H. Mościcki – O dyplomacji polskiej
§ Do połowy XVI wieku dyplomacją zajmowali się królowie
§ Złote lata polskiej dyplomacji przypadły na okres rządów ostatnich Jagiellonów
§ Wykonawca planów Zygmunta I – biskup Piotr Tomicki
§ Zygmunt August – najzdolniejszy dyplomata – często w listach zawierał informacje urzędowe, sekretne i prywatne
§ Kancelaria mniejsza, pozostająca w zawiadywaniu przez podkanclerzego – najwyższego urzędnika związanego z dyplomacją. Niżsi rangą byli sekretarze spośród których wybierano posłów i agentów zagranicznych.
§ Podkanclerz był zazwyczaj osobą duchowną, posłów wybierano ze względu na posiadane zdolności, a nie ze względu na pochodzenie.
§ Metrykant – przechowywał akta i dokumenty dyplomatyczne
§ Posłowie nadzwyczajni – extraordinarii, ambasadorowie – oratorzy, ministrowie , czyli agenci i sekretarze przy poselstwach, przy niektórych nawet kilku.
§ Zygmunt August wykorzystywał także cudzoziemców i swoich bankierów.
§ Trzecią kategorią byli agenci sekretni, dostający pensje wprost od króla. Mogli to być posłowie cudzoziemscy wydający sekrety polityki swojego króla.
§ Posłowie stałych pensji nie pobierali, niektórzy nie pobierali ich wcale
§ Po śmierci Zygmunta Augusta wymiar polskiej dyplomacji uległ zmianom – stopniowo ograniczano wpływy króla na rzecz sejmu – nie mógł on wysyłać Ambasadorów, a tylko rezydentów – posłów mniejszych, i to też w porozumieniu z radą przyboczną. Za korespondencje odpowiadali kanclerze w porozumieniu z podkanclerzami, i jeden z nich specjalizował się w tej dziedzinie. Cudzoziemcy nie mogli być posłami w sprawach wojny lub pokoju, pensję posłowie uzyskiwali ze skarbu Litwy i korony, gdy skarb był pusty pensje wypłacał podskarbi z własnego majątku, lub poseł nie otrzymywał jej wcale. Po wypełnieniu misji otrzymywał odszkodowanie.
§ Poselstwa polskie nie były stałe, raczej okazyjne. W skarbcu ciągle brakowało fundusz, co wpływało na jakość służby dyplomatycznej, jednak na specjalne okazje wysyłano poselstwa z zadziwiającym przepychem – np. po Henryka Walezego, Marię Ludwikę, czy poselstwo J.Ossolińskiego w Rzymie. Poselstwa sprawowali ludzie niezwykle wykształceni, odpowiedni na dane stanowiska, ale brak stałości wpływał negatywnie na pełnioną służbę dyplomatyczną, toteż zostawaliśmy daleko w tyle za dyplomatami europejskimi. W takiej sytuacji władca często sam utrzymywał tajnych agentów (cudzoziemców.)
§ Posłowie zaczęli dbać o własne interesy.
§ Gdy dyplomacja polska przechodzi w ręce gabinetu drezdeńskiego, ten przy pomocy posłów polskich zaczyna dbać o własny interes
§ Od połowy XVII wieku dyplomacja polska ulega rozproszeniu – pełno jest samozwańczych posłów i ambasadorów z rodów magnackich dbających o swój interes
§ Dyplomacji polskiej brakuje tradycji, stałości, trwałości, ludzi odpowiednio wykształconych, na odpowiednich stanowiskach, z odpowiednim charakterem.
§ Za Stanisława Augusta dyplomacja polska ujednolica się, otworzono szkołe francuską języków wschodnich – brakło tłumaczy w kontaktach z Turcją, ze skarbu przeznaczono też konkretną kwotę na służbę dyplomatyczną
§ Stanisława Augusta nie uznawała konfederacja barska, która prowadziła własną służbę, po jej upadku fukcje tę przejęła Rada Nieustająca, która została rozwiązana na sejmie czteroletnim, na rzecz Deputacji. Przed Deputacja posłowie składali przysięgę. Propozycja w monitorze z 1773 rou , autor anonimowy – aby założyć akademie nauk, coś na kształt stosunków międzynarodowych i politologii
§ Sejm czteroletni wysyłał posłów zaimprowizowanych
§ Dyplomacja XVIII wieku miała niesprawną organizację, reformy były wprowadzane w złym dla Polki czasie – nie mogliśmy więc w tej dziedzinie dogonić Europy.
§ Podsumowanie dyplomacji polskiej na sejmie czteroletnim – sztucznie osłabiać sąsiada, gnębić go i niszczyć.
§ Dyplomacja europejska VXIII wieku – upodlenie wszelkich tradycji politycznych – poseł powinien być kameleonem, łatwo zmieniającym swą fizjonomię, który nie daje się oszukiwać, lecz sam oszukuje innych
Tadeusz Morski:
¨ Urodzony w 1752 roku, syn kasztelana lwowskiego. Matka jego pochodziła ze szlachty małopolskiej – środowiska bardzo patriotycznego.
¨ Brat jego, Onufry, zasłynął na sejmie czteroletnim jako gorący patriota
¨ Brat jego stryjeczny , Ignacy, występował na dworze pruskim z poufną misją
¨ W młodości służył w wojsku saskim, dlatego lubował się w dworze drezdeńskim ; w 1776 roku otrzymał klucz szambelański i podkomorstwo przemyślskie
¨ Miłośnik literatury, dokonywał przekładów literatury francuskiej
¨ „Uwagi nad pismem Seweryna Rzewuskiego het. Pol. Kor. których sukcesyi tronu których polszcze” Rzewuskiego których wychwala Rzewuskiego.
¨ Autor broszury „O bezkrólewiu w Polszcze i wybieraniu królów począwszy od Zygmunta Augusta”
¨ We wrześniu 1790 wysłany został do Madrytu – poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny przy dworze hiszpańskim.
¨ Po drodze zagościł w Dreźnie gdzie porozumiewał się z lektorem w sprawie przyjęcia korony polskiej
¨ Odwołany pismem królewskim na Paryż i Londyn w 1792 wrócił do Polski
¨ Chciał aby August wsparł działalność Onufrego na Podolu przeciw Turkom i Tatarom
¨ Należał do działalności spiskowej – Kościuszko 1793-94
¨ 1794 – należał do Komisji porządkowej stężyckiej
¨ 1812 – niedoszły organizator powstania na Wołyniu
¨ Potępiony przez Pradta, pisze dwie broszury w ramach odprawy
¨ Zmarł w 1825 roku w Krakowie
O potrzebie i sposobach przysposobienia młodzieży do służby dyplomatycznej:
1) Wstęp – opisuje jak ukształtowały się narody i państwa, a także co to jest polityka i jak polityka Polski powinna wyglądać, aby dobrze funkcjonować. Państwo to trzy sprężyny – siła wojskowa – obrona szczęścia, systemy polityczne – zapobieżenie klęskom pochodzącym z wojen i rząd wewnętrzny – zapewnienie szczęścia obywatelom. Trzy siły nie mogą bez siebie funkcjonować. Istnieje potrzeba kształcenia się w kierunku umiejętności dyplomatycznych. Historia pokazuje, że narody oddające swoją przyszłość w ręce jednego tylko panującego znacznie częściej ochraniały się przed rewolucjami wewnętrznymi. Monarchowie woleli prowadzić wojnę z narodami podzielonymi, gdzie władza jest rozproszona między wielu, gdyż były one mniej pewne, łatwiejsze do pokonania. Sąsiedzi ignorowali odradzającą się potęgę Polski, odnosząc się do niej w sposób raczej nieprzyjacielski. Wykorzystywali chęć dążenia ludzi (Polaków) do wolności, które to z natury prowadzą do buntu, niezgody i rewolucji. Dla rządu dobry jest podział stanowy, gdy każdy jest dobrze przygotowywany (przez całe życie) do pełnienia swojej funkcji w społeczeństwie. Najlepiej gdy człowiek kształci się tylko w jednym kierunku i pełni tylko jedną funkcję. Gdy każdy stan dobrze wypełnia swoje funkcje – zna swoje prawa ale i obowiązki, i tymi wyznacznikami się kieruje. Potrzeba kształcenia Polaków w kierunku polityki. Pismo to ma być wskazaniem i objaśnieniem sposobów, które wiodą do polityki, a nie szkołą jej uprawiania.
2) Rozdział pierwszy – Polityka to zbiór prawideł, niejako norm według których należy postępować w relacjach interpersonalnych; zbiór cech jakich my wymagamy od osób z jakimi przyszło nam przebywać, pertraktować, ale i tych cech jakich oni od nas wymagają. I) To zasady wiążące jeden naród. II) wzajemne zasady wiążące narody. (pierwsza część zbiór prawideł zawierających decyzje narodu- systemy polityczne, druga – sposoby ich wykonania – sztuka negocjacji) A) charakter stały B) stosowany dla potrzeb każdej strony C) zawiera czasy przyszłe, a nie szczegóły związane z teraźniejszością. D)powinna być przystosowana do umiejętności narodu. Wiedz dotycząca polityki zagranicznej jest niezbędna w negocjacjach. Studiowanie polityki wymaga ciągłej pilności. Uprzedzenia może wyeliminować tylko lepsze poznanie polityki danego kraju. Najlepsze prawa są bezskuteczne jeżeli nie są dobrze wykonywane – do tego potrzebna jest wiedza. Należy doskonalić każdą część polityki osobno.
3) Rozdział drugi – dobry rząd to taki, który potrafi w obywatelach zaszczepić dwie zasady postępowania – aby mnie było dobrze , aby krajowi było dobrze. Przyzwyczajanie się w młodości do porządku panującego w kraju tworzy patriotyzm stateczny i trwały, który nie zawsze pożyteczny jest dla kraju. Przypisanie obowiązku kształcenia się w jednej tylko dziedzinie, aby poznać ją dogłębnie. Polityka to los narodu – konieczne jest poznanie jej także ogólnie w całości, dla lepszego doskonalenia sztuki negocjacji. Nauki zmierzające do poznania polityki służą poznaniu każdego rządu. Kształcić się trzeba już od młodości, aby później tę wiedzę zgłębić w wybranym kierunku. Trzeba dobrze znać politykę kraju obcego aby wiedzieć do kogo się udać. Trzeb dużo przebywać wśród ludności dworskiej, aby wiedzieć jak się zachować, trzeba w końcu znać politykę swojego kraju aby wiedzieć do jakich celów na obcym dworze dążyć. Handel jest motorem napędowym polityki. Co więcej aby być dobrym dyplomata trzeba znać geografię i kulturę danego kraju i historię rodu panującego.
4) Rozdział trzeci – nauki obowiązujące – języki francuski, niemiecki nawet i anielski, geografia ogólna Polski, historia Polski i innych narodów europejskich, skład teraźniejszych rządów, prawo narodów, nauka handlu między narodami. Powolność i radość z obcowania z ludźmi, duch posłuszeństwa i pilności, sposób życia obyczajny, skromny, baczny obserwator, przenikliwość, biegłość w poznaniu stron słabszych rządu, korzystanie z namiętności i przywar panującego. Najlepiej uczyć młodzież, bo to ona żądna jest wiedzy i wszystko z łatwością zapamiętuje, należy nakierowywać ją, aby całe swój życie – nawet zabawy skupiała na zdobywaniu wiedzy w wybranym kierunku, żeby wiedziała jak się może zachować. Nie tracić 8 lat na naukę łaciny, której wartość aktualnie spada. Należy uczyć się wymienionych wcześniej języków, w tym też łaciny, ale bardzo się w nią nie zagłębiać. Kaligrafia! Geografia polityczna i geografia handlowa. Historia, ale nie zagłębiać się bardzo w jej szczegóły – najlepiej historii uczyć się już na poziomie elementarnym, żeby wykształcenie dyplomatyczne pobierać już z niezbędna wiedzą Inie tracić na to czasu. Potrzeba ksiąg elementarnych. Znajomość składu wszystkich rządów, konstytucji, historii mocarstw, zawieranych traktatów (traktaty i umowy dawne; traktaty polskie lub Polski dotyczące). Znajomość rodzajów i treści umów, sposoby negocjacji i ceremoniału na różnych dworach. Prawa natury są ważne, z nich wywodzi się prawo narodów. Nauka handlu, traktaty Polski (czy obie trony ich przestrzegają) I) prawidła ogólne , II) stan handlu polskiego – idą w parze z nauką traktatów. Niech Komisja Edukacji osądzi, czy ten kierunek jest potrzebny (niech zajmie się opracowaniem podręczników.)
5) Rozdział czarty – nauka może być zniechęcająca, ale gdy młodzież w wieku lat 18 jest już wstępnie przygotowana pod kątem językowym, geograficznym i historycznym to 4- 5 letni kurs jest wystarczający. To Komisja Edukacji powinna zadecydować o charakterze, długości kursu i nauczonych przedmiotach – Morski składa tylko propozycję, nie chce niczego narzucać. Ministrowie wybierając subalterny gwarantują sobie lub nie gwarantują powodzenia swoich planów. Polityka zewnętrzna i wpływy obcych mocarstw mają wpływ na politykę wewnętrzną kraju i nastroje w nim. Minister: I)napisanie posłom instrukcji II) wybór odpowiednich subalternów i prezentacja ich królowi III)opatrzenie legacji w odpowiednie dokumenty IV)ustalenie odpowiednich funduszy V)zabezpiecznie korespondencji VI)odbieranie wszystkich korespondencji VII)pisanie do wszystkich legacji VIII)utrzymywanie ścisłego związku z posłami. IX) powinien mówić w dni umówione X)powinien odbierać noty z obcych dworów XI)umawiać się w partykularnych konferencjach konferencjach posłami obcych dworów XII)pilnować by legacje obce używały bez uszczerbku dla Polski swoich prerogatyw XIII)przypominać, sugerować królowi zmiany, które byłyby lepsze dla Polski XIV)układać raporty zgodne z prawdą, ale nieszkodliwe. (są więc zadania rozrządzające jak i wykonujące). Polska mogłaby wzorować się na uporządkowanym systemie angielskim. Młodzież po kursie odbywałaby roczny staż, prezentując swoje umiejętności. Ci którzy posiadaliby odpowiednią kwotę (12 tys. zł) od razu szliby do służby dyplomatycznej polskiej na dworach zagranicznych, inni do kancelarii w kraju, a Ci najmniej chętni do kancelarii o mniejszym znaczeniu, policji itd. Pracownikom kancelarii dano by osobne mieszkania i pewne wygody i szkolono by ich np. w archiwach, tych majętniejszych można by ulokować w domach rodzinnych lub u krewnych, aby nie obciążać skarbu państwa i kazać im się stawiać na wyznaczone godziny w pracy. Drugim etapem dla tych mniej majętnych byłaby legacja przy posłach w specjalnie utworzonych gabinetach, ci bardziej majętni odbyli etap pierwszy jako etap drugi. (korespondencja monarchy, minister do spraw zagranicznych i sekretarz straży). I) regent, którego cudzoziemcy nazywać będą Chef de buremu II) jeden sekretarz do korespondencji III) dwóch decyfrantów zastępujących tego sekretarza IV) tłumacz do języków mniej znanych V) protokolista VI) dwóch lub więcej kopistów. Wolno by było absolwentom rok po roku przenosić się do różnych posłów za zgodą króla i tegoż posła. I)skuteczność służby we wszystkich względach dla kraju II) sposobność młodzieży do wszystkich urzędów. Młodzież może zdobywać doświadczenie, uczyć się wierności i posłuszeństwa a także zdobywać zaufanie władcy i posłów. Rząd zaś powinien ułatwić młodzieży nabywanie nauk i posłom zapewnić jakieś zabezpieczenie finansowe na starość. Dobrzy są majętni posłowie, którzy często po kilku latach porzucają służbę, król zapewnia im stanowiska senatorskie, i ci zdobytą wiedzę mogą nieść w głąb kraju. Ci mniej majętni też są dobrzy bo sprawnie wypełniają swoją funkcję – są wierni i posłuszni, a po zakończeniu misji przesuwani są na urzędy sekretariatów. Ci ubożsi mogą liczyć na urzędy niższej rangi. Pozostałym, nie mogących zajmować takich urzędów należy się fundusz.
6) Rozdział piąty – poseł reprezentuje osobę, która go wysyła, jest węzłem pomiędzy osobą wysyłającą a przyjmującą. Posłom przysługuje prawo powszechne narodów. Następuje ewolucja rodzajów misji i tytułów – ambasadorowie godzą się zostać na dworach jako posłowie nadzwyczajni. Poseł wielki równy jest posłowi nadzwyczajnemu co oznacza ogólny wzrost ważności sprawowania funkcji posła. Cechy: wierność, posłuszeństwo, poświęcanie się dal misji i dobra ojczyzny, przywiązanie do rządu, poczciwość, rzetelność, światłość umysłu i odpowiednie wykształcenie, nie rozrzutni, najlepiej majętni, aby mogli poświęcić swój majątek dla sprawy. Łagodny, grzeczny, obyty w towarzystwie, zabawny, dokładnie wykonuje rozkazy, sprawiedliwy, na obcym dworze powinien okazywać powagę i okazałość (wypracowaną z własnej kieszeni). Instrukcja powinna być jasna, dokładna i zawierać wszystkie istotne informacje i przewidywać możliwe okoliczności, jakie mogą mieć miejsce na dworze, na który poseł się wybiera, powinna mieć charakter raczej tajny. Poseł sam powinien domagać się takiej instrukcji. Zadania posła na dworze: jest zaskarbić sobie przychylność monarchy i dobrą opinię wśród dworzan. Rozgryźć sposób funkcjonowania dworu, przewidywać skutki i złym skutkom zapobiegać. Poseł powinien trzymać się instrukcji, jeżeli podejmuje coś na własną odpowiedzialność – ponosi konsekwencje. Poseł nie powinien oszukiwać, ale sam nie powinien dać się oszukać. Już minęła epoka podstępów i kłamstw, teraz posłowie w raczej uczciwy sposób starają się wypełniać swoje misje. Nie powinien dążyć do zdrady ani jednej ani drugiej strony i zawsze dążyć do zwiększenia korzyści swojego monarchy. Powinien być nieufny w stosunku do obcych, nie rozpowiadać im tajnych informacji i łatwo nie wierzyć w informacje przez nich przekazywane. Poseł powinien opiekować się swoimi rodakami za granicą, ci zaś powinni stosować się do praw danego kraju, respektować zwyczaje i prawa polskie i nie przynosić hańby Polsce i Polakom za granicą. Poseł powinien być skromny ale nie skąpy. Nie powinien być dumny i butny. Nie powinien być ani nazbyt flegmatyczny ani nazbyt temperamentny. Wyjeżdżając powinien brać dwie instrukcje – od zgromadzenia i od króla, wracając powinien zdać dwie relacje na piśmie – przed zgromadzeniem i przed królem.
7) Rozdział szósty – systemy polityczne państw. Polityka jest grą, w której nie zawsze wygrywa lepszy. Państwa powinny dbać nie o zwycięstwa a o zabezpieczenie pokoju i niepodległości i o przymuszenie do pokoju innych. Polska znajduje się w stanie wojny, ale nie dlatego, że źle postępowała. Przeciwnie – poczynania Polski były właściwe i odpowiednia ambicja polityczna nie spodobała się Moskwie. Polska walczy więc o jestestwo, honor i szczęście. Polska nie wzoruje się na swoich sąsiadach używających podstępów i niegodnych zagrań, stara się wypracować system godny i politykę światłą, dlatego to nie spotyka się z poparciem sąsiadów, a wraz z tym nie do końca popierane jest przez naród. Nauka negocjacji nie może być nauką intrygi. Gdyby morski dłużej rozwodził się nad Tym tematem starałby się znaleźć cel do którego naród powinien dążyć w polityce, pokazałby przeszkody w Polskiej polityce i wady rządu, pisałby o sposobach poprawienia tychże wad, wiedziałby jak się zachować i jak traktować interesy poszczególnych ludzi i całego narodu, starałby się także opisać metody prawidłowej negocjacji w sprawach polskich.
8) Rozdział siódmy :
· Komisja edukacji ustanowi kurs dyplomacji
· Stworzy kancelarie i urzędy , w których młodzież mogłaby zdobywać wiedzę praktyczną
· Rozkład wydatków kasy to kwestia do omówienia
· Zabezpieczenie osób zasłużonych
· Urząd posła – to powód do zaufania i wierności
· Instrukcje będą nadawane podwójnie
· Dyplomaci będą mieli ścisłe instrukcje na piśmie i dokładne informacje o dworze
· Kancelaria ogólna będzie musiała gromadzić informacje przesyłane od posła
· Układ wzajemny między posłami a obywatelami polskimi
· Zależność między posłami niższymi i wyższymi rangą w kraju i za granicą
· Trzeba to wszystko prawnie zabezpieczyć
· Wydatki będą musiały obejmować: kancelarie w kraju i za granicą, kurierów, prezenty dla posłów obcych, pensje dla wszystkich dyplomatów i posłów nadzwyczajnych
· Polska musi wszędzie rozsyłać poselstwa znakomite i doskonałe, aby na każdym dworze głosić swą niepodległość i swoje prawa
· Polska powinna mieć posłów na dworach sąsiadów, na dworach handlowych sprzymierzeńców i na dworach istotnych w Europie
· Oszczędność na legacjach do Stambułu i Rzymu (tu: wysłać biskupa polskiego),
Napisanie tego pisma Morski uznaje jako swój obywatelski obowiązek .
MMarkMMark