6. Sylur, orogeneza kaledońska.pdf

SYLUR

(443,7-416,0 mln lat temu)

Nazwa okresu pochodzi od nazwy celtyckiego plemienia Sylurów, zamiesz-

kującego ongiś Wielką Brytanię. Została ona wprowadzona do geologii przez

R. Murchisona w 1835 r. Osady powstałe w tym okresie są najlepiej wykształcone

na terenie Anglii i Walii, a osady najwyższego syluru górnego — w niecce

Barrandienu, w okolicach Pragi (tam też znajduje się stratotyp granicy sylur/dewon);

z rejonów tych pochodzą również nazwy poszczególnych epok syluru (landower,

wenlok, ludlow, przydol).

Tabela 6. Podział stratygraficzny syluru

System/Okres

Oddział/Epoka

Piętro/Wiek

przydol

ludlow

ludford

gorst

Sylur

wenlok

homer

sheinwood

landower

telych

aeron

rhuddan

ŚWIAT ORGANICZNY

Świat organiczny w sylurze, stanowiąc kontynuację świata ordowiku, był złożony

i podlegał dalszemu rozwojowi i różnicowaniu. Największe znaczenie jako

skamieniałości przewodnie mają dla tego okresu graptolity, trylobity, ramienionogi,

korale, głowonogi, małże i konodonty. Pod koniec syluru pojawiły się też licznie

wielkoraki, kręgowce morskie, a także pierwsze lądowe rośliny naczyniowe.

Otwornice o skorupkach zlepieńcowatych ( Ammodiscus, Lagenammina) oraz

gąbki krzemionkowe (Asterospongia, Amphispongia ) występują licznie w skałach

tego okresu, ale nie mają znaczenia stratygraficznego.

Ważną rolę stratygraficzną i skałotwórczą odgrywają natomiast rozwijające

się bardzo bujnie jamochłony (ryc. 49). Znane są stułbiopławy ( Actinostroma),

liczne korale czteropromienne, zarówno osobnicze, jak i kolonijne, budujące rafy,

0 Goniophyllum, Diplophyllum, Rhizophyllum). Denkowce przeżywają wówczas

szczyt rozwoju (. Favosites, Halysites, Alveolites, Sarcinula). Licznie występują

także mszywioły (m.in. Fistulipora, Ascodictyon ), lecz ich znaczenie stratygraficzne

jest niewielkie.

Świat organiczny

DENKOWCE

KORALOWCE

Favosites

gotlandicus

Halysites

catenularia

Goniophyllum

pyramidale

RAMIENIONOGI

Eospirifer

plicatellus

Atrypa

reticularis

Leptaena

rhomboidalis

Pentamerus

oblongus

Ryc. 49. Koralowce i ramienionogi syluru

Ramienionogi (ryc. 49) są liczne i mają duże znaczenie stratygraficzne, przy

czym najważniejsze są ramienionogi zawiasowe ( Atrypa, Leptaena, Chonetes,

Pentamerus, Conchidium).

Bogato reprezentowane są mięczaki. Małże są liczne (ryc. 50), ale długowieczne

(m. in. Cardiola, Modiolodon ), dlatego ich znaczenie stratygraficzne jest małe,

ŁODZI KI

Cardiola

interrupta

Phragmoceras

broderipi

Ophidioceras

simplex

Gomphoceras

bohemicus

Ryc. 50. Małże i łodziki syluru

Sylur

podobnie jak ślimaków ( Bellerophon, Murchisonia, Loxonema ); natomiast lokalnie

masowo pojawiają się tentakulity, z których wiele jest dobrymi skamieniałościami

przewodnimi. Liczne są głowonogi, mające niekiedy znaczenie skałótwórcze

(Gomphoceras, Phragmoceras).

Ze stawonogów często występują trylobity (ryc. 51), ale ich znaczenie

stratygraficzne jest już mniejsze niż w ordowiku ( Calymene, Dalmanites, Acaste,

Odontopleura). Dobrymi skamieniałościami przewodnimi są też małżoraczki

(m.in. Leperditia, Beyrichia). W późnym sylurze znaczny rozwój osiągnęły

staroraki osiągające duże rozmiary, a wśród nich Eurypterus i Pterygotus (ryc. 51).

STARORAKI

TRYLOBITY

Dalmanites

Acaste

Calymene

coudatus

dovningae

blumenbachii

Ryc. 51. Staroraki i trylobity syluru

Świat organiczny

Bardzo intensywnie rozwijały się liliowce, należące do szkartupni (ryc. 52),

które mają znaczenie skałotwórcze ( Petalocrinus, Scyphocrinites ). Ponadto spotyka

się przedstawicieli cystoidów, rozgwiazd i wężowideł.

Największe znaczenie jako skamieniałości przewodnie mają, należące do

półstrunowców, graptolity (ryc. 53), których kolonie ulegają uproszczeniom do

pojedynczej gałązki. Najpowszechniejsze są rodzaje o tekach umieszczonych

z jednej strony gałązki. Poszczególne gatunki wyznaczające poziomy biostraty-

graficzne mają często zasięgi światowe, co bardzo ułatwia korelację stratygraficzną,

a czas trwania poziomów jest często krótszy od jednego miliona lat. W dolnym

sylurze występują przewodnie rodzaje Monograptus, Pristiograptus, Spirograptus,

wyżej — Cyrtograptus i Monoclimacis , w górnym zaś sylurze — Bohemograptus,

Monograptus i Pristiograptus.

Ryc. 53. Graptolity syluru

Znaczenie stratygraficzne mają również konodonty (ryc. 54), które występują

głównie w skałach węglanowych (m.in. Spathognathodus, Polygnatoides).

Wśród strunowców występują bezszczękowce (ryc. 55), Birkenia, Lanarkia,

Hemicyclaspis , a także ryby z podgromad Acanthodi i Placodermi (ryby pancerne),

których przedstawicielami są Climatius i Lunaspis.

Sylur

Ryc. 54. Wybrane konodonty syluru

Hemicyclaspis murcNsoni

Ryc. 55. Przedstawiciel sylurskich bezszczękowców

W zbiornikach wodnych żyły liczne glony, spotykane często w obrębie

raf wapiennych, a także stromatolity, które tworzyły niekiedy wapienie stromatoli-

towe.

W późnym sylurze pojawiły się pierwsze rośliny naczyniowe, należące do

trzech gromad (Trimerophyllophyta, Zosterophyllophyta, Rhyniophyta), do których

stosuje się historyczną już nazwę „flora psylofitowa". Rośliny te miały małe

rozmiary i prostą budowę, która przejawia się dychotomicznym rozgałęzianiem się

łodyg i brakiem liści. Ich typowym przedstawicielem są, należące do podgromady

Rhyniophytina, Steganotheca i Cooksonia (ryc. 56). Ta grupa roślin miała zdolność

przystosowywania się do zmiennych warunków środowiska i zasiedlania zbiorników

słodkowodnych, a później obszarów lądowych.

PALEOGEOGRAFIA I KLIMAT

W rozmieszczeniu kontynentów i ocea-

nów zaszły w sylurze zasadnicze zmiany w po-

równaniu z ordowikiem (ryc. 57). W trakcie

tego okresu nastąpiły znaczne przemiesz-

czenia kontynentów, zbliżenie się do sie-

bie niektórych z nich, aż do kolizji, któ-

rych skutkiem było powstanie łańcuchów górs-

kich.

Ryc. 56. Cooksonia

Paleogeografía i klimat

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: