HISTORIA ŹRÓDEŁ
PRAWA KANONICZNEGO
1. POJĘCIE ŹRÓDEŁ
- W sensie dosłownym - źródło oznacza miejsce naturalnego wypływu wód.
- W sensie przenośnym - przyczyną, z której coś pochodzi. Ten sens przenośny stosuje się również w prawie kanonicznym.
2. PODZIAŁ ŹRÓDEŁ
Źródła prawa kanonicznego dzielimy na:
1. Źródła istnienia, czyli materialne wewnętrzne (fontes essendi seu existendi).
Które powołują prawo do życia, są jego przyczyną sprawczą (causa).
Do źródeł tych zaliczamy samych prawodawców, tj, osoby fizyczne (np. papież, biskupi) lub materialne (np. sobory), które uczestnicząc we władzy ustawodawczej Kościoła, prawo ustanawiają.
Źródła istnienia mogą być:
- Boże lub ludzkie,
- pierwszorzędne lub drugorzędne.
2. Źródła poznania, czyli formalne, zewnętrzne (fontes cognoscendi).
Źródła te możemy pojmować w znaczeniu szerokim i ścisłym.
a/ W znaczeniu szerokim — oznaczają wszelkiego rodzaju środki, z których
możemy poznać jakieś prawo pisane, przekazane lub zwyczajowe. Do tego rodzaju źródeł poznania zaliczyć możemy Pismo św., dzieła Ojców Kościoła, akta soborów, historię Kościoła i historię powszechną,
b/ W znaczenia ścisłym — i bardziej właściwym — przez źródła poznania
rozumiemy dokumenty i zbiory, zawierające w mniejszej lub, większej mierze zebrane kościelne przepisy prawne.
Te źródła w znaczeniu ścisłym podzielić możemy:
I. Ze względu na prawodawcę:
1. Zbiory prawa Boskiego
2. Zbiory prawa ludzkiego
a) Zbiory kanonów (canones), tj. ustaw wydanych przez władzę kościelną (kanony w sensie ścisłym cz. ustawy wydane na soborach, dekretały papieskie i kapitularia cz. ustawy synodów średniowiecznych);
b) Zbiory ustaw (leges), tj. dekretów wydanych przez władzę świecką;
c) Zbiory mieszane (na Wschodzie - Nomocanones)
II. Ze względu na zakres:
1. Terytorialny:
a) Zbiory prawa powszechnego (ius universale);
b) Zbiory prawa partykularnego (ius particulare), dotyczące
odrębnego okręgu, kraju, diecezji.
2. Podmiotowy:
a) Zbiory prawa ogólnego (ius generale), obowiązującego wszystkich
podwładnych;
b) Zbiory prawa specjalnego (ius speciale), obowiązującego niektóre grupy podwładnych.
3. Obowiązywalności:
a) Zbiory prawa powszechnego (ius commune), obowiązującego w zwykłych wypadkach;
b) Zbiory prawa szczególnego (ius singulare), obowiązującego w wyjątkowych wypadkach
III. Ze względu na wiarygodność historyczną
1. Zbiory prawdziwe — jeśli faktycznie zostały zebrane przez tych, którym są przypisywane i zawierają prawdziwe, a nie zmyślone ustawy;
2. Zbiory fałszywe — Jeśli ustawy są nie autentyczne lub ich autor..
IV. Ze względu na metodę:
1. Zbiory chronologiczne — zawierają ustawy ułożone według daty ich wydania.
2. Zbiory systematyczne — ustawy zostały w nich zebrane według jakiegoś systemu naukowego, np. Kodeks Prawa Kanonicznego.
V. Ze względu na powagę prawną:
1. Zbiory prywatne — ułożone przez osobę prywatną i nie zatwierdzone przez prawodawcę lub zwyczaj, ani wyraźnie, ani milcząco. Poszczególne ustawy mogą być autentyczne, a wartość prawną posiadają niezależnie od zbioru.
2. Zbiory publiczne, czyli autentyczne — sporządzone lub zaaprobowane przez władzę ustawodawczą.
2.3 Stopień autentyczności
Pierwszy (najwyższy stopień)
- prawodawca uznaje zbiór całkowicie za swój własny i ogłasza go jako prawomocny. Wszystkie ustawy, bez względu na to, jaką przedtem miałyby powagę, zakres i wiarygodność, przez samo przyjęcie ich do zbioru i promulgację, są na przyszłość autentycznymi ustawami kościelnymi. Jeśli przy tym są zbiorami powszechnymi, wiążą wszystkich podwładnych jako prawdziwe ustawy, np. zbiory Grzegorza IX i Bonifacego VIII.
Drugi
- prawodawca ogłasza jako autentyczne pojedyncze ustawy zbioru, choć zachowują one własną, wewnętrzną wartość prawną co do zakresu i materii, np. niektóre autentyczne kolekcie Kongregacji Rzymskich.
Trzeci
- prawodawca ogłasza tylko, że teksty jakiegoś zbioru są oficjalne i mogą być przyjęte do użytku w szkołach i w sądach. Nie mówi nic o ich wiarygodności historycznej, mocy prawnej czy wartości naukowej, np. wydanie rzymskie Corpus Iuris Canonici , tj. tych jego części, które poprawione i przejrzane przez Grzegorza XIII w 1582 r.
Czwarty (najniższy stopień autentyczności)
- zbiór zestal sporządzony tylko pod nadzorem prawodawcy, za jego zezwoleniem. Nie staje się przez to zbiorem publicznym (np. niektóre Bullaria).
ROZDZIAŁ PIERWSZY
ŹRÓDŁA ISTNIENIA PRAWA KOŚCIELNEGO
1. PRAWO NATURALNE
- prawo naturalne - prawo prawdziwe, podyktowane przez rozum praktyczny, które zostaje ludziom nadane równocześnie z naturą. Przyczyną sprawczą tego prawa jest wola Boża, objawiana ludziom poprzez naturalne światło rozumu.. Prawo to nazywa się naturalnym dlatego, że wywodzi się z samej natury ludzkiej i że zasady tego prawa poznawane są przy pomocy naturalnego rozumu.
- Prawo naturalne jest wyrazem natury ludzkiej i dlatego wiąże wszystkich, którzy tę naturę posiadają. Każdy człowiek jest więc podmiotem prawa naturalnego i obowiązuje ono wszystkich ludzi bez żadnego wyjątku, a wszystkie czynności ludzkie muszą być z tym prawem uzgodnione. Ponieważ jest ono niezmienne, nie dopuszcza też żadnej dyspensy.
Prawo naturalne jest źródłem prawa kanonicznego z wielu względów:
1) jako warunek niezbędny, (conditio) nadający moc obowiązującą ustawom kościelnym, które o tyle tylko mają moc wiążącą, o ile przyjmują za podstawą nakaz prawa naturalnego, że Bogu, który ustanowił władzę kościelną, należy się posłuszeństwo;
2) jako norma ustaw kościelnych, od której prawodawca kościelny nie może odejść, ponieważ prawo ludzkie nie może być sprzeczne z prawem Bożym;
3) jako użyczające zasad postępowania (principia) instytucjom kanonicznym.
2. PRAWO POZYTYWNE BOSKIE
- prawo pozytywne Boskie rozumiemy te wszystkie przepisy prawa, które zostały podane ludziom przez Boga za pośrednictwem nadnaturalnego Objawienia.
Prawo to zawarte jest w Starym i Nowym Testamencie, których księgi są najistotniejszym źródłem prawa kanonicznego, choć nie w różnym stopniu.
Stary Testament zawiera trzy rodzaje przepisów:
1) przepisy moralne (praecepta moralia) — które regulują, działanie człowieka w stosunku do Boga, do bliźnich i i do siebie, a więc będące powtórzeniem i wyjaśnieniem zasad prawa naturalnego. Odnosi się to szczególnie do przykazań Dekalogu.
2) przepisy ceremonialne (praecepta caeremonialia) — dotyczące sposobu oddawania kultu Boga, czyli prawo obrzędowe przepisujące wszystkie szczegóły, które należało zachować w czasie nabożeń stwa.
3) przepisy sądownicze (praecepta iudicalia) — określające szczegółowe warunki, które należało zachować w sądownictwie, małżeństwie, rodzinie itp., czyli normujące życie społeczne Żydów.
Prawo Nowego Testamentu ustanowione przez Chrystusa Pana jest głównym i szczególnym źródłem prawa kanonicznego, zawiera bowiem wolę Chrystusa Pana odnośnie ustanowienia Kościoła, jego zasadniczego ustroju i rządów. Sobór Trydencki ogłosił jako prawdę wiary (de fide), że Chrystus jest nie tylko Odkupicielem, lecz i Prawodawcą , któremu należy się posłuszeństwo. (D.B 831).
3. PRAWO APOSTOLSKIE.
Prawo apostolskie obejmuje przepisy dwojakiego rodzaju:
1) prawo Bożo-apostolskie (ius divinaopostolicum) – ustanowione przez samego Chrystusa, ale przez apostołów ogłoszone w pismach np. rozporządzenie o namaszczeniu chorych (Jk 5,14), o święceniu diakonów (Dz 6,6) i.t.d;
2) prawo ściśle apostolskie (ius mere apostolicum) – wydane przez samych apostołów jako rządców kościoła, np. zarządzenie soboru jerozolimskiego o powstrzymaniu się od spożywania mięsa ze zwierząt uduszonych i krwi; przepis św. Pawła, by mężczyzna modlił się z odkrytą głową, a niewiasta z zakrytą (1 Kor 11,2 - 16); przepis o agapach (1 Kor 11,17-34);
4. PRAWO PAPIESKIE
- Papież, spadkobierca prymatu św. Piotra, posiada z prawa Bożego pozytywnego najwyższą i palną władzę jurysdykcji nad całym Kościołem, tak w sprawach wiary i obyczajów, jak i w tym, co dotyczy karności i rządów. Kościoła na całym świecie (kan. 218 § 1).
- stanowi on najważniejsze ludzkie źródło prawa kanonicznego.
- Władza papieża rozciąga się na wszystkich ochrzczonych i obejmuje wszystkie sprawy, które w jakikolwiek sposób należą do Kościoła. Jako najwyższy prawodawca wydaje ustawy dla całego Kościoła i dla poszczególnych prowincji, może je zmieniać i znosić, jest autentycznym tłumaczem prawa (kan. 17), udziela dyspens i przywilejów (kan. 81). Jedynie prawo Boże, tak naturalne jak i pozytywne oraz cel Kościoła ograniczają jego władzę.
Dziś akty papieskie dzieli się na ogół ze względu na formę zewnętrzną i ze względu na treść.
1. Ze względu na formę zewnętrzną rozróżnia się w aktach papieskich przede wszystkim: bulle, brevia i listy.
a) Bulla - jest uroczystym pismem papieskim w sprawach wielkiej wagi, sporządzonym wzniosłym stylu w języku łacińskim, na białym, cienkim pergaminie. Nazwa pochodzi od ołowianej pieczęci (rzadziej złotej, np. Bulla aurea), przyczepianej do dokumentu na jedwabnych lub konopnych sznurkach.
b) Breve - jest pismem papieskim w formie mniej uroczystej w sprawach mniejszej wagi, sporządzonym stylem prostszym i krótszym, z dołączoną pieczęcią Rybaka wytłoczoną w czerwonym laku, a przedstawiającą św. Piotra wyciągającego z morza sieć rybacką.
c) Litterae lub Epistolae - to wszelkie urzędowe pisma papieskie, które nie mają formy bulli lub breve, lecz sporządzone są w formie zwykłego listu. Jeśli skierowane są do b...
cezarfirst