Czarno-Biala HISTORIA XX WIEKU skrypt.doc

HISTORIA XX WIEKU

Dr Dariusz Wadowski

naród – pewien typ zbiorowości charakteryzujący się kilkoma cechami:

              * własnym językiem, terytorium, wspólnym dziedzictwem kulturowym

              * przekonaniem o pochodzeniu od wspólnego przodka

              * dążeniem do „czystości narodu”, „czystości krwi”

              * dziedziczeniem i kultywowaniem obyczajów, kultury

              * posiadaniem własnego państwa lub dążeniem do jego posiadania

POLACY = LECHICI  (od Lecha)

REWOLUCJA FRANCUSKA (1789-1799)

Przyczyny:

- złe rządy kolejnych władców absolutnych: Ludwika XV i Ludwika VI, którzy to nie zwoływali Stanów Generalnych

- niekorzystna sytuacja gospodarcza Francji oraz zły stan finansów wydatkowanych na armię, dwór i dyplomację

- charakter struktury stanowej społeczeństwa, w której stan III stanowił olbrzymią większość, pozbawioną praw i władzy

STAN I – DUCHOWIEŃSTWO

STAN II – SZLACHTA

STAN III – MIESZKAŃCY MIAST I WSI (90% NARODU)

Doskonale ten stan rzeczy ukazywała broszura s. Emanuela Josepha Sieyesa:

„ Czym jest Stan III? – Wszystkim.

Czym on dotąd był w życiu politycznym? – Niczym.

Czego żąda? – Być Czymś. ”

5.05.1789 roku - Ludwik XVI zgodził się na zwołanie Stanów generalnych w Wersalu

17.06.1789 roku - przedstawiciele Stanu III ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym

9.07.1789 roku - zmienili oni nazwę na Narodowe Zgromadzenie Konstytucyjne (Konstytuanta), jej celem było wprowadzenie ustroju konstytucyjnego

14.07.1789 roku – lud Paryża zdobył Bastylię (więzienie- symbol absolutyzmu), od tego momentu datuje się początek rewolucji francuskiej

Istotne dla rozwoju wydarzeń rewolucyjnych miały 3 Konstytucje:

1)    3.09.1791 rok – I

III nowoczesna Konstytucja na świecie, po amerykańskiej i polskiej; trójpodział władz wg Monteskiusza; Francja monarchią konstytucyjną; król ma prawo veta w stosunku do uchwał Zgromadzenia Prawodawczego; prawo wyborcze ograniczone jest cenzusem majątkowym i dla obywateli płacących podatki; była sukcesem burżuazji, ograniczała władzę króla

2)    24.09.1793 rok – II

Tzw. Konstytucja Jakobińska; wprowadzała ustrój republikański; pośrednie i bezpośrednie prawo wyborcze, a także powszechne nauczanie; w praktyce nie weszła w życie;

3)    22.08.1795 rok – III

Inaczej Konstytucja Roku II; wprowadzała trójpodział władzy; przyznawała czynne prawo wyborcze dla wszystkich obywateli, a bierne właścicielom posiadłości; potwierdzała rozdział Kościoła od państwa oraz nienaruszalność własności prywatnej

Znaczenie Rewolucji dla Francji:

·         likwidacja feudalizmu

·         wprowadzenie równości wobec prawa, wolności osobistej i wolności słowa

·         wprowadzenie rozdziału Kościoła od Państwa i powszechnej laicyzacji

·         upowszechnienie oświaty

·         stworzenie nowej flagi narodowej

·         powstanie Marsylianki (hymnu narodowego)

9.11.1799 rok – Napoleon Bonaparte dokonuje zamachu stanu i obejmuje władzę

Rewolucja Francuska była pośrednim efektem NACJONALIZMU. Skutkiem nacjonalizmu było też umocnienie się Niemiec w Europie.

„okres przyrodników”, „okres ogrodników” – „ogród należy wyczyścić z chwastów” (przyrodnicy niemieccy)

rasizm – przekonanie, że kulturę dziedziczymy z biologią, nie da się zmienić cech przez naukę, są one niezmienne

rasy wyróżniane są na podstawie kryteriów biologicznych, takich jak kolor oczy, włosów, skóry, kształt twarzy, itp.

świadomość narodowa – kwestia postrzegania własnej zbiorowości jako narodu

narodowy socjalizm = nazizm = hitleryzm – totalitarna, rasistowska, nacjonalistyczna, antykomunistyczna, antysemicka ideologia Niemieckiej Narodowo – Socjalistycznej Partii Robotników. Ideolodzy: Adolf Hitler, Alfred Rosenberg, Joseph Goebbels

volkizm – specyficzna, niemiecka ideologia rasizmu

Ideologia Hitlera głosiła:

·         wyższość narodu niemieckiego, jako rasy aryjskiej, nad innymi rasami i narodami, a szczególnie nad Żydami i Cyganami

·         teoria „nadczłowieka” wyższego moralnie, intelektualnie i duchowo w stosunku do „podludzi”

·         pogląd, że mieszanie się ras powoduje ich degenerację

·         wprowadzono ustawodawstwo zakazujące małżeństw i stosunków seksualnych Niemców z osobami innej rasy; poprawianiu rasy miał także służyć program eutanazji i eugeniki oraz kradzież dzieci, wspieranie rozrodczości wg kryteriów rasowych, rozważano wprowadzenie wielożeństwa

·         rasizm łączony był z niemieckim nacjonalizmem; pogląd, że narody to organizmy walczące o przetrwanie i ekspansję, mogą w tej walce stosować wszelkie możliwe środki

·         lekceważący stosunek do Słowian

SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE PRZED ZABORAMI

W II połowie XIX wieku następowała bardzo duża walka państw zaborczych z polskim nacjonalizmem. W Polsce chodziło o wyzwolenie społeczne, poprawę sytuacji bytu społeczeństwa jako Polaków, jako ogółu ludu, narodu.

antysemityzm- uprzedzenie w stosunku do Żydów

ruch asymilacyjny – całkowite przystosowanie się do większej społecznej całości

Pojawia się ruch asymilacyjny pomiędzy społeczeństwem polskim i żydowskim.  Między nimi istniała jednak wręcz przepaść. Społeczeństwo żydowskie w Polsce istniało jako kasta. Nie możliwa była zmiana wyznania. NIE MA ŻYDA BEZ JUDAIZMU. Istniały granice związane z językiem. Żydzie mieli swój własny język „JIDISZ” o fonetyce polsko-hebrajsko-niemieckiej. Nie dało się porzucić im tego akcentu. Istniały też bariery obyczajowe (odmienne święta, wygląd, strój). Po koniec XIX wieku pojawia się pomysł włączenia Żydów w społeczeństwo polskie. Najpierw asymilowano najbardziej wykształconych, ze względu na światlejsze umysły, otwarcie się na innych, ciekawość innej kultury. Tworzyła się relacja społeczna, która miała jednak ograniczenia. Nie wszystkie zawody mogli wykonywać Żydzi. Dostępny dla nich były tzw. wolne zawody, czyli dziennikarz, lekarz, prawnik. Wymagały one umiejętności intelektualnych, pracy głową. Dla Żydów było to łatwiejsze, jako że od 3 roku życia uczą się one czytać i pisać.

Większość Żydów na ziemiach polskich była biedna lub skrajnie biedna. Mieszkali przede wszystkim w zwartych skupiskach, w miastach i miasteczkach. Zajmowali się drobnym handlem i drobną wytwórczością. Bardzo niewielu z nich handlowało z Polakami, nie musieli zatem posługiwać się językiem polskim.

PRZYCZYNY ANTYJUDAIZMU W POLSCE:

·         fala antysemityzmu obejmuje całą Europę (głównie Niemcy i Francję) następuje odprysk, naśladownictwo

·         rasizm zaczyna się wiązać z antysemityzmem. Żydzi traktowani są jako odrębna rasa. W Polsce miało to bardzo słaby oddźwięk. Zazwyczaj antysemityzm objawiał się w antyjudaizmie

·         zaczęły występować konflikty ekonomiczne – miejsce zajmowane Żydów w systemie gospodarczym chcieli zająć Polacy. Zaobserwować było można konkurencję o rynki pracy między Polakami i Żydami

·         występowała kwestia z egzystencją narodu, konkurencją na tle narodowym, asymilacja mogła powodować to, że Żydzi staną się silniejsi, co może spowodować osłabienie narodu polskiego

·         nacjonalizm coraz częściej i silniej występował w społeczeństwie polskim, zrodził się tam też nacjonalizm litewski i ukraiński

Ukraińcy wcześniej uważani byli za Rusinów, ich język nazywany był ruskim. W I-szej RP istniała możliwość mówienia, posługiwania się kilkoma językami. Wśród Rusinów istniała pamięć kozackich powstań, poczucie odrębności w stosunku do Rosjan i Polaków. Było ono wzmocnione miejscem w gospodarce (głównie ludność wiejska). Zaczęli oni mieć coraz większe aspiracje związane z wykształceniem, szybko ukształtowała się ideologia nacjonalizmu analogiczna do innych nacjonalizmów w całej Europie, mówiąca o tym, że Ukraińcy powinni mieć własne państwo, że mają do tego prawo. Konflikt białorusko-polski musiał wybuchnąć, był on sporem o teren, chęci do przywłaszczenia ziemi należącej do Rosji, do których aspirowała także Polska.

Na Litwie nie było wspólnego języka. Była jednak kultura i obyczaje. Powstał zatem język litewski w oparciu o język żmudzki. Jest to zupełnie odrębny język z grupy języków bałtyckich. Wyraźnie różni się od języków sąsiednich. Wcześniejszy język litewski różnił się od polskiego tylko kilkoma słowami i akcentem. Bano się, że zaniknie. Chcieli mieć Wilno, ale nie mieszkali tam. Myśleli o nim, jako o swej stolicy. A Polacy uważali je jako jedno ze swych większych miast z siedzibą uniwersytetu.

WALKA O NIEPODLEGŁOŚĆ

Czas zaborów, to czas walki o niepodległość. Wśród Polaków występowały 3 rodzaje postaw w stosunku do zaborców:

Rzadko występowały one w formie krystalicznej. Najczęściej mieszały się ze sobą. Najpowszechniejszą była postawa realizmu – nie buntowano się i nie sprzedawano Rosjanom, Austriakom i Prusom. Najistotniejszą natomiast z punktu widzenia kultury i świadomości polskiej była postawa buntu. Dominowała ona w rodzinach szlacheckich. Najłatwiej było u nich o bunt ( musieli zacząć udowadniać, że mają pochodzenie szlacheckie, zostali zmuszeni do płacenia podatków, z czego wcześniej byli zwolnieni).Lojalizm najczęściej występował wśród arystokracji i wielkich przemysłowców. Zobowiązanie krwi lub finansowe było ważniejsze, niż postawa narodowa.

W wieku XIX następuje drastyczna, ogromna zmiana struktury społecznej i największa w historii ludzkości eksplozja demograficzna. Nastąpiło podwojenie się liczby mieszkańców Europy. W Polsce nastąpiły nawet większe nasilenia. Z 16 milionów do 34 milionów. Samych Polaków początkowo w XIX wieku było 10 mln, pod koniec zaś 26 mln!

PRZYROST TEN NASTĄPIŁ, BO:

·         następują ogromne postępy w medycynie (nowe sposoby zwalczania chorób zakaźnych)

·         postęp w zakresie codziennej higieny

·         ograniczenie zjawiska głodu, dzięki postępowi w rolnictwie, nowym technologiom

Liczba ludności szybciej rosła w miastach, szczególnie na Śląsku i Wielkopolsce w zaborze pruskim. Zwiększały się zasoby siły roboczej, można było rozwijać wielki przemysł. Im więcej ludności, w tym młodych mężczyzn szczególnie, tym więcej mięsa armatniego. Można było prowadzić wojny, powoływać do armii.

Pod koniec XIX wieku jeden z francuskich filozofów wygłosił teorię, że „wzrost liczby ludności spowoduje koniec świata, ludności tej bowiem nie da się wykarmić”. Zaczęły pojawiać się pomysły dotyczące ograniczania przyrostu naturalnego, ograniczając liczbę narodzin, różne metody aborcji, czy antykoncepcji. Trzeba było dać ludziom dać pracę, której nie było (szczególnie we wsiach). W XIX wieku rodzi się problem masowych migracji wywołanych różnymi przyczynami, między innymi za pracą, z powodów politycznych i strachem spowodowanym wojną.

Na początku XIX wieku miejsce zamieszkania mogła zmieniać tylko arystokracja i bardzo bogate mieszczaństwo.. Możliwość migracji była bardzo ograniczona. Chłop przywiązany był do ziemi. Był niewolnikiem pana. Sytuacja zmienia się w wieku XX. Mamy Księstwo Warszawskie. Następują pierwsze migracje chłopów. W 1808 roku na terenie zaboru pruskiego wprowadza się pierwsze próby uwłaszczenia chłopów. Zostają uwolnieni z poddaństwa, obejmuje ono nielicznych, ale ten fakt pojawia się. W Królestwie Kongresowym (zabór rosyjski) zostaje zniesione poddaństwo dopiero po powstaniu styczniowym w 1861 roku. Masowa wędrówka odbywa się ze wsi do miast w poszukiwaniu pracy (XIX/XX w). W ciągu kilkunastu lat tego przełomu, liczba mieszkańców miasta wzrosła o 150 %.

1910 rok – I spis powszechny w Polsce.

Wędrówki sezonowe za pracą – SAKSY – odbywały się często. Na wsiach było jej mało. Chłopi często wyjeżdżali, migrowali za nią do Saksonii do Niemiec (stąd nazwa). Jeździli również do Niderlandów (Belgia, Holandia), Francji i Rosji. Migracje do Rosji obejmowały tych zmierzających tam dobrowolnie oraz tych ze zsyłek. Po powstaniu styczniowym deportowano 20 000 Polaków wraz z rodzinami, czyli razem jakieś 40-50 000 ludzi na Syberię. Do dziś mówi się, że to Polacy zbudowali i odkryli Syberię. Nasilała się też migracja do USA i Brazylii. Doskonale obrazuje to Henryk Sienkiewicz w noweli „Za chlebem”. W tym czasie do Polski napływają duże ilości ludzi pochodzenia obcego – najpierw urzędnicy i żołnierze, następnie przemysłowcy, finansiści i kupcy. Znaczna część tych przybyszy uległa trwałej asymilacji. Przyjmowali oni polska kulturę jako swoją.

„Zadziwiające jest, że naród bez własnego terytorium zachęcić może do swej kultury narodowości inne” prof. X

Duża ich ilość przebywała na ziemiach polskich tylko czasowo. Szacuje się, że w całym okresie XIX wieku na ziemiach polskich przebywało 350 000 urzędników. Na początku XIX rozpoczął się proces migracji ludności ze wsi do miast. Dla Żydów został wprowadzony zakaz sprzedaży i wyrobu alkoholu. Stracili oni główne źródło utrzymania. W Rosji bardzo często gromili, prześladowali Żydów. Czynione były prowokacje ludności miejskiej i wiejskiej, kłamano opinię publiczną, przypisywano Żydom gwałty, kradzieże i rozboje. Prowokowano ich do wszczynania bijatyk, co szerzyło tylko nienawiść społeczeństwa wobec nich. W II połowie XIX wieku na 30 mln mieszkańców ziem polskich, 1/3 zmieniła swe miejsce zamieszkania. W samej Warszawie ponad połowa mieszkańców urodzona była poza Warszawą. Przybysze do miast naruszali strukturę społeczną i panującą w niej hierarchię. Tworzyły się nowe napięcia i problemy. Na wsi masowa migracja powodowała z kolei zmniejszenie tych napięć.

KWESTIE GOSPODARKI W XIX WIEKU

Podstawowym czynnikiem wpływającym na rozwój gospodarki polskiej był podział na 3 zaborców. Nie mogła ona rozwijać się harmonijnie. Pomiędzy podziałami, zaborami, istniały granice. Przewożąc towary przez nie należało płacić cło.

ZMIANY W GOSPODARCE W XIX WIEKU:

·         zmienia się struktura rolnictwa. Na początku XIX wieku dominują wielkie gospodarstwa szlacheckie, pod koniec zaś pojawiają się tabuny mniejszych i większych gospodarstw chłopskich. Dzielimy je na 3 kategorie:

W XIX wieku w zaborze pruskim rolnictwo zwiększa swą wydajność; powszechnie wprowadza się nowe uprawy (np. ziemniaki, buraki cukrowe),  co pozwala znacznie ograniczyć klęski głodu. Zaczęto powszechnie stosować nawozy mineralne, rozwijała się nowoczesna hodowla zwierząt.

Znacznie gorzej rolnictwo rozwijało się w zaborach rosyjskim i austriackim. Powodami są:

·         uwłaszczenie chłopów, które dało im ziemię wiązało się z wypłatą odszkodowań dla szlachty. W Wielkopolsce odbywało się to na dobrym poziomie. W Prusach można było ubiegać się o kredyty. Łatwiej było zainwestować w rozwój własnego pola. W innych zaborach były one bardzo na bardzo niskim poziomie. Brakowało funduszy na rozwój rolnictwa.

·         Brak rynków zbytu. Ziemie zaboru rosyjskiego położone były peryferyjnie , istniały więc problemy komunikacyjne, istniał deficyt dobrych dróg i kolei

Na terenach zaboru pruskiego (Śląsk, Wielkopolska) i na zachodnich granicach zaboru rosyjskiego intensywnie rozwijał się przemysł. Szczególnie szybko zaś przemysł wydobywczy (węgiel, różnego rodzaju rudy).

W zaborze austriackim był to rozwój przemysłu naftowego, przemysł ciężki (głównie huty) i przemysł włókienniczy (Łódź i Żyrardów - poziom produkcji w tych dwóch miastach przekraczał poziom europejski w przemyśle włókienniczym).

...