10. Mezozoik Trias.pdf

Era mezozoiczna rozpoczęła się przed 251 mln lat, a skończyła się 65 mln lat

temu. W erze tej wyróżnia się trzy okresy (systemy): trias, jurę i kredę. Podział ten

jest uzasadniony istnieniem trzech cykli sedymentacyjnych w Europie zachodniej

i środkowej, gdzie utwory tej ery zostały najwcześniej zbadane i podzielone.

Era mezozoiczna obejmuje średniowieczne dzieje Ziemi i została wydzielona

na podstawie ewolucji świata organicznego. Jej dolna granica jest ciągle przedmiotem

dyskusji, zaś granica górna została wyznaczona faktem masowego wymierania

wielu grup zwierzęcych (amonitów, belemnitów, dinozaurów) i powszechnej

regresji związanej z ruchami tektonicznymi w fazie laramijskiej orogenezy alpejskiej.

Życie w erze mezozoicznej zaczęło się bujnie rozwijać po kryzysie, jaki

nastąpił w permie. W zbiornikach morskich dominowały mięczaki, a wśród nich

największe znaczenie miały amonity, liczne też były belemnity oraz ślimaki

i małże. Dużą rolę odgrywały szkarłupnie (liliowce i jeżowce), bujnie rozwijały

się koralowce, szczególnie sześciopromienne, budujące liczne rafy. Powszechnie

występowały gąbki i otwornice, które niekiedy miały znaczenie skałotwórcze. Na

lądzie dominowały gady, a wśród nich dinozaury (ryc. 114). Ssaki, które pojawiły

się już w triasie, przez całą erę mezozoiczną żyły w cieniu gadów, a ich ewolucja

była bardzo powolna. W triasie być może pojawiły się też pierwsze ptaki, ale

pewne szczątki ptaków spotykamy w osadach jurajskich, a ich bujny rozwój

nastąpił dopiero w kredzie.

W świecie roślinnym zaszły zasadnicze zmiany w porównaniu z paleozoikiem.

Na pierwszy plan wysunęły się rośliny nasienne — najpierw nagonasienne,

a później okrytonasienne. Zmiany te nastąpiły już wcześniej, w późnym permie.

Dlatego granica między erami (nazywanymi odpowiednio paleofityczna i mezo-

fityczną), wyznaczona na podstawie zmian w świecie roślinnym, nie pokrywa się

z granicą wyznaczoną na podstawie zmian świata zwierzęcego i przebiega

w obrębie późnego permu.

Era mezozoiczna

143

Ryc. 114. Dinozaury mezozoiczne — zachowane proporcje między poszczególnymi osob-

nikami (wg W. Ostroma); trias: 1 — Procompsognathus (długość 75 cm), 2 — Heterodontosaurus,

3 — Coelophysis, 4 — Plateosaurus ; jura: 5 — Allosaurus, 6 — Megalosaurus, 7 — Stego-

saurus, 8 — Camptosaurus, 9 — Orhitholestes, 10 — Compsognathus, 11 — Diplodocus

(długość 25 m), 12 — Brachiosaurus, 13 — Brontosaurus ; kreda: 14 — Hypsilophodon,

15 — Velociraptor, 16 — Deinonychus, 17 — Tarbosaurus, 18 — Tyrannosaurus,

19 — Protoceratops, 20 — lquanodon, 21 — Anatosaurus, 22 — Triceratops, 23 — Struthomimus,

24 — Corytosaurus, 25 — Ankylosaurus, 26 — Torosaurus

W ciągu 185 mln lat trwania ery mezozoicznej w dalszym ciągu zmieniał się

rozkład kontynentów i oceanów. Już w triasie rozpoczął się rozpad Pangei (II),

w wyniku czego zaczęły stopniowo otwierać się nowe oceany Ziemi — najpierw

Ocean Indyjski, a później Atlantyk. Do kredy niemal wszystkie kontynenty półkuli

południowej oddzieliły się od siebie (z wyjątkiem Antarktydy i Australii) i zaczęły

przemieszczać się w kierunku swych współczesnych pozycji. Od gondwańskich

wybrzeży Tetydy kolejno odrywały się bloki skorupy kontynentalnej, które wędrowały

ku północnym jej brzegom. Tam zostały przyłączone do istniejących kontynentów,

a w miejscu połączenia powstały mezozoiczne pasma fałdowe. Ruch kontynentów

wpływał też na zmiany ich klimatu.

W erze mezozoicznej wystąpiło kilka faz orogenicznych, które w Azji

południowej i wschodniej (np. fazy kimeryjskie) oraz w Ameryce Północnej

i Południowej (np. faza newadyjska i laramijska) miały rangę orogenez.

Ruchy tektoniczne zachodzące na kuli ziemskiej po wczesnym triasie wchodzą

w skład alpejskiego cyklu tektonicznego, trwającego do dziś.

144

Era mezozoiczna

TRIAS

(251-199,6 mln lat temu)

Nazwa okresu pochodzi od greckiego słowa tryas — trójdzielny. Została ona

wprowadzona przez niemieckiego geologa F. von Albertiego w 1834 r. dla podkreślenia

wyraźnej trój dzielności osadów tego okresu w środkowej Europie (tab. 10).

Tabela. 10. Podział systemu triasowego

Podział triasu na oddziały i piętra opiera się obecnie na profilach osadów

powstałych w oceanie Tetyda na południu Europy, w Himalajach, a także na

Syberii, w kanadyjskiej Arktyce i w Kordylierach, gdyż tam osady tego okresu są

morskie, kompletne i zawierają wiele przewodnich skamieniałości. W środkowej

Europie, gdzie trias został najwcześniej opisany, dominują osady lądowe i śródlądowe,

w których skamieniałości jest niewiele i w związku z tym podział triasu ma tam

charakter litostratygraficzny, podobnie jak w permie. Nazwy pięter pochodzą

głównie z obszarów, na których trias jest reprezentowany przez osady powstałe

w oceanie Tetyda.

ŚWIAT ORGANICZNY

W świecie organicznym triasu nastąpiły istotne zmiany w porównaniu z permem.

Po kryzysie permskim fauna i flora przybrała inny skład ilościowy i jakościowy.

Wśród pierwotniaków ważne znaczenie mają otwornice i radiolarie. Te

ostatnie mają niekiedy znaczenie skałotwórcze, tworząc rogowce.

Spośród gąbek, rzadko spotykanych w stanie kopalnym, największe znaczenie

mają gąbki wapienne ( Colospongia, Vesicocaulis).

Wśród koralowców nastąpił przełom — pojawiła się nowa grupa koralowców

sześciopromiennych, które żyją do dzisiaj. Mają one niekiedy znaczenie

Świat organiczny

145

•N

stratygraficzne i skałotwórcze, tworząc rafy. Do częściej spotykanych form należą

Isastrea i Retiophyllia.

Bardzo liczne w triasie były ramienionogi (ryc. 115); reprezentują je zarówno

formy znane z paleozoiku ( Spiriferina, Koninckia ), jak i stanowiące większość

populacji formy nowoczesne, należące do terebratulidów ( Coenothyris, Rhaetina)

oraz rynchonellidów (. Rhynchonella, Halorella).

Mięczaki (ryc. 115) miały zróżnicowane znaczenie. Ślimaki występowały

dość często ( Worthenia, Naticopsis ), ale nie miały znaczenia stratygraficznego.

Małże były bardzo liczne, mocno zróżnicowane i mają duże znaczenie zarówno

skałotwórcze, jak i stratygraficzne ( Gervilleia, Pecten, Lima, Myophoria, Ostrea).

Głowonogi odradzają się po kryzysie i różnicują. Dość liczne są łodzikowate

(.Nautilus, Pleuronautilus ), natomiast rzadkie — belemnity. Największe znaczenie

miały amonity — zarówno goniatyty ( Beneckeia ), charakterystyczne dla triasu

ceratyty ( Ceratites, Hungarites, Otoceraś), jak i amonity właściwe ( Ophioceras,

Arcestes, Monophyllites) o różnie ornamentowanych muszlach. Pod koniec triasu

amonity przeżywają silny kryzys i do jury przechodzi tylko jedna rodzina.

Istotną rolę skałotwórczą odgrywały szkarłupnie (ryc. 116), reprezentowane

przez nowe formy. Z liliowców, mających największe znaczenie, przewodnie są

Encrinus i Dadocrinus , a wśród jeżowców — Cidaris. Dość częste były także

wężowidła i rozgwiazdy. Bogate stanowiska liliowców oraz wężowideł znajdują

się w Polsce w utworach środkowotriasowych na Górnym Śląsku.

Encrinus liliiformis

Ryc. 116. Szkarłupnie triasowe (wg H. Makowskiego)

Wśród stawonogów większą rolę geologiczną odgrywały tylko małżoraczki.

Duże znaczenie stratygraficzne mają natomiast konodonty (m.in. Neospathodus,

Spathognathus). Wymarły one jednak definitywnie w triasie środkowym.

Znaczne zmiany nastąpiły wśród kręgowców (ryc. 117). W świecie ryb

dominowały promieniopłetwe oraz dwudyszne ( Ceratodus ). Ryby występowały

Świat organiczny

147

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: