białorusini.docx

BIAŁORUSINI to jedna z dziewięciu, ustawowo uznanych mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej. Żyją na południowo-wschodnich terenach województwa podlaskiego. Liczba ludności białoruskiej jest trudna do ustalenia, szacuje się ją w granicach 250-300 tys. Podczas przeprowadzonego w 2002 r. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań narodowość białoruską zadeklarowało tylko 47 640 obywateli polskich, w tym: w województwie podlaskim - 46 041, mazowieckim - 541, warmińsko-mazurskim - 226, lubelskim - 137, pomorskim - 117, zachodnio-pomorskim - 117. Największe skupiska obywateli polskich narodowości białoruskiej znajdują się w południowo-wschodnich powiatach województwa podlaskiego: hajnowskim (39,1 % mieszkańców powiatu), bielskim (19,80 %), siemiatyckim (3,46 %), białostockim (3,2 %) i w Białymstoku (2,53 %). Na terenie 12 gmin województwa podlaskiego przedstawiciele mniejszości białoruskiej stanowią ponad 20 % mieszkańców gminy, w tym w 4 - ponad 50 %.

RYS HISTORYCZNY

W II Rzeczypospolitej Polskiej zamieszkiwali w sposób zwarty województwa nowogrodzkie, północną część poleskiego, wschodnią białostockiego i wschodnią wileńskiego. Utrzymywali się głównie z rolnictwa. Często określali się mianem „tutejszych” lub Polaków, nie rozróżniając pojęcia narodowości i obywatelstwa, co uniemożliwiało dokładne określenie liczby Białorusinów. Większość Białorusinów była wyznania prawosławnego, tylko część, bo około 7–25%  byli wyznania katolickiego. W 20-leciu międzywojennym, pod wpływem wydarzeń I wojny światowej i rewolucji w Rosji, nastąpił szybki rozwój świadomości narodowej i społecznej Białorusinów. Wielu z nich szansę na rozwiązanie kwestii narodowych wiązało z powstającą sowiecką Białorusią. W tym czasie ukształtowała się nieliczna, lecz bardzo aktywna warstwa inteligencji oraz powstały organizacje kulturalne, społeczne, gospodarcze i polityczne. Powstały szkoły białoruskie, nastąpił rozwój czasopiśmiennictwa. Gł. ośrodkami białoruskiego życia narodowego były Wilno i Radoszkowice. W 1927–30 roku administracyjnie zlikwidowano radykalne ugrupowania polityczne, część szkół i organizacji społecznych, a w 1936–39 roku wszystkie szkoły oraz większość organizacji społecznych, kulturalnych i politycznych. Działania te przyczyniły się do wzrostu napięć w stosunkach polsko-białoruskich w przededniu II wojny światowej.                     Po II wojnie światowej na mocy układu z września 1944 między Polską a Białoruską SRR ok. 36 tysięcy Białorusinów przesiedlono do Białoruskiej SRR, ok. 150 tys. pozostało w Polsce. W okresie powojennym nastąpiły istotne zmiany społecznych sytuacji Białorusinów, głównie w następstwie migracji do miast i możliwości zdobywania wykształcenia. Jednakże przeważającą ich część nadal stanowi ludność wiejska. Polityka państwa ograniczała się do zaspokajania elementarnych potrzeb kulturalno-oświatowych białoruskiej mniejszości narodowej. W 1949 roku wznowiono nauczanie języka białoruskiego w szkołach podstawowych i średnich na Białostocczyźnie, w 1953 zapoczątkowano organizację amatorskich zespołów artystycznych. Od 1956 działa subsydiowane przez państwo Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, corocznie jest wydawany „Kalendarz Białoruski”, ukazują się tomiki poezji i prozy miejscowych białoruskich twórców, są także organizowane wystawy sztuki ludowej i festiwale amatorskich zespołów artystycznych. Od 1956 na Uniwersytecie Warszawskim działa katedra filologii białoruskiej, ponadto powstało środowisko naukowców białoruskich zajmujących się w ramach Państwowej Akademii Nauk i wyższych uczelni zagadnieniami historii, literatury, językoznawstwa oraz stosunków polsko-białoruskich. W Hajnówce powstało, wciąż rozbudowywane, białoruskie Muzeum Etnograficzne. W 1988, po kilkuletniej nieformalnej działalności, zostało zarejestrowane Białoruskie Zrzeszenie Studentów (imprezy studenckie, rajdy krajoznawcze itp.). W lutym 1990 roku powstało Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne. Wszystkie organizacje białoruskich mniejszości narodowych w Polsce utrzymują kontakty z towarzystwami łączności z rodakami za granicą w Mińsku.

SZKOLNICTWO

Białorusini mówią językiem białoruskim. Pismo bazuje na cyrylicy. Według danych GUS swojego języka ojczystego uczy się, w 39 szkołach publicznych, 8 tys. dzieci i młodzieży należących do mniejszości białoruskiej. Według Kuratorium w roku szkolnym 2004/2005 języka białoruskiego uczyło się 3628 dzieci, w tym 1768 w 23 szkołach podstawowych, 1034 w 14 gimnazjach, 826 w liceach. 8122 to liczba wszystkich uczniów tych szkół, większość z których nie uczy się białoruskiego. W roku szkolnym 2007/2008 w szkołach z białoruskim językiem nauczania w województwie podlaskim swego języka ojczystego uczyło się 3333 uczniów. Egzamin maturalny z języka białoruskiego nauczanego jako język mniejszości narodowej zdawało w 2008 roku 291 osób.

RELIGIA

Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W swojej nauce Kościół ten opiera się na dziedzictwie kościoła pierwszego tysiąclecia, siedmiu Soborów Powszechnych i dziewięciu lokalnych. Wyznaje wiarę w Przenajświętszą Trójcę, Wcielenie Drugiej Osoby Św. Trójcy. Adoruje Maryję Dziewicę jako Bogurodzicę i Świętych jako naszych orędowników przed tronem Najwyższego. Wierzy we wstawiennictwo żywych za żyjących i zmarłych. Uznaje, że Kościół ma wielkie znaczenie dla zbawienia człowieka, szczególnie poprzez swoją uświęcającą rolę. Realizowana jest ona poprzez sakramenty, nabożeństwa zbiorowe i praktyki kościelne. W prawosławiu Stosuje się juliański kalendarz, w związku z czym wszystkie święta są przesunięte o 13 dni.

TRADYCJE MNIEJSZOŚCI BIAŁORUSKIEJ

W archaicznym białoruskim folklorze obrzędowym dostrzec można echa dawnych prasłowiańskich mitów. Jednym z najpopularniejszych obrzędów, które zachowały się na Podlasiu jest “Szczodry wieczór” zwany też “Hohotuchą”. Przypada on w wigilię nowego roku, tj. (według kalendarza juliańskiego) 13 stycznia. Hahatać- znaczy w języku białoruskim śmiać się. “Szczodry wieczór” to tylko jeden z przykładów ludowych obrzędów pochodzących z rocznego kalendarza świąt obchodzonych przez Białorusinów na Podlasiu. Naród białoruski zachował wiele tradycji obrzędowych, pieśni, legend, przypowieści, przysłów, które świadczą o bogatym dziedzictwie kulturowym tego narodu.

 ŻYCIE SPOŁECZNE

Białystok jest ważnym ośrodkiem kultury białoruskiej, działają tam różne stowarzyszenia, kilka stacji radiowych, w których są prowadzone audycje w języku białoruskim Pierwsza audycja w języku białoruskim pojawiła się na antenie Radia Białystok już w 1956 roku. Obecnie stacja ta nadaje codziennie program w języku białoruskim pod nazwą "Pad znakam Pahoni". Raz w tygodniu nadawany jest program "Pażadalnaja pieśnia". Oprócz tego na antenie radia nadawane są audycje religijne: "Duchounyja sustreczy" oraz "Pierad wychodam u carkwu". Radio Racja nadaje po przerwie trwającej od 2002 roku. TVP Białystok nadaje raz w tygodniu program w języku białoruskim, z polską listą dialogową, o tematyce związanej z mniejszością białoruską zamieszkującą Podlasie pt. Tydzień białoruski.

Główne organizacje:

·         Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne,

·         Związek Białoruski w Rzeczypospolitej Polskiej - w skład którego wchodzą, działające autonomicznie: Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża", Białoruskie Towarzystwo Historyczne, Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, Rada Programowa Tygodnika „Niwa”, Białoruskie Zrzeszenie Studentów oraz partia polityczna Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne,

·         Białoruskie Forum Samorządowe w Rzeczypospolitej Polskiej,

·         Związek Młodzieży Białoruskiej,

·         Stowarzyszenie „Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej” w Hajnówce,

·         Towarzystwo Kultury Białoruskiej,

·         Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży Uczących się Języka Białoruskiego „AB-BA”.

Najważniejsze tytuły prasowe:

·         „Niwa” - tygodnik,

·         „Czasopism” - miesięcznik,

·         „Bielski Hostineć” – kwartalnik,

·         Białoruskie Zeszyty Historyczne" – półrocznik,

·         „Termapiły” – rocznik,

·         „Annus Albaruthenicus” – rocznik.

Największe imprezy kulturalne:

·         Festiwal Muzyki Młodej Białorusi „Basowiszcza”,

·         Festiwal „Piosenka Białoruska” w Białymstoku,

·         Festiwal Poezji Śpiewanej i Piosenki Autorskiej „Jesień Bardów”,

·         Międzynarodowy Festiwal Kulturalny „Siabrouskaja Biasieda”,

·         Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku,

·         Święto „Kupalle” w Białowieży,

·         Polsko-Białoruskie Warsztaty Literackie „Biazmieżża”,

·         Konkurs Poezji i Prozy „Debiut”.

Znani polscy Białorusini

·         Nadzieja Artymowicz – poetka

·         Eugeniusz Czykwin – działacz społeczny, polityk

·         Małgorzata Dmitruk – grafik

·         Jan Czykwin – poeta, tłumacz, historyk literatury

·         Sokrat Janowicz – pisarz

·         Antoni Mironowicz – historyk

·         Eugeniusz Mironowicz – historyk

·         Sergiusz Plewa – działacz spółdzielczy, polityk

·         Tamara Sołoniewicz – reżyser i scenarzystka

·         Jan Syczewski – działacz społeczny, polityk

·         Leon Tarasewicz – malarz

·         Eugeniusz Wappa – redaktor naczelny "Niwy"

·         Stefan Kopa – muzyk, folklorysta, animator kultury