Podstawowa literatura:
- - Jerzy Malec, Dorota Malec „Historia administracji i myśli administracyjnej”,
- Bereza A., Smyk G., Tekely W.P., Wrzyszcz A. „Historia Administacji w Polsce 1764-1989, wyd. PWN, rok wydania 2006.
- H. Izdebski „ Historia administracji” , wyd. Liber
- H. Izdebski, M. Kulesza „ Administracja publiczna zagadnienia ogólne”
- Jerzy Malec, Dorota Malec „Historia administracji nowożytnej”
- H. Izdebski „ Fundamenty współczesnych państw”, LexisNexis, wydanie 2007.r
- M. Kallas „Historia ustroju Polski X-XX w ”
- M. Kallas „Historia ustroju Polski, Nowa interpretacja dziejów polski Rzeczpospolitej Ludowej”
WYKŁAD 1
Administracja publiczna: pojęcia i zagadnienia podstawowe.
1. Aparat wykonawczy = administracja – zespół powiązanych ze sobą instytucji (organów) i urzędników.
Administracja (administrare – być pomocnym) – działalność organizatorska realizowana przy pomocy aparatu urzędniczego, obejmująca zakres spraw o charakterze publicznym, regulowana przez ogólne normy prawne.
2. Pierwsze administracje – w starożytnych despotiach wschodnich: Egipcie, Persji.
Despotia - ustrój, w którym jednostka sprawuje nieograniczoną władzę świecką i religijną.
3. Podobne systemy urzędnicze istniały w starożytnym Rzymie, Bizancjum i XII-wiecznym Królestwie Sycylii.
4. W średniowiecznej Europie ważną rolę administracyjną spełniał Kościół sprawujący początkowo pieczę nad szkolnictwem, szpitalami itp.
5. współczesny system administracyjny nawiązuje do systemów funkcjonujących w monarchiach absolutnych.
Ówczesne administracje spełniały trzy funkcje:
- inicjowały działalność organizatorską,
- rozwiązywały konkretne problemy,
- działały przy pomocy środków niewładczych.
Działania niewładcze stawiają obywatela lub inny podmiot na równi z organem administracji, który nie zajmuje już pozycji dominującej.
Działania władcze – to akty administracyjne i akty normatywne. Organ administracyjny jednostronnie rozstrzyga o pozycji obywatela lub innego podmiotu, który musi podporzadkowac się woli organu, gdyż ten w razie nieposłuszeństwa – dysponuje środkami przymusu.
6. Obywatele stykają się z administracja coraz częściej. Po transformacji ustrojowej po 1989r. administracja polska coraz częściej nawiązuje do doświadczeń demokracji zachodniej.
Jest to konsekwencją związków z integrującą się Europą. Polska stała się członkiem zachodnich organizacji integracyjnych . (Fot. Budynki Rady Europy w Strasburgu)
7. Państwa założycielskie Rady Europy (1949): Belgia, Dania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Wielka Brytania, Holandia, Norwegia, Szwecja.
Polska członek wtórny Rady Europy w 1991 r.
8. OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (1961)
Polska członek wtórny – rok przyjęcia 1996 r.
9. NATO 1949
Polska ( IV rozszerzenie - 1999)
10. Unia Europejska: Polska 2004 - Kwaśniewski podpisał traktat o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej
11. Podstawowe wiadomości o ustroju państwa i administracji publicznej.
12. Fundament ustrojowy współczesnego państwa: zasada suwerenności narodu, wywodzącą się z XVIII-wiecznych doktryn Oświecenia. Istota tej zasady: „ Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio” Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r., R.I, Art. 4, ust 1 i 2 (DzU 1997,Nr 78, poz 483)
13. Konsekwencją przyjęcia zasady suwerenności narodu jest idea państwa prawa.
Jej istota – obowiązujące prawo jest wiążące dla władzy, a obywatel posiada poszanowanie swych praw oraz ochrony przed samowolą władzy.
Idea państwa prawa przeciwstawia się koncepcji państwa totalitarnego, policyjnego, opartego na arbitralności władzy.
W państwie prawa władza jest ograniczona, nawet gdy jest demokratycznie legitymizowana.
14. Konsekwencje koncepcji państwa prawa – państwo powinno:
- działać w granicach prawa,
- realizować zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa,
- gwarantować pewność prawa,
- gwarantować prawo ochrony obywatela przed sądem,
- realizować zasadę: prawo nie działa wstecz ( Lex severior retro non agit).
15. Gwarancje państwa prawa:
*ustrojowe:
-podział władzy,
-legalnie i swobodnie działająca opozycja,
-niezbywalność wolności obywatelskich,
-niezależność sądów.
*legislacyjne:
-hierarchia aktów prawnych,
-nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych,
- rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych.
*proceduralne:
-wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw,
-zasada odpowiedzialności indywidualnej,
-domniemanie niewinności oskarżonego,
-prawo oskarżonego w procesie karnym,
- badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem.
16. Cechy państwa prawa:
*zabezpieczenia wolności
-prawa zasadnicze wyznaczają linię graniczną działań państwa,
-ograniczanie wolności możliwe jest wyłącznie poprzez państwowe unormowania prawne;
*równość wobec prawa:
-zniesienie podziałów stanowych;
*pewność prawa:
-istnienie prawa formalnego ( postępowanie sądowe przebiega zgodnie z nim),
-nadrzędność ustaw w stosunku do innych aktów prawnych,
-sądowa ochrona prawa,
-ochrona przed samowolnym uwięzieniem,
-zakaz stanowienia ustaw działających wstecz.
*trójpodział władzy:
-władza ustawodawcza (legislatywa)
-władza wykonawcza (egzekutywa)
-władza sądownicza (judykatywa)
17. Konsekwencją powyższych zasad – postulat wolności jednostki, konstytucyjnych gwarancji wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela.
Są one regulowane w Konstytucji RP oraz niektórych aktach prawa międzynarodowego.
18. Powszechna deklaracja praw człowieka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, 10 grudnia 1948 r. w Paryżu. (fot. Eleanor Roosevelt z Powszechą Deklaracją Praw Człowieka)
19. Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności złożona do podpisu 4 listopada 1950, Polska podpisała 26 listopada 1991 przystępując do Rady Europy ( fot. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu).
20. Zasady sprawowania władzy są określone w konstytucji. Zapewnia to demokratyczny porządek społeczny, w którym przegrywająca w wyborach mniejszość – opozycja ma zapewnioną ochronę przed ewentualnym despotyzmem zwycięskiej większości.
Służą temu:
- trójpodział władzy oraz
- mechanizmy wzajemnej kontroli i równoważenia się władz.
21. Zasada trójpodziału władzy jest kanonem konstytucjonalizmu. Spopularyzowana przez Monteskiusza w dziele O duchu praw zasada trójpodziału władzy dzieliła ją na:
· władzę ustawodawczą - spełnianą przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą prawo,
· władzę wykonawczą – w ręku monarchy prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie,
· władzę sądowniczą – sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.
( fot. Ludwik Monteskiusz 1689-1755 Francuski filozof, prawnik, pisarz)
22. Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć. Trójpodział zyskał już w XVIII w. Obecnie jest to najbardziej rozpowszechniony system sprawowania władzy na świecie.
23. Zasada trójpodziału władz znalazła się w zapisach: Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki z 1787 r., francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r., polskiej Ustawie Rządowej z 3 maja 1791.
24. Wyjątkiem wśród państw demokratycznych jest Szwajcaria która posiada system „rządów zgromadzenia” polegający na formalnym podporządkowaniu organu wykonawczego organowi ustawodawczemu. (fot. Karta upamiętniająca rewizję szwajcarskiej konstytucji w 1874 r.)
25. W ustrojach niedemokratycznych częsty jest system zakładający istnienie „jednolitej władzy państwowej”.
26. Administracja publiczna – próba definicji
27. Adm. Pub. We współczesnym rozumieniu – zaczęła rozwijać się w czasach monarchii absolutnych. Istniała także w Kościele katolickim oraz w miastach, będących samodzielnymi gminami.
28. Czynniki pozwalające określić administrację publiczną – jest ona:
- uregulowana prawnie i działająca w sposób sformalizowany,
- szeroko rozbudowana co do przedmiotu działania (również organizacyjnie),
- ukształtowana hierarchicznie z zarysowaną silnie specjalizacją i ciągłymi problemami wewnętrznej koordynacji,
- oparta na czynniku profesjonalnym czyli biurokratycznym.
29. Administracja:
- od łac. administratio- obsługa, zarządzanie,
- od: administrare – obsługiwać, spełniać, wykonywać, kierować,
- od: ministrare – służyć,
tak więc minister – to sługa, pomocnik – w domyśle: panującego.
30. Administracja publiczna w demokratycznym państwie jawi się jako sługa (pomocnik) ustroju i aparat wykonawczy władzy politycznej. Zgodnie z zasadą praworządności administracja publiczna: podlega prawu, oraz musi przestrzegać prawa. Jest to konsekwencja faktu, że działalność administracji publicznej - podległej władzy wykonawczej – polega na wykonywaniu prawa. Stanowienie natomiast prawa to domena władzy ustawodawczej – legislatywy.
31. Model oraz funkcjonowanie administracji publicznej są m.in. wypadkową:
- ustroju politycznego państwa,
- systemu prawnego,
- wewnętrznych i międzynarodowych uwarunkowań (procesów) politycznych,
- stanu społeczeństwa – jego kultury, obowiązującego systemu wartości, mobilności itp.
32. Administracja publiczna w znaczeniu funkcjonalnym: definiowana była jako działalność organizatorska i wykonawcza w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej, w znaczeniu podmiotowym pod pojęciem administracji rozumiemy aparat powołany do prowadzenia działalności organizatorskiej i wykonawczej w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej.
33. Modele administracji publicznej
34. Współczesne narodowe modele administracji publicznej kształtowały się w różnych warunkach politycznych , społeczno-ekonomicznych i historycznych. Różniące je dziś szczegóły wynikają z różnic dzielących te kraje w XVII i XVIII wieku. Różnicę podstawową sprowadzić można do zasady ustroju politycznego istniejącego wówczas w danym państwie....
robsonp2