03.10.2010 GEOGRAFIA PRZEMYSŁU
Wykład 1
Przemysł a Gospodarowanie
Gospodarka (economy)
jest to zarządzanie, regulowanie i kierowanie gospodarstwem domowym, szczególnie pieniędzmi, oszczędne i rozsądne używanie pieniędzy, tak by przynosiło korzyść, roztropne zarządzanie wszystkimi dobrami.
Gospodarowanie
Jest działalnością zmierzającą do osiągnięcia celów w warunkach ograniczoności zasobów lub czasu niezbędnego dla ich użycia.
- jeśli jakieś dobro jest dostępne bez ograniczeń, to jego używanie nie wymaga gospodarowania
- człowiek tworzy dobra materialne i kulturalne by zaspokoić potrzeby
- potrzeby miarę rozwoju społecznego, coraz bardziej wykraczają poza sferę potrzeb ekonomicznych
- „potrzeby wyższe” wywodzące się ze sfery intelektualnej i emocjonalnej. Relacje między potrzebami, których zaspokojenie następuje w procesie konsumpcji, a produkcją często nabierają cech sprzężenia zwrotnego.
Ekonomia zespół nauk o gospodarowaniu, dzieli się na:
-mikroekonomie bada funkcjonowanie poszczególnych podmiotów gospodarujących (przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe)
- makroekonomia bada funkcjonowanie gospodarki narodowej jako całości
KIEDYŚ
DZIŚ
Gospodarka światowa jest to system powiązań między gospodarkami międzynarodowymi różnych państw:
- produkcyjnych
- handlowych
- instytucjonalnych
- technologicznych
- finansowych
Gospodarka globalna jednolita przestrzeń działań gospodarczych obejmuje cała planetę, którą tworzą swym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa globalne (korporacje) rozciągające swoją mikroekonomię na cały glob.
Przemysł kojarzy się z oddziaływaniem na środowisko, aby zrozumieć trzeba mieć wiedzę o technologiach przemysłowych i zdawać sobie sprawę ze skali oddziaływań.
Wydobyte surowce ulegają przetworzeniu na półprodukty i produkty gotowe.
Etapy działania przemysłu związane z pozyskiwaniem surowców i wstępnym przetworzeniu uzasadniają do pewnego stopnia powszechne użycie terminu „przemysł ciężki”.
Przemysł
przedmiotem działalności przemysłu jest wydobywanie bądź pozyskiwanie surowców mineralnych, roślinnych i zwierzęcych oraz przetwarzanie ich, za pomocą obróbki fizycznej lub chemicznej na wyroby gotowe służące do zaspokajania potrzeb człowieka (Kortus 1986)
Klasyfikacja przemysłu ISIC (ONZ-etowska)
- przemysł wydobywczy
- przemysł przetwórczy
- energetyka ogólna
Czym wyróżnia się przemysł od innych działalności gospodarczych?
- produkcja na dużą skalę przy użyciu maszyn
- produkcja nie oparta o procesy naturalne (hodowla kurczaków)
- lokalizacja zakładów przemysłowych ma charakter punktowy (wyrąb lasu – leśnictwo, tartak – przemysł)
- lokalizacja zakładów przemysłowych w miarę trwały
- wyroby nie są konsumowane w miejscu produkcji w przeciwieństwie do budownictwa usług
Geografia ekonomiczna
przedmiotem badań geografii ekonomicznej nazywanej w innych krajach również jako:
- antropogeografia
- socjogeografia
- geografia kultury
- geografia człowieka
- są przestrzenne struktury i procesy o treści społeczno – ekonomicznej oraz społeczno – ekonomiczne aspekty funkcjonowania systemu, środowisko przyrodnicze – społeczeństwo.
W skład geografii ekonomicznej wchodzą:
- geografia ludności
- osadnictwa
- przemysłu
- rolnictwa
- komunikacji (transportu i łączności)
- usług (w tym turystyka)
- ekonomiczna regionalna
- metodologia geografii ekonomicznej
(na podstawie Domańskiego R. 1982)
Geografia przemysłu
(starsza def.) bada prawidłowości rozmieszczenia przemysłu w różnych skalach regionalnej, krajowej i międzynarodowej (1955)
(nowsza def.) bada funkcjonowanie przemysłu w przestrzeni (1986)
Geografia
jest nauką o przestrzennej organizacji zjawisk społecznych i gospodarczych jej zmianach w czasie oraz relacjach ze środowiskiem przyrodniczym.
Klasyfikacja przemysłu:
3-stopniowy podział gospodarki:
- rolnictwo
- przemysł
- usługi
Pierwsze stadium rozwoju: sektor I ok. 80% zatrudnienia i wartości produkcji
Drugie stadium rozwoju: relatywny spadek znaczenia sektora I i wzrost roli sektora II. Granicą wzrostu sektora II lata 1950 w krajach wysoko rozwiniętych
Trzecie stadium rozwoju: wzrost roli sektora III usługowego, cywilizacja zaczyna nabierać charakteru usługowego. Kraje wysoko rozwinięte lata 1960
Model systemu gospodarczego (odmienne cele gospodarcze w krajach realnego socjalizmu, gdzie cel to utrzymanie i utrwalenie władzy za pomocą pełnej kontroli nad środkami produkcji, rozwój przemysłu ciężkiego).
Luka strukturalna w danych krajach socjalistycznych – istotne różnice w strukturze w ujęciu sektorowym.
NAJPROSTRZE PODZIAŁY
- stopień przetworzenia przedmiotów pracy:
+ przemysł wydobywczy
+ przemysł przetwórczy
- ekonomiczne przeznaczenie wyrobów:
+ przemysł środków produkcji
+ przemysł środków konsumpcji
- własności przedmiotów pracy (tonaż surowców zużytych do produkcji):
+ przemysł lekki
+ przemysł ciężki
- tradycyjny i nowoczesny
- rozwojowy i schyłkowy
- podział przedsiębiorstw”
+ małe poniżej 6
+ średnie od 6 do 20 sekcja B i C 6-50
+ duże powyżej 20 sekcja B i C > 50
- formy prawno – administracyjne firm:
+ spółka cywilna
+ spółka jawna
+ spółka komandytowa
+ spółka z o.o.
+ spółka akcyjna
- strukturę własności firmy:
+ sektor publiczny – własność państwowa, jednostek samorządu terytorialnego
+ sektor prywatny – kapitał krajowy, zagraniczny, mieszany
+ sektor mieszany – w zależności od tego kto ma większość udziałów
Klasyfikacje statystyczne:
- cele klasyfikacji:
+ statystyczne
+ fiskalne
+ planistyczne
+ nadawcze
- kryteria klasyfikacji działalności przemysłowej:
+ rodzaj i podobieństwo przerabianego surowca
+ podobieństwo procesu technologicznego i środków wytwarzania (sposób przetwarzania)
+ końcowe przetworzenie produktu ( rodzaj odbiorców)
- układ klasyfikacji ulega zmianom w czasie, na skutek postępu technologicznego:
+ zmiany wykorzystywanych produktów (wprowadzenie substytutów)
+ zmiany sposobu produkcji
+ powstawanie nowych nieznanych produktów
- międzynarodowe klasyfikacje statystyczne:
+ ONZ – ISIC Rev.3.1 (United Nations International Standard Indriustal Classification for all Economic Activites)
+ UE – NACE Rev.1.1 (2002) Nomenclature des Activites de Communaute Europeene
+ Polska – PKD 2004 a PKD 2007 (Polska Klasyfikacja Działalności) do 1993 – Klasyfikacja Gospodarki Narodowej
Polska Klasyfikacja Działalności
została opracowana na podstawie NACE – zachowuje z nią pełną spójność i porównywalność metodologiczną, pojęciową, zakresową i kodową.
- układ PKD 2007
+ sekcja – 1 litera (4 sekcje wchodzą w skład przemysłu)
+ dział – 2 cyfry (35 działów)
+ grupa – 3 cyfry (114 grup)
+ klasa – 4 cyfry (262 klasy)
+ podklasa – 4 cyfry i litera (286 podklasy)
- inne klasyfikacje:
+ Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU)
+ REGON
+ TERY
- mierniki
+ ilościowe: wyrażone w jednostkach fizycznych, naturalnych (litr, metr, sztuka), w wartości produkcji (czysta, globalna)
+ jakościowe: badanie struktury przemysłu jako dojrzałości, udziału branży tradycyjnych i nowoczesnych (Paszkowski M. 1996 „Zmiany strukturalne przemysłu”)
Mierniki przemysłu
- mierniki ONZ-etowskie
+ liczba przedsiębiorstw (lub zakładów)
+ liczba pracujących
+ liczba zatrudnionych
+ wielkość produkcji w jednostkach naturalnych
+ wynagrodzenie i zarobki zatrudnionych
+ liczba osób zatrudnionych bezpośrednio w produkcji
+ ilość zużytej energii elektrycznej
+ wartość globalna produkcji
+ wartość dodana
+ wartość brutto majątku trwałego
+ wartość brutto maszyn i urządzeń
+ wartość zapasów ogółem
16.10.2010
WYKŁAD 2
Mierniki c.d.
- liczba zatrudnionych – dostęp do danych w różnych statystykach krajowych i międzynarodowych
- porównywalny dla różnych gałęzi – uwypukla tradycyjne i pracochłonne gałęzie przemysłu, różnice w stopniu automatyzacji i pracochłonności produkcji w różnych branżach
- podobnie, różnice miedzy regionami i krajami – porównania w czasie mogą wprowadzić w błąd – wzrasta bowiem mechanizacja i automatyzacja produkcji, wydajność pracy zróżnicowana
- wartość środków trwałych – zainwestowanie kapitału w postaci budynków, maszyn, urządzeń
- wyraża kapitałochłonność produkcji, prawdziwą wartość zainwestowanych pieniędzy, problemy z właściwą wyceną środków trwałych, trzeba uwzględnić proces starzenia się (amortyzacji)
- faworyzuje zakłady nowe o drogich urządzeniach, różnice w zainwestowaniu, w ogólnej kapitałochłonności poszczególnych gałęzi przemysłu
- wartość środków trwałych brutto, wartość środków trwałych netto po odliczeniu amortyzacji
- wartość produkcji
- zależy od wysokości i struktury cen skąd trudności w porównaniach międzynarodowych
- zmiany cen w czasie, utrudniają porównywanie wielkości produkcji w czasie (rozwiązanie - ceny stałe)
- wyrażana w cenach, a więc porównywalna między gałęziami, państwami
produkcja globalna – niektóre wartości liczone kilkakrotnie w łańcuchu produkcyjnym
wartość produkcji sprzedanej – czasami nieprzewidywalne w statystykach międzynarodowych (przeliczenie walut, ceny często nieadekwatne np.: PRL)
wartość produkcji dodanej – wyraża rzeczywisty przyrost wartości wyrobu w procesie produkcyjnym. Składa się z 2 podstawowych elementów
koszty osobiste + zysk = wartość dodana
UWAGI METODYCZNE
- każdy z mierników uwypukla pewne cechy działalności przemysłowej kosztem innych
- powoduje, ze pewne rodzaje produkcji wyglądają na większe od innych
- z powodu niedoskonałości mierników, należy stosować kilka mierników równolegle, uwzględniając ich wzajemne relacje
SŁOWNIK
- pracujący – osoby zatrudnione na umowę o pracę + pracodawcy + pracujący na własny rachunek rolnik (bez względu na powierzchnię) + osoby wykonujące wolne zawody,
- zatrudnieni – tylko osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy
- środki trwałe – składniki majątkowe przedsiębiorstwa, takie jak maszyny, urządzenia, budynki o okresie użytkowania dłuższym niż 1 rok i wartości przekraczającej kwotę określoną w odpowiednich przepisach
- produkcja globalna – miara całkowitej działalności przedsiębiorstwa = wartość (lub ilość) produkcji gotowej + saldo produkcji w toku + produkcja pomocnicza
- produkcja dodatnia – inna miara wartości nowo wytworzonej = wartość sprzedaży – koszty materialne
- produkcja czysta – wartość nowo wytworzona w przedsiębiorstwie = produkcja globalna – koszty materialne (surowce, energia, usługi obce) - amortyzacja
WSKAŹNIKI
- miernik przeliczany na jednostkę powierzchni liczbę mieszkańców/liczbę pracujących, itp.
- konotacji przestrzennej = liczba zatrudnionych w przemyśle na jednostkę powierzchni
- struktury społeczno-ekonomicznej ludności = liczba zatrudnionych w przemyśle na 1000 mieszkańców
- kapitałochłonność = wartość zainwestowanych środków trwałych na wartość produkcji
- technicznego uzbrojenia pracy = wartość środków trwałych na 1 zatrudnionego
- produktywność środków trwałych = wartość produkcji sprzedanej na przeciętną w roku wartość środków trwałych
- wydajność pracy = wartość produkcji globalnej na 1 zatrudnionego w przemyśle
- energochłonność = zużycie paliwa i energii na jednostkę wyrobu
- dynamika = zmiany produkcji w przekrojach czasowych
- ze względu na niedokładność poszczególnych mierników (a tym samym wskaźników) oraz przy równoczesnej złożoności przemysłu należy dążyć do wszechstronnego ujmowania badanych zjawisk i wykorzystania ich komplementarności poprzez analizę porównawczą wielkości poszczególnych mierników i ich wzajemnych relacji oraz poprzez próbę syntezy tych wielkości i stworzenie syntetycznego miernika (wskaźnika)
METODY KARTOGRAFICZNE
jak przedstawić zjawiska
- sygnatura
- kartogram
- kartodiagram
KAROGRAM
- jednostka podstawowa – najczęściej jednostki podziału administracyjnego, rzadziej wybrane przez autora np.: pola geometryczne (idealne rozwiązanie)
- dane muszą się odnosić do pól podstawowych → muszą to być dane względne
+ użycie wartości bezwzględnych uznaje się za błąd (chyba że wszystkie pola podstawowe są jednakowe)
- zazwyczaj wskaźniki na jednostkę powierzchni ale też w stosunku do liczby ludności, odsetki wskaźniki dynamiki → zawsze wartość średnia dla całego obszaru
- zróżnicowanie wielkości jednostek podstawowych → obraz jest tym bardziej zniekształcony im większe są różnice wielkości jednostek
- pojęcie określonego poziomu podziału decyduje o szczegółowości
- sposób grupowania – wpływa na rozkład zmienności prezentowany czytelnikowi
- zmiany podziałów administracyjnych – utrudniają porównania w czasie potrzebne są przeliczenia danych
- GUS przelicza niektóre dane dla wcześniejszych podziałów
Wyznaczanie klas → statystyka
WYGLĄD KARTOGRAMU
...
desperatka13