12. Kreda.pdf

KREDA

145,5-65,5 mln lat temu

Nazwa okresu pochodzi od rodzaju skały — kredy piszącej, która powszechnie

występuje w osadach górnej części systemu w zbiornikach oceanicznych

i epikontynentalnych. Została ona wprowadzona do terminologii geologicznej

w 1822 r. przez belgijskiego geologa O. d'Halloya.

Podział kredy na dwa oddziały jest oparty na rozwoju amonitów, a nazwy

pięter (tab. 12) pochodzą od nazw geograficznych występujących w Europie.

Tabela. 12. Podział systemu kredowego

System/Okres

Oddział/Epoka

Wiek/Piętro

mastrycht

kampan

santon

koniak

turon

późna/górna

cenoman

alb

Kreda

wczesna/dolna

apt

barrem

hoteryw

walanżyn

berias

ŚWIAT ORGANICZNY

Świat organiczny kredy był zróżnicowany zarówno w środowisku morskim,

jak i lądowym. Z pierwotniaków ważne są wymoczki ( Calpionella ) oraz otwornice

(Orbitolina, Globigerina, Globotruncana, Rotalipora, Lenticulina ), które mają

znaczenie zarówno stratygraficzne, jak i skałotwórcze; te ostatnie wchodzą w skład

kredy piszącej.

Szczyt rozwoju osiągnęły wtedy gąbki (ryc. 139) o szkielecie krzemionkowym

(Siphonia, Craticularia, Plocoscyphia ), igły tych gąbek tworzą spongiolity oraz są

częścią składową opok.

Wśród jamochłonów istotne znaczenie skałotwórcze miały koralowce kolonijne;

formy osobnicze były rzadkie.

Z pierścienic liczny jest rodzaj Serpula. Często spotyka się też mszywioły

(Membranipora, Retepora) mające znaczenie skałotwórcze (budują rafy mszywio-

łowe.

176

Kreda

Coscinopora infundibuliformis

Camerospongia fungiformis

Siphonia tulipa

Ryc. 139. Gąbki kredowe (wg F. Biedy)

Ramienionogi kontynuowały linię rozwojową z poprzedniego okresu. Zwraca

uwagę duża liczba osobników należących do tego samego rodzaju, przy zmniejszaniu

się liczby rodzajów, reprezentowanych głównie przez terebratule i rynchonelle.

Pod koniec kredy grupa ta przeżywa ostry kryzys.

Najistotniejszą rolę odgrywają jednak mięczaki. Małże (ryc. 140) są liczne

i mają duże znaczenie stratygraficzne. Szczególne Inoceramus , którego gatunki

wyznaczają wiele poziomów biostratygraficznych. Inne rodzaje to Hippurites,

Inoceramus mytyloides

Hippurites gosaviensis

Pecten asper

Ryc. 140. Małże kredowe

Świat organiczny

177

AMONITY

Lewesiceras peramplus

Cricoceras duvali

Bostrychoceras polyplocum

BELEMNITY

Gonioteuthis quadrata

Belemnitella mucronata

Ryc. 141. Głowonogi kredy (wg H. Makowskiego)

Cardium, Exogyra, Ostrea, Pecten. Wśród ślimaków, występujących także

stosunkowo licznie, ważne były Nerinea, Natica, Paludina. Szczególne znaczenie

miały amonity (ryc. 141) o muszlach bogato ornamentowanych, będące najlepszymi

skamieniałościami przewodnimi. Na ich podstawie wyróżniono około 50 poziomów

biostratygraficznych. Są one również dobrymi wskaźnikami paleoklimatu. Wśród

amonitów nastąpiła tendencja do rozkręcania muszli ( Baculites, Scaphites ), do jej

spiralnego skręcenia ( Turrilites ), do gigantyzmu i uproszczenia linii przegrodowej.

Zjawiska te poprzedziły wymarcie amonitów, co nastąpiło z końcem mastrychtu.

Duże znaczenie miały również belemnity ( Gonioteuthis, Belemnite-

lla, Belemnella, Actinocamcu c), które są dobrymi skamieniałościami przewód-

Echinocorys vulgaris

Ryc. 142. Jeżowce kredowe (wg H. Makowskiego)

Świat organiczny

179

nimi (ryc. 141). Ogromna ich większość wymarła jednak z końcem okresu

kredowego.

Szkarłupnie były w kredzie liczne, ale największe znaczenie mają jeżowce

(ryc. 142), a wśród nich Echinocorys, Toxaster i Micraster. Liliowce są mniej

liczne; bardziej znane rodzaje to Marsupites, Uintacrinus, Antenodon.

W świecie ryb przeważały promieniopłetwe i żarłacze. Płazy spotyka się

rzadko. Na lądzie wciąż panowały dinozaury ( Triceratops, Iguanodon, Tyranosaurus,

Tarbosaurus). W morzach żyły ichtiozaury, mosasaury i plezjozaury. Liczne były

także krokodyle i żółwie oraz gady latające o rozpiętości skrzydeł dochodzącej do

8 m (. Pteranodon)\ żyły uzębione ptaki: Ichthyornis. Hesperornis (ryc. 143). Ssaki

były niewielkie: głównie owadożerne, a także drapieżne torbacze i prymitywne

łożyskowce, żyjące w cieniu gadów.

Hesperornis

Ichthyornis

Ryc. 143. Uzębione ptaki kredowe (wg F. Biedy)

Flora kredowa była obfita i w dolnej części okresu jeszcze podobna do

jurajskiej. Widłakowe były reprezentowane przez Lycopodites, Isoetites, Nuthor-

stiana , skrzypowe — przez Eąuiaetites , paprociowe — przez Gleichenia,

Onychiopsis, Cladophlebis, Ruffordia. Liczne były także rośliny nagonasienne,

a wśród nich paprocie nasienne (Sagenopteris), miłorzębowe ( Ginkgo, Arctobaiera,

Czekanowskia, Sphenobaiera ), sagowce ( Nillsonia, Zamites ), bennetyty ( Bennetites,

Cycadeoidea, Otozamites, Williamsonia). Jednak największe znaczenie miały

rośliny szpilkowe, głównie araukariowate, cyprysowate, sosnowate i cisowate.

180

Kreda

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: