Runy za czasów Wikingów. Wróżenie z run.doc

Runy za czasów Wikingów

Pisanie run było dość "popularne" w czasach Wikingów. Pismo runiczne tworzyło alfabet nazywany "futhark", składający się z 16 lub 24 run.. Napisy w futharku, najczęściej wycinane były w drewnie, niestety z przyczyn oczywistych do naszych czasów zachowało się stosunkowo mało takich napisów, głównie zakonserwowanych przez torfowiska. Natomiast o wiele więcej napisów zachowało się na kamieniach. Są to tak zwane kamienie runiczne. Nieliczne napisy runiczne można znaleźć również w źródłach pisanych. Futhark jest jednym z niewielu pism, które od początku swego istnienia było fonologiczne. Jeden znak graficzny przypisywano jednemu pojedynczemu dźwiękowi.
Pochodzenie pisma runicznego

Tak zwany futhark stary, używany między III a IX wiekiem, składał się z 24 liter. Napisy w nim wykonane należą do rzadkości archeologicznych. Hipotez dotyczących jego pochodzenia jest kilka. Najbardziej prawdopodobna z nich, zainicjowana przez Włocha Carlo Pauliniego w 1885 roku, wskazuje na podobieństwo pisma runicznego z pismem

Etrusków. Teza ta zyskała zwolenników dopiero po tym, gdy profesor C.J.S. Marstrander poparł ją swoimi dowodami. Podstawą tej teorii jest fakt podobnego zapisu graficznego głosek F U R K H N I S T L, oraz znaleziska archeologiczne. Szczególnie 26 północno italskich hełmów z napisami etruskimi znalezionych w1811 roku, których sposób zakopania wskazuje, iż zrobili to Wikingowie. Druga mniej prawdopodobna teoria, lansowana przez wybitnego runologa Ludwika Wimmera w książce pod tytułem "Pochodzenie pisma runicznego i jego rozwój na północy" ( 1874r. ), mówi o pochodzeniu pisma runicznego od pisma łacińskiego. Jako dowód na poparcie tej teorii wskazuje on na podobieństwo graficznego zapisu liter F R K H I T B w łacinie i runach odpowiadających tym samym głoskom. Oprócz tego należy również wspomnieć o rysunkach, mogących być również, choć mało to prawdopodobne, początkiem pisma runicznego, odkrytych w grotach na terenie Skandynawii.
Natomiast futhark młodszy szesnastoliterowy wywodzi się bezpośrednio z futharku starego. Właściwie jest to jego ograniczona wersja, która pojawiła się na terenach obecnej Danii i była używana od IX do XIII wieku. Zmniejszenie ilości znaków alfabetu runicznego wynika, jak udowodnił w 1955 roku profesor Poul Diderichsen, ze zmniejszenia fonemów w duńskim wariancie języka nordyckiego. Na przykład głoski P K T zbliżyły się na tyle do głosek B G D, że nie było potrzeby rozróżniania ich oddzielnymi literami. Oprócz podanych wyżej odmian pisma runicznego istniało jeszcze wiele innych takich jak: runy punktowane, szwedzkie, runy pierzaste i cała masa regionalnych odmian futharku. Nie są one na tyle istotne by je tu omawiać.
Pochodzenie słowa "runa"

Słowo runa, które pojawiło się w językach europejskich w XVII wieku, określa pojedynczą literę alfabetu futhark. Pierwszy napis, w którym wspomniano ten wyraz, napisany zresztą runami mówi: "[Ja] Dagar te runy zabarwiłem" (Wikingowie barwili runy krwią lub czerwoną farbą ). Pochodzi on najprawdopodobniej z roku 400. Znaczenie słowa "runa" bądź też "run" było bardzo zbliżone we wszystkich językach obszarów gdzie żyli Wikingowie. W gockim oznaczało: tajemnica, sekret. W staro angielskim i staro niemieckim: tajemnica, szept, rada. Staro irlandzkie znaczenie tego wyrazu to: tajemnica. Natomiast staro islandzkie "ryna" oznaczało: mówić o sekretach. W języku fińskim "runo" oznacza magiczny śpiew. Znaczenia te odnoszą się do wierzeń Wikingów, iż runy zostały stworzone przez bogów w Asgardzie i mają właściwości magiczne.

Pisanie run
Runami Wikingowie pisali właściwie na wszystkim. Od monumentalnych dzwonów po zwykłe kościane grzebienie. Jednak samo pisanie run miało charakter można by rzec mistyczny. Runy miały według wierzeń wikingów moc magiczną. Nie bez znaczenia było co, a nawet jak się nimi pisało. Pisanie runami polegało na wycinaniu ich w twardym przedmiocie. Kierunek pisania, od lewej do prawej, czy na odwrót nie miał większego znaczenia, choć teksty użytkowe były pisane zazwyczaj od lewej. Zdarzało się, że litery w wyrazie powtarzały się wielokrotnie. Wynikało to z chęci pomnożenia wartości magicznej wyrazu. Każda runa ma swoją wartość liczbową i magiczną, nikomu jednak nie udało się dotychczas rozpracować dokładnie całego systemu potencjałów magicznych run. Po napisaniu run trzeba je było zalać krwią zwierzęcą lub ludzką, którą jednak można było zastąpić czerwonym barwnikiem. Czasem przy pisaniu run o znaczeniu magicznym wypowiadano formułki czarnoksięskie, niestety nie znamy treści żadnej z nich. Treści magicznych napisów musiały być sporządzane nocą, a pozbawić ich mocy można było na przykład przez spalenie drewna z wyrytymi runami w ogniu. Pisanie run o treściach czarnoksięskich mogło nieść za sobą dobre jak i złe intencje. Nie mniej jednak wszyscy zgadzają się z tym co napisał w swej powieści jeden ze skaldów:
"Niechaj nikt nie nacina run, jeśli nie potrafi się nimi posługiwać. Już nie jednego śmiałka wywiodły one w pole."
Runy nie były tylko pismem normańskim. Pierwsze z nich znaleziono w Anglii, Niemczech, środkowej Europie. Jednak w Skandynawii przetrwały najdłużej i tam znaleziono najwięcej ich przykładów. Używano ich jeszcze długo po chrystianizacji aż do wczesnego okresu współczesnego.

Eda starsza, wiersze skaldyczne
Opracowany przez ludy skandynawskie alfabet używany był głównie do tworzenia krótkich inskrypcji a wszystkie zachowane do dzisiejszego dnia teksty literackie i mitologiczne zostały spisane już po chrystianizacji Skandynawii. We wcześniejszych czasach wszystkie opowieści o bogach i herosach przekazywano z pokolenia na pokolenie w formie pieśni oraz gawęd.
Nordyckie poematy zachowane do dziś w dziele zwanym Eddą starszą są bardzo różnorodne i proste w stylistyce. Najstarszy rękopis z Eddy pochodzi z 1270 roku chociaż większość zawartych w tym zbiorze ballad powstała 300 lat wcześniej, jeszcze przed chrystianizacją Skandynawii. Są one podstawowym źródłem mitów o bogach i herosach. Poematy eddaiczne nie były modlitwami ani hymnami do bogów - pisano je o bogach.
W wieku IX i później w Islandii i Norwegii powstało wiele wierszy skaldycznych. Ich autorzy - nadworni poeci królewscy opiewali w nich zwycięstwa swoich władców oraz ich hojność. Poematy skaldyczne są wierszami pochwalnymi a nie opowieściami. Posługiwano się w nich krótkimi i dowcipnymi aluzjami do mitów i legend. Skaldowie byli osobami znanymi z imienia i wiedziano w jakim okresie żyli i tworzyli.
Bardziej poważną i obszerniejszą formą poematu był epos. Niestety do dzisiejszych czasów nie przetrwał żaden z tych tworzonych przez Skandynawów.

Dzieje Duńczyków, Edda młodsza
Na początku XIII wieku powstały dwa bardzo ważne zbiory mitologii nordyckiej. Były to Dzieje Duńczyków duńskiego kronikarza Saxo Grammaticusa(ok. 1250) oraz Edda młodsza islandzkiego pisarza Snorriego Sturlusona (ok. 1220). Saxo Grammaticus spisał historię narodu duńskiego po łacinie korzystając z ustnych przekazów i heroicznych pieśni, które nie zachowały się do naszych czasów. Były to opowieści, które zebrał wśród mieszkańców Norwegii i Isladii. W swoim dziele skupił się głównie na historii ludzi, królów i bohaterów. Grammaticus był duchownym i wspominając o pogańskich bogach zawsze robił to z pogardą i nienawiścią nie mogąc ukryć swojej nietolerancji religijnej.
Z kolei Edda młodsza, dzieło Snorriego Sturlusona przedstawia mity i legendy nordyckie w znacznie ciekawszej i obszerniejszej formie. Sturluson był bogatym islandzkim właścicielem ziemskim, znawcą prawa i aktywnym uczestnikiem życia publicznego. Spisał całą historię Norwegii skupiając się na żywotach władców. Wiedzę na ich temat czerpał głównie z poematów skaldycznych. Sturluson napisał Eddę jako zbiór zasad stylistyki i metrum oraz jako podręcznik mitologii skandynawskiej. Wiedział bowiem, że zrozumienie dawnych dzieł nie przychodziło współczesnym mu czytelnikom łatwo. W poematach skaldycznych słowa takie jak "król", "złoto" zastępowano metaforycznymi określeniami odwołującymi się najczęściej do mitologii. Są to figury stylistyczne zwane kennigami.
Przykłady:
bitwa - sztorm Odyna (Odyn był bogiem wojny)
złoto - łoże Fafnira, ciężar Graniego (bohater Sigurd zdobył złoto, na którym leżał smok Fafnir i zabrał je ze sobą na koniu o imieniu Grani)
W swoim dziele Snorri zawarł głóne mity (od stworzenia świata, opowieści o bogach i boginiach aż do zmierzchu bogów i zniszczenia świata). Do bogatej części narracyjnej dołączył omówienie mitologicznych odniesień w poezji. Edda młodsza była próbą utrwalenia wiedzy na temat pogańskich tradycji i zwyczajów. Komentarz i objaśnienia Sturlusona w znacznym stopniu ułatwiły zrozumienie twórczości skaldów.

Sagi
W XIII wieku w Islandii powstał nowy gatunek literacki - pisana prozą saga, który w krótkim czasie zdobył bardzo dużą popularność. Samo słowo "saga" znaczy historia jednak nie wszystkie znane sagi dotyczą wydarzeń historycznych. Niektóre z nich opisywały życie pierwszych islandzkich osadników i ich potomków żyjących w X i XI w., inne traktowały o duchach, magii, czarach i pogańskich praktykach. Największą grupę stanowiły jednak sagi o pradawnych czasach, opowiadające o legendarnych bohaterach z ery migracji i ery Wikingów. Były to żywe i porywające historie zaczerpnięte ze starych poematów i kronik, opowiedziane jednak stylem prostszym niż oryginalne wersje. Splatano w nich wiele wątków w jeden ciąg narracyjny. Mimo tego wszelkie wzmianki historyczne na temat Skandynawii ery Wikingów pochodzą przeważnie z dwóch sag: Królów (Konunga sögur) i z Sagi o Islandczykach (Íslendingasögur). Obydwie zostały spisane w XIII w. Sagi Królów zaczynają się legendarnymi opowieściami o pierwszych władcach Skandynawii a następnie przechodzą w opowieść o pierwszym królu Norwegii, Haraldzie Pięknowłosym (rozpoczął panowanie w 870 r.). Później wymieniony jest cały poczet królów aż poza koniec ery Wikingów. Wspomniane są także związki między władcami Norwegii i resztą Skandynawii. Z kolei Saga o Islandczykach opowiada historię pierwszych kolonizatorów Islandii (w latach 870-930) i kilku pokoleń ich następców. Zawiera opis pierwszych osad i problemów z ich utrzymaniem, próby wprowadzenia regulacji prawnych itp.

Beowulf
Beowulf to tytuł poematu angielskiego spisanego w XII wieku. Sama treść powstała między rokiem 650 a 1000. Jest

najstarszym tego typu tekstem angielskim. Napisany został w języku Anglosaskim, czyli Staro angielskim. Do dziś zachowały się, ocalałe z pożaru rękopisy tego dzieła ( fot. 1,2 ). Beowulf to ponad 3000 wersów tekstu opowiadającego nam historię dzielnego wojownika o takim właśnie imieniu. Jest on niekwestionowanie najwybitniejszym z grona wojowników mieszkających w Geates, kraju znajdującym się gdzieś na terenach dzisiejszej południowej Szwecji. Przepływa on przez morze by rozprawić się z Grendalem, ludożerczym potworem nękającym od dłuższego czasu państwo Dunów. Jak przystało na prawdziwego bohatera uwalnia ludność od strasznego monstrum a także zabija jego, równie niebezpieczną matkę.

Ukończywszy tą wyprawę wraca do swojego państwa gdzie obejmuje tron i sprawiedliwie rządzi przez pięćdziesiąt lat. Wtedy to jednak jego krainę zaczyna nękać potwór. Beowulf oczywiście staje z nim do walki i zabija go. Niemniej jednak i dla niego ta walka kończy się śmiercią. Beowulf jest naprawdę pasjonującą lekturą, którą wszystkim szczerze polecam. Z dostępnych mi danych wynika, że na współczesny angielski była przełożona trzykrotnie. W roku 1910 przez pana Gummere (tą właśnie wersję można ściągnąć z naszej strony w formie pliku .txt), drugim tłumaczem był pan J.R.R. Tolkien, który w 1936 roku swoje tłumaczenie wydał wraz z obszernym tekstem dotyczącym tegoż właśni dzieła. Trzecim jest pan Seamus Heaney, który wydał swoje tłumaczenie w 1999 r., wraz z informacjami o dziele, z których wydatnie korzystałem przy opracowywaniu tego tematu. ( opis w dziale z książkami. ) Niestety najprawdopodobniej Beowulf nie był przełożony na polski, jeśli jednak ktoś ma informacje na ten temat to proszę o kontakt."