusie, o którym myślał, że jest niewolnikiem należącym do jednego z jego dłużników. Czy działanie Tytusa spełnia podmiotowe i przedmiotowe kryteria zniewagi?
Niewolnik jako przedmiot nie mógł oczywiście zostać znieważony. Nie posiadał on bowiem godności osobistej, nie mógł być zatem adresatem zniewagi. Czyn ten wobec samego dłużnika spełnia jednak kryteria zniewagi. Właścicielowi niewolnika przysługiwać będzie actio iniurarum.
V.
Tytus wynajął Markusowi willę za 100 sesterców na rok. Marcus od razu uiścił należność i podnajął Liwii pokój za 20 sesterców. W umówionym terminie rozpoczęcia najmu, Tytus nie udostępnił willi, twierdząc, że musi ją wyremontować. Jaka jest wartość strat Markusa? Czy ewentualna wina Tytusa ma wpływ na zakres odpowiedzialności odszkodowawczej? Jaką kwotę może odzyskać na podstawie actio conducti?
Wina Tytusa jest oczywista. Gdyby wypełnił zobowiązanie wobec Markusa, ten nie straciłby 100 sesterców. Zapłacony przez niego czynsz bez otrzymania niczego w zamian, stanowi umniejszenie jego majątku. Straciłby też zysk, jaki otrzymałby z podnajmowania pokoju Liwii. Straty jego zatem zwiększyły się do 120 sesterców. Tytus powinien przekazać budynek w dzierżawę, tak jak to obiecał, a skoro tego nie uczynił, nie powinien brać pieniędzy z czynszu. Marcus możę zatem żądać zwrotu pieniędzy przeznaczonych na opłatę czynszu. ( z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia się Tytusa). Tytus poniesie też odpowiedzialność, za możliwość uzyskania zysku przez Markusa od Liwii. Chodzi o utracony przez niego zysk. Na podstawie actio conducti marcus może odzyskać równoważność czynszu, czyli 100 sesterców. 20 sesterców utraconego zysku z niedoszłego podnajmowania pokoju Liwii – odzyska tylko wówczas, gdy wina leżała po stronie Tytusa. Dom nie wymagał remontu, tak więc powinien raczej pieniądze te otrzymać. Remont domu był raczej wymówką. Jeśli byłoby jednak tak, iż dom potrzebował remontu, a Tytus w momencie zobowiązania o tym nie wiedział, wówczas Marcus zysku nie odzyska.
VI.
Tytus odsprzedał Liwii niewolnika, jednak przed jego wydaniem, wykorzystał przedmiot transakcji na polowaniu – do nagonki na niedźwiedzia. Zwierzę odgryzło mu rękę. Czy Tytus jest odpowiedzialny względem Liwii za pogorszenie świadczenia?
Tytus jest odpowiedzialny względem Liwii, bo pomimo możliwości używania go i eksploatowania w czasie poprzedzającym okres wydania, powinien dołożyć większej staranności, aby przedmiot transakcji nie uległ „uszkodzeniu”. Tytus zatem odpowie przed Liwią za nie dołożenie staranności.
VII.
Tytus umówił się z Liwią, że kupi od niej za 10 000 sesterców plon winnicy w przyszłym roku. Wiosną, Liwia zniszczyła winnicę i zasadziła ziemniaki. Czy zawarto między stronami umowę, a jeśli tak, to jaką?
Umowa między stronami została zawarta. Rzeczą, czyli towarem były spodziewane plony z określonego gruntu (empirio rei speratea).Tytus spodziewał się tego plonu. Był on więc przedmiotem transakcji. Strony ustaliły cenę, było więc między nimi porozumienie. Umowa została zawarta.
VIII.
Tytus sprzedał Liwii niewolnika, który miał zgłosić się do Markusa. Nie był on ograniczony w swobodnym poruszaniu się. Przedmiot transakcji w nocy ulotnił się bez śladu. Czy mimo tego, Tytusowi przysługuje umówiona zapłata?
Tytus będzie mógł się domagać zapłaty od Liwii, bowiem była zasada, żę kupujący ma zapłacić nawet wtedy, gdy jak sprzedawca nie wykonał świadczenia. Chodzi tu o działanie siły wyższej. Ucieczka niewolnika, który nie był ograniczony w swobodnym poruszaniu się , do takiej kategorii się właśnie zalicza. Byłą siłą wyższą. Tytus nie miał obowiązku pilnowania niewolnika. Nie jest odpowiedzialny za jego zniknięcie. Chyba, że go do ucieczki namawiał.
IX.
Tytus pożyczył Liwii 1000 asów. Umówili się, że po roku Liwia odda tylko 500. Kiedy wierzytelność stała się wymagana Tytus zmienił zdanie i zażądał 1000 asów. Określ charakter prawny porozumienia o redukcji długów, powództwo, którym Liwia może sprzeciwić się żądaniom Tytusa, możliwy wynik procesu.
Charakter prawny to nieformalne porozumienie dodane do umowy pożyczki i modyfikujące jej treść (pactum adiectum). Nieformalne porozumienie stanowiące dodatek do kontraktów stricti Iris (czyli nasza pożyczka) dawały powód do zarzutu procesowego (exceptio pacti) przeciwko żądaniu powoda, które nie uwzględniało treśći pactum. Zapadał wówczas wyrok uwalniający pozwanego.
Opracował: Tomasz Pilecki WPiA
tomasz.pilecki@gazeta.pl
cetelem.x