Rozdział 1.pdf

Rozdział 1

Ocena gotowości szkolnej

1.1. Pojęcie gotowości szkolnej

Szkoła jest środowiskiem odmiennym od

dotychczas znanych sześciolatkowi. Wymaga

od niego przystosowania się do nowego trybu

życia, określonego przez systematyczne zaję-

cia, do odmiennego niż domowe, narzuconego

środowiska fizycznego i nauczenia się pracy

w grupie rówieśników pod kierunkiem dorosłego.

W szkole dziecko musi wykazać się odpornością

na wysiłek fizyczny, na stresy związane z oce-

nianiem i rywalizacją, nauczyć się respektowa-

nia ustalonych reguł zachowania. Musi opano-

wać, między innymi, podstawowe umiejętności

czytania, pisania i matematyczne.

Psychologia rozwoju człowieka uznaje roz-

poczęcie nauki w szkole za ważne, normatywne

i krytyczne zdarzenie w życiu każdego z nas.

Zmiany rozwojowe są w tej koncepcji związane

z podejmowanymi przez człowieka formami dzia-

łalności i z tzw. zdarzeniami krytycznymi, które

mają ważny wpływ na jego dalsze życie. W danym

okresie swojego życia człowiek musi wypełnić

zadania rozwojowe, zdobyć pewne umiejętności

i poradzić sobie z trudnymi sytuacjami, tak aby

mógł nastąpić jego dalszy rozwój.

Rozpoczęcie przez dziecko nauki w szkole

może być rozpatrywane jako zdarzenie krytycz-

ne. Zdarzenia krytyczne charakteryzują się tym,

że angażują emocjonalnie, a ich skutki mogą być

zarówno bliskie, jak i odległe w czasie. Czy okażą

się pozytywne, czy nie, zależy od cech dziecka,

jego reakcji na zdarzenie i od kontekstu tego wy-

darzenia, w tym od udzielonego dziecku wsparcia

osób znaczących (Bleja, Sęk 1994).

Ważnym czynnikiem rozwoju jest własna

aktywność dziecka; o jej znaczeniu i uwarun-

kowaniach szerzej piszą w swoim opracowaniu

R. Michalak i E. Misiorna (2006).

Teoretycznym kontekstem dla pojęcia go-

towości szkolnej są psychologiczne kon-

cepcje rozwoju człowieka w ciągu życia.

Kontekst ten tworzą takie pojęcia, jak

zadanie rozwojowe, gotowość do uczenia

się, krytyczne zdarzenie życiowe i własna

aktywność jako ważny czynnik rozwoju.

Zadania rozwojowe związane ze szkołą

W psychologicznych teoriach rozwoju waż-

nym pojęciem jest zadanie rozwojowe . Rozpo-

czynając naukę w szkole, dziecko spotyka się

z nowymi oczekiwaniami ze strony nauczycieli,

rodziców, społeczności (Stefańska-Klar 2000).

Z rozpoczęciem nauki w szkole związane są na-

stępujące zadania:

− zdobywanie i stosowanie wi edzy,

− osiąganie samodzielności i niezależności,

− udziału w życiu grupy rówieśniczej,

− zmiana dominującej formy aktyw ności z za-

bawy na naukę,

− opanowanie umiejętności pisania i czytania .

Wypełnienie zadań rozwojowych związa-

nych z pierwszym okresem edukacji szkolnej

jest uwarunkowane opanowaniem przez dzieci

wielu umiejętności. Ze zdobywaniem i stosowa-

niem wiedzy łączą się np. umiejętność skupiania

uwagi, rozwiązywania problemów, umiejętność

czytania i pisania. Z osiąganiem samodzielności

wiąże się umiejętność pokonywania przeszkód,

dążenie do niezależności, a ze współdziałaniem

z rówieśnikami — umiejętność porozumiewania

się i dostosowania do zawartych umów i reguł.

Nauka wiąże się z umiejętnością organizowania

czynności ze względu na cel, dążenia do osiąg-

nięcia wyniku, znoszenia napięć.

Pytanie o gotowość szkolną dziecka doty-

czy jego zachowań i umiejętności zwią-

zanych z różnymi zadaniami rozwojo-

wymi. Oczekiwania społeczne związane

z rozpoczęciem nauki w szkole dotyczą

wielu obszarów aktywności dziecka. Gotowość szkolna jest pojęciem zwią-

zanym z rozwojem dziecka. Kryteria

gotowości szkolnej są jednak pochodną

systemu edukacji, wymagań nauczyciela

i oczekiwań rodziców.

dziców zdarzenie to wymaga skonfrontowania

postaw, stylu wychowania, systemu wartości

oraz oczekiwań i aspiracji dotyczących dziecka

z publiczną instytucją, jaką jest szkoła.

Gotowość do uczenia się

Innym ważnym pojęciem w psychologicznych

teoriach rozwoju, które podkreśla znaczenie

własnej aktywności dziecka w wielostronnie

uwarunkowanym procesie rozwoju, jest goto-

wość do uczenia się . Gotowość do uczenia się

(Hurlock 1985) wymaga spełnienia następujących

warunków:

− zainteresowanie dziecka uczeniem się, chęć

bycia uczonym i samodzielnego uczenia się,

− trwałość zainteresowania, kontynuowanie

uczenia się pomimo trudności i niepowo-

dzeń ,

− osiąganie postępów , choćby niewielkich,

w uczeniu się.

Pojęcie gotowości szkolnej nawiązuje do

przytoczonej definicji gotowości do uczenia się.

Odnajdujemy w nim treści związane z podmio-

towością, samodzielnością i zainteresowaniami

dziecka, z jego dążeniem do pokonywania trud-

ności i osiągnięciami. Pojęcie to skupia naszą

uwagę na dziecku i jego aktywności. Nie dzieli

dzieci na dojrzałe i niedojrzałe, ale na dzieci

w różnym stopniu przygotowane do szkoły.

W praktyce pytanie o gotowość szkolną za-

wsze dotyczy relacji między środowiskiem

szkolnym i rodzinnym a dzieckiem. Oceniając

gotowość, musimy wiedzieć, jaka jest szkoła,

w której dziecko będzie się uczyło, znać szkolne

zadania i odpowiadające im umiejętności dzie-

cka. Kryteria gotowości szkolnej zależą także

od wymagań programowych, metod nauczania

(Gruszczyk-Kolczyńska 1994) i warunków nauki

w szkole.

Korzystna jest także znajomość środowiska

rodzinnego i oczekiwań rodziców wobec dzie-

cka. Dziecko rozpoczynające naukę w szkole

jest bardzo zależne od swoich rodziców. Od ro-

1.2. Trudności w osiąganiu

gotowości szkolnej

Przyczyny trudności w osiąganiu gotowości

szkolnej można ująć w trzy kategorie: związa-

ne z osobą dziecka, ze środowiskiem szkolnym

i rodzinnym.

Z osobą dziecka związany jest przede wszyst-

kim stan zdrowia. Od zdrowia i stanu psycho-

fizycznego dziecka zależy jego fizyczna i emo-

cjonalna odporność na wysiłek. Dzieci z prob-

lemami rozwojowymi, chore, niepełnosprawne,

a także dzieci bardzo ruchliwe, o dużej wrażli-

wości emocjonalnej, z problemami z koncentra-

cją, niesprawne ruchowo mają większe niż ich

rówieśnicy trudności z aktywną adaptacją do

szkolnego środowiska.

Druga kategoria przyczyn trudności związa-

na jest ze środowiskiem przedszkola lub szkoły.

Trudne warunki materialne placówki, niedo-

stosowanie środowiska do potrzeb dzieci, nie-

przyjazny klimat w szkole, zła organizacja pra-

cy, brak zaangażowania ze strony nauczyciela

— to możliwe przyczyny trudności w osiąganiu

gotowości szkolnej. Szczególne ryzyko stwarza

stawianie małym dzieciom zbyt trudnych zadań,

brak pozytywnych komunikatów i sztywna, for-

malna dyscyplina.

Trzecia kategoria przyczyn trudności dotyczy

środowiska rodzinnego. Przyczyny mogą tu być

bardzo różne, od nadmiernych, niedostosowa-

nych do możliwości dziecka oczekiwań rodzi-

PODRĘCZNIK

Skala Gotowości Szkolnej

ców do ich nadopiekuńczej postawy (Kozłow-

ska 1996). Problemy rodzinne mogą dotyczyć

konfliktów między rodzicami i przejawiać się

w niespójnym, niekonsekwentnym sposobie wy-

chowania. Trzeba też wspomnieć o problemach

społecznych, takich jak bezrobocie czy uzależ-

nienia rodziców, które są czynnikami ryzyka za-

grażającymi fizycznemu i psychicznemu zdrowiu

dzieci.

Doświadczenia w pierwszym okresie edu-

kacji wpływają na postawę dziecka wo-

bec pracy, ludzi, własnej osoby oraz na

stosunek do osiągnięć i poziom aspiracji

— stąd ich znaczenie i troska pedagogów

o to, aby były pozytywne.

1.3. Następstwa braku gotowości

szkolnej

1.4. Znaczenie oceny gotowości

szkolnej

Jak już stwierdzono, dzieci mogą być w róż-

nym stopniu przygotowane do edukacji szkolnej

w zależności od rozpatrywanego obszaru ich ak-

tywności. Jeżeli dziecko rozpocznie naukę bez

osiągnięcia wystarczającej gotowości szkolnej,

a jego trudności nie zostaną rozpoznane i za-

żegnane, to dalszy rozwój dziecka może ulec

zaburzeniu. Zahamowana może zostać jego

aktywność i twórcza postawa wobec zadań.

Dziecko może stać się bierne i nie podejmować

zadań związanych z uczeniem się lub w nieko-

rzystny dla siebie sposób kompensować trudno-

ści (Gruszczyk-Kolczyńska 1994). Niekiedy już

w okresie edukacji wczesnoszkolnej dostrzec

można zapowiedzi typowych, ujawniających się

w związku ze szkołą problemów, określanych

jako osiąganie wyników poniżej możliwości,

zachowania bierno-agresywne czy zespół wy-

uczonej bezradności poznawczej. Trudnościom

dziecka często towarzyszą zaburzenia psycho-

somatyczne (Kozłowska 1996).

Badania i doświadczenia praktyków wskazują

na silny związek niepowodzeń w nauce z proble-

mami emocjonalnymi i nieprzystosowaniem spo-

łecznym. Stwierdzono także, że pomoc udzie-

lona dzieciom wcześnie, na samym początku

drogi szkolnej, wywiera korzystny wpływ na ich

późniejsze decyzje i wybory życiowe (Santrock

1981).

Ocena gotowości szkolnej powinna służyć

wspieraniu rozwoju dziecka. W oparciu o nią po-

winny być projektowane oddziaływania uwzględ-

niające indywidualne potrzeby edukacyjne

i społeczne dzieci. Jak już wspomniano, w ocenie

należy uwzględnić także relację między możli-

wościami dziecka a ofertą środowiska szkolnego

i oczekiwaniami rodziców.

W polskiej tradycji pedagogicznej problem

dojrzałości szkolnej zawsze pojawiał się w kon-

tekście wyrównywania szans i zapobiegania nie-

powodzeniom dzieci z problemami rozwojowymi

i pochodzących ze środowisk o niskim statusie

społecznym (Filipiak 2003, Wilgocka-Okoń 2002).

Działania podejmowane w obszarze oceny goto-

wości szkolnej to, zgodnie z tą tradycją, wy-

równanie szans edukacyjnych i życiowych dzieci

i poprawa jakości życia ich rodzin.

Społeczny sens oceny gotowości szkolnej zo-

stał w ostatnim czasie wzbogacony o hasła zwią-

zane z koncepcją uczenia się przez całe życie,

takie jak zwiększenie dostępu do edukacji, zno-

szenie barier, zmniejszenie dysproporcji eduka-

cyjnych między różnymi środowiskami.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: