180.txt

 Henryk Sienkiewicz "Nowele"

spis treci

analiza utworw str. 2
"Powie z Mariipozy" str. 5
"Bartek Zwycisca" str. 11
"Janko Muzykant" str. 41
* str. 56

Nowelistyczn twrczo Henryka Sienkiewicza (dominowaa w jego
pisarstwie do r. 1883) mona uoy w trzy, krzyujce si, krgi
tematyczne: ( chopski, ( antyzaborczo-patriotyczny, (
amerykaski (bdcy wynikiem obserwacji podjtych w podry do
Ameryki w l. 1876-78). Jako motyw najczstszy powraca w nich
niezawiniona niedola bohaterw:  bezradno ciemnego i oszukanego
chopa ("Szkice wglem", "Bartek Zwycizca"), bezradno
krzywdzonego dziecka ("Z pamitnika poznaskiego nauczyciela"),
obraz skutkw cywilizacji ("Orso", "Sachem")

Narracja tych utworw oscyluje pomidzy ujciem groteskowym
(zwaszcza w nowelach chopskich) a liryczno-patetycznym.
Sienkiewicz zmierza w stron umiaru i harmonii stosowanych
efektw, dba o powcigliwo stylistyczn i stara si osign
zwarto kompozycyjn oraz efektowne zakoczenie Duo uwagi
powica te elementom opisowym, celujc w perspektywicznym
ujciu krajobrazu oraz w oddaniu jego kolorystycznych i
wietlnych walorw.  "Bartek Zwycizca" (1882)
Bartek Sowik z wielkopolskiego Pognbina zostaje powoany do
niemieckiego wojsk na wojn z Francja. Nie rozumie, e walczy za
cudz spraw, i jest dumny ze zdobytych odznacze. Wraca do domu
osabiony i zdemoralizowany. Gospodarstwo podupada i jego ona,
Magda, musi zaduy si u Niemcw. Bartek wdaje si w bjk z
niemieckim nauczycielem, ktry uderzy jego syna i zostaje
skazany na 3 miesice wizienia. ona dziedzica Pognbina, pani
Jarzyska, obiecuje pomoc, jeli w wyborach do berliskiego
parlamentu Bartek bdzie gosowa na jej ma. Jednak Sowik,
posuszny nakazowi landrata i pruskich oficerw, oddaje gos na
niemieckiego kandydata. On te zostaje wybrany. "Zwycizca spod
Sedanu" traci gospodarstwo i musi odsiedzie kar. Bohater utworu
to ofiara antypolskiej polityki pruskiej w Poznaskiem: ( zostaje
wcielony do obcej armii i wykorzystany; walczy i naraa swoje
ycie w imi obcego, wrogiego pastwa, zaborcy i gnbiciela
narodu polskiego, ( ogupiony propagand, walczy dzielnie, z
niesychanym oddaniem, mstwem i zapaem, w czym pomaga mu
niezwyka sia fizyczna, poczucie dyscypliny i chopska
zacito, ( wierzy naiwnie, e dopomoe tym rodakom z
Poznaskiego, Zaborcy wykorzystuj jego bohaterstwo oraz le
pojte poczucie obowizku. Za brak peniejszej wiadomoci
narodowej w masach chopskich win ponosz sfery ziemiaskie i
inteligencja. ( leniwy, porywczy, skonny do pijastwa, ale peen
wiary w przyszo powraca do domu, ( tu wierzc w sprawiedliwo
broni dziecka krzywdzonego przez nauczyciela, ( nie majc
absolutnie rozeznania politycznego i narodowego oddaje swj gos
na niemieckiego kandydata, ( pozbawiony gospodarstwa rusza do
miasta - "tak odwdziczyli si Niemcy zwycizcy spod Gravelotte".
Chop spenia swoje obowizki wobec pastwa, ale ono nic nie robi
w jego obronie.  "Szkice wglem" (1877)
2 po. XIX w., zabr rosyjski. W wjtowej kancelarii we wsi
Barania Gowa pisarz gminny Zozikiewicz namawia wjta Burka, aby
zamiast jego syna odda do wojsk chopa, Warzona Rzep. Moda
Rzepowa podoba si pisarzowi. Udaje si wic do zagrody
gospodarzy i pod nieobecno ma napastuje mod kobiet. W
obronie gospodyni staje pies. Zdenerwowany pisarz odgraa si,
e pole Rzep "w sodaty". Kilka dni pniej Burak i awnik
Gomua upijaj Rzep, a Zozikiewicz podsuwa mu do podpisania
umow, okamujc, e dotyczy ona lasu. Po przebudzeniu chop
dowiaduje si, e podpisa kontrakt w ramach ktrego ma pj do
wojsk. Nastpnego dnia Rzepowie id do gminy ze skarg. Jednak
Zozikiewicz tak przedstawia spraw, e Rzepa zostaje skazany na
dwie doby wizienia oraz wniesienie opaty "na kancelaryjne". W
niedziele po naboestwie Rzepowa idzie do ksidza, by prosi go
o pomoc. Duchowny radzi odda si modlitwie. Z kolei dziedzic
Skorabiewski nie chce miesza si do spraw wsi i chopw.
Rzepowie decyduj si przedstawi spraw naczelnikowi powiatu.
Kobieta rusza z maym dzieckiem do miasteczka Osowice,
oddalonego o trzy mile. Dotarszy na miejsce, jest tak zmczona,
zagubiona i wystraszona, e urzdnicy sdzc, i jest pijana,
odprawiaj j z niczym. W drodze powrotnej dwukrotnie traci
przytomno. Tymczasem m pije z rozpaczy. yd radzi
nieszczsnej, by udaa si do Zozikiewicza. Pisarz natychmiast
wykorzystuje okazj i uwodzi kobiet. Po jej powrocie do domu
Rzepa zabija j siekier i podpala dworskie zabudowania. Z
epilogu dowiadujemy si, e pisarz doskonale zdawa sobie spraw,
e dokument podpisany przez Rzep nie ma adnej wartoci, liczy
jednak na ciemnot chopw. Uniknwszy zemsty zdradzonego ma,
cieszy si nadal szacunkiem i peni funkcj urzdnicz.    Autor
posuguje si tu narracj gawdziarsk, obfitujc w liczne
dygresje, felietonow, pozornie artobliw. Nowela ukazuje
niedol i wyzysk chopa w Krlestwie po uwaszczeniu: Wawrzon
Rzepa to:
( ciemny, zacofany, prymitywny i naiwny chop,
( posiada zaledwie 3 morgi ziemi, na utrzymanie rodziny dorabia
praca w lesie, ( przekroczy ju wiek poborowy i nie grozi mu
pobr do wojsk, ale niepimienny i niewiadomy swoich praw daje
si zwie intrydze urzdnika. Jego ona to:
( atwowierna i bezkrytyczna kobieta bardzo oddana mowi i
rodzinie, ( z caych si prbuje pomc mowi, ale jej zabiegi
nie przynosz adnego skutku; popenia bdy z niewiadomoci.
Sprawcami nieszcz rodziny s na rwni:
( pisarz gminny (oszust, apwkarz i denuncjator, uosobienie
negatywnych cech carskiego aparatu wadzy; jako mody chopak
bra udzia w powstaniu styczniowym, ale schwytany w niewol
szybko zmieni si w szpiega; teraz robi karier wykorzystujc
ciemnot chopw i ich lk przed wadz), ( ziemiastwo (nie
interesuje si sprawami chopw, uchyla od pracy w samorzdach
wiejskich; obojtne na sprawy wsi), ( kler (obojtny na krzywd
ludzi, koi cierpienia jedynie modlitw, a w rzeczywistoci
wspiera bogaczy).  "Z pamitnika poznaskiego nauczyciela" (1879
r.)
Utwr napisany w formie pamitnika. Nowela wydana wpierw we
Lwowie, pt. "Z pamitnika korepetytora" (ukazuje stosunki
panujce w szkolnictwie warszawskim), nastpnie w Warszawie, ale
ze wzgldu na cenzur pod zmienionym tytuem.  Korepetytor
Wawrzynkiewicz wspomina swego ucznia Michasia. Matka chopca,
ktra stracia ma w Powstaniu Styczniowym, pokadaa w synu
wielkie nadzieje. Obciony t wiadomoci jedenastoletni ucze
pruskiego gimnazjum traci zdrowie, lczc nad ksikami do
pnej nocy. Nie uzyskiwa jednak zadawalajcych wynikw, gdy
nie potrafi znie szykan narodowych i nienaturalnych warunkw
nauczania. Usunity ze szkoy, zachorowa na zapalenie mzgu i
umar.  Nowela ukazuje los dziecka w szkole zaborczej:
( bezlitosne tpienie wszelkich przejaww polskoci poprzez
przeladowanie mowy i kultury polskiej oraz dawienie uczu
patriotycznych, ( drczenie dzieci wrogim systemem (ledzenie,
podejrzewanie, straszenie, stosowanie surowych kar),  "Sachem"
Miejscem akcji jest Antylopa, miasto w Teksasie zaoone przez
niemieckich osadnikw na zgliszczach indiaskiej osady Chiavatty.
Jej mieszkacy (plemi Czarnych Ww) zostao wymordowane przez
osadnikw. Ostatni przedstawiciel plemienia, syn sachema (wodza),
zosta uratowany z rzezi i wychowany w cyrkowej trupie.  Utwr
porusza kwesti wynaradawiania Indian w Ameryce:
( akcja rozgrywa si ok. 1879 r. i siga lat 50-tych XIX w.,
okresu najintensywniejszej kolonizacji Ameryki Pnocnej, (
bohaterem jest Sachem, Indianin, ktry pod wpywem rodowiska nie
tylko zapomnia o swym pochodzeniu, ale wrcz wypar go si,
wyraajc w ten sposb zgod na los wspziomkw Utwr ukazujc
tragedi Indian jest wstrzsajcym protestem przeciw krzywdzie
i tragedii ludzkiej. Wyrana jest analogia midzy Indianami w
Ameryce a Polakami pod zaborami, poddanymi zabiegom germanizacji
i rusyfikacji.  "Orso"
W miasteczku Anaheim w poudniowej Kalifornii, w Ameryce koczy
si winobranie. Przybyli Indianie i Murzyni z gr roztasowuj si
na ulicach, oczekuj na prac. W miasteczku zagoci rwnie
cyrk. Dyrektor Hirsz dba o reklam przedstawienia. Krzykliwe
afisze rozgaszaj, e gwodziem programu jest Orso, "Herkules
amerykaski" pkrwi Indianin, niezwyky siacz, ktry z
atwoci unosi pikn tancerk, Jenny. Niestety robotnicy
przepili ju wikszo pienidzy i przedstawienie nie ma
powodzenia. Rozzoszczony dyrektor za domniemane prniactwo
straszliw chosta karze Orso, ale gdy prbuje to samo zrobi z
dziewczyn, Indianin staje w jej obronie. Na nic zdaa si
interwencja czterech rosych Murzynw. Orso pokonuje wszystkich
i razem z Jenny opuszcza cyrk. Z ogromnym trudem przebyli
pustynie, a w kanionie w grach Santa Anna stary akwater nakarmi
ich i "odtd troje tych ludzi pdzio ycie razem" na odludziu.
Nowela ukazuje stosunek kolonizatorw do ludnoci miejscowej: (
dwoje nieszczliwych artystw cyrkowy Orso (niedwied) i
modziutka Jenny marz o innym wiecie, znanym im z Biblii,
jedynej dostpnej im ksice, (  tubylcy, na ktrych
zainteresowanie przedstawieniem liczy dyrektor, s odraajcy
ale budz lito (wiecznie pijani, zaraeni chorobami
przywleczonymi przez biaych ludzi, yj niczym niewolnicy na
wasnej ziemi).



"Powie z MariiPozy"&


Byem tylko jakby przelotem w Maripozie i rwnie pobienie
zwiedziem jej okolice. Bybym si jednak duej zatrzyma i w
miecie, i w hrabstwie, gdybym by wiedzia, e o kilkanacie mil
od miasta yje w lesie prototyp mego Latarnika. Przed niedawnym
czasem pan M., ktry jednoczenie ze mn by w Kalifornii,
przeczytawszy Latarnika, opowiedzia mi spotkanie z podobnym do
niego zupenie polskim skwaterem. Opowiadanie to powtarzam
wiernie co do treci. ...Po drodze do Big...